alaban - Qədim zamanlardan bəri Azərbaycanda çox geniş yayılmış nəfəsli musiqi alətidir. El arasında ona "yastı balaban", "balaman", "mey" də deyilir. "Dədə Qorqud" dastanında balabanın adına təsadüf edirik. Balaban yalnız Azərbaycanda deyil, bir sıra başqa Qafqaz xalqlarının musiqi alətləri içərisində mühüm yer tutur.

Balabandan çox zaman ansamblda və balaban duetində istifadə edilir. Balaban duetində müəyyən bir musiqi əsərini ifa edən usta balabançının yanında ona dəm tutan ikinci balabançı olur. O, ustanı müşayiət edərək, xalq arasında deyildiyi kimi, balabançıya "dəm" tutur. Balabanlar duetində çox vaxt zərb musiqi alətlərindən - nağaradan, dəfdən və s. istifadə olunur.

Balabanın ifa imkanları çox genişdir. Bu alətdə muğamları, xalq mahnılarını, rəqsləri və instrumental pyesləri çalmaq mümkündür. Balabandan aşıq sənətində də geniş istifadə edilir. Balaban özünəməxsus gözəl və yumşaq səs tembrinə malikdir.

Balabanın uzunluğu 280-370 mm.-dək müştüyünün uzunluğu 9-10 mm.-dir. Müştüyün təxminən ortasına sıxac geydirilir ki, onu hərəkət etdirməklə alətin səs tonu dəyişilir. Balabanın üst tərəfdən 8, alt tərəfdən isə 1 dəliyi var. Adətən, tut, qoz, ən çox isə ərik ağacından hazırlanır. Balabanın diapazonu kiçik oktavanın "sol" səsindən ikinci oktavanın "do" səsindək davam edir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu diapozonda kiçik oktavanın "lya" və "lyab" səslərini çalmaq mümkün deyildi. Sonralar usta çalğıçıların balabanı təkmilləşdirməsi nəticəsində bu səslər, eləcə də ikinci oktavanın "reb", "re", "mi" və "mib" səslərini çalmaq mümkün olmuşdur. Tanınmış milli nəfəs alətləri ifaçısı və bərpaçısı Usta Əlicavad (İsmayıllı r-nu) milli səslənmə xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq 4 yeni balaban növü yaratmışdır. Həmin alətlər özünün qeyri-adi zəngin temb keyfiyyətlərinə görə hazırda xalq çalğı alətləri orkestrinin tərkibini daha da zənginləşdirə bilərlər. Orkestrdə balaban həm solo, həm də müşayiətçi alət kimi özünə layiqli yer tutur. Orkestrdə balabanlar üçün dörd növ partiya yazılır və onlar iki qrupa bölünür: I və II balabanlar əsas melodiyanı ifa edirlər, III, IV balabanlar isə harmonik fonu saxlayırlar.

Balabanın fərdi ifaçılıq xüsusiyyətlərinə böyük diqqət yetirərək, Azərbaycan bəstəkarları orkestr üçün yazdıqları əsərlərdə balabanın solo imkanlarından məharətlə istifadə etmişlər. Ü.Hacıbəyovun "İkinci fantaziya", M.Maqomayevin "Azərbaycan çöllərində", H.Xanməmmədovun "Simfonietta"sı və b. əsərlərdə balabanın solosuna geniş yer verilmişdir.

Azərbaycan və xarici ölkə bəstəkarlarının əsərlərinin köçürməsi balaban duetinin ifasında çox gözəl səslənir. Məsələn: F.Şubertin "Serenada", A.K.Küinin "Oriyental", P.Çaykovskinin "Payız nəğməsi", Ü.Hacıbəyovun "Sevgili canan", "Sənsiz", F.Əmirovun "Gözəlim sənsən", S.Rüstəmovun "Sərhədçilər marşı", "Sənindir" və s. əsərləri göstərmək olar.

Balalayka - Elə musiqi alətləri var ki, onlar hər hansı bir xalqın musiqi simvoluna çevrilmişlər. Belə ki, ispanları gitarasız, italyanları mandolinasız, ukraynalıları bandurasız, eləcə də rusları və tatarları balalaykasız təsəvvür etmək mümkün deyil. Rusiyada balalayka hələ qədim zamanlardan mövcud olmuşdur. Bu alət haqqında ilk tarixi məlumat 1688-cı ilə təsadüf edir. XVIII-XIX əsrlərdə balalayka Rusiyada ən geniş yayılmış xalq çalğı aləti idi.

Balalayka - simli-dartımlı musiqi alətidir. Onun üçbucaq şəkilli çanağı, uzun qolu və bu qolun yuxarı hissəsinə birləşdirilmiş 3 simi var. Qolun üzərinə bir-birindən aralı bağlanmış damarlar pərdələri (diatonik səsdüzümünü) əmələ gətirir. Alət sağ əlin şəhadət barmağı ilə simləri dartmaq və bütün simləri birgə vurmaqla çalınır.

Qədim balalayka heç də həmişə üçbucaqlı şəklində olmamışdır. O, oval, yarımdairə formasında, iki, bəzən isə dörd simdən ibarət olmuşdur.

XIX əsrin sonunda ilk rus xalq çalğı alətləri orkestrinin yaradıcısı olan məşhur balalaykaçı V.V.Andreyevin göstərişi ilə mahir ustalar F.S.Paserbski və S.İ.Nalimov tərəfindən balalayka xeyli təkmilləşdirilmişdir. Onun qoluna bağlanmış damar pərdələr metal və ya sümük ilə əvəz edilmiş, onların sayı 12-yə (xromatik səsdüzümünün pillələri üzrə) çatdırılmışdır.

1887-ci ildə V.V.Andreyevin eskizləri üzrə bir sıra balalayka növləri hazırlanmışdır. Bu alətlər ölçüsünə və diapozonuna görə bir-birindən fərqlənərək müxtəlif adlar daşıyır: pikkolo, prima, sekunda, alt, bas və kontrabas.

V.V.Andreyev balalaykada ifaçılıq texnikasını inkişaf etdirərək, onu solo-konsert alətinə çevirmişdir. 1887-ci ildə o, Peterburqda "Həvəskar balalayka çalanlar dərnəyi" təşkil etmiş və bu dərnəyin əsasında sonralar Rus xalq çalğı alətləri orkestri yaradılmışdır. Bu orkestr hal-hazırda fəaliyyət göstərir və V.V.Andreyevin adını daşıyır.

Balet - Fransız sözü olan "ballet", italyanca "balletto" sözündən olub, "rəqs" deməkdir. Artıq üç əsrdir ki, bu söz özündə musiqi, rəqs, dramatik və təsviri incəsənət ünsürlərini birləşdirən teatr tamaşası kimi anlaşılır. Sintetik janr kimi baletin kökləri qədim dövrlərə aiddir. Qədim Yunanıstanda, Misirdə, Hindistanda tapılmış mədəniyyət abidələri həmin sənət növünün ibtidai-icma və quldarlıq dövründə cəmiyyətin həyatında mühüm rol oynadığını sübut edir. Lakin bu sözün müasir məvhumda anlamı yalnız İtaliyada -Dirçəliş dövründə başlanmışdır. Hələ qədimdən burada xalq şənliklərində - karnavallarda şən rəqs səhnəcikləri ifa edilirdi. Tədricən səhnəciklər müstəqil rəqs tamaşalarına çevrilməyə başladı.

Fransada absolyutizm dövründə "saray baleti" - kral, kraliça və saray əyanlarının iştirak etdiyi təntənəli, təmtəraqlı tamaşalar çox geniş yayılır. Lakin bu da hələ müasir baletdən çox uzaq idi. Çünki tamaşalardakı ifaçılar hələ professional rəqqaslar deyildi.

XVII əsrin II yarısında dahi fransız komediyaçısı Molyer bir neçə balet-komediya yazır - "Məcburi nigah" ("Brak ponevole"), "Zadəganlıqda meşşan" ("Mehanin vo dvorənstve") və b. Görkəmli fransız bəstəkarı Lülli isə həmin əsərlərə musiqi bəstələmişdir. O, həm də baletmeyster kimi rəqslərin quruluşçusu idi. Bu komediya-baletləri Molyerin teatr truppasının aktyorları ifa edirdilər. Onlar hələ professional rəqqaslar olmasalar da, bir aktyor kimi təcrübələri var idi. Sonralar bir çox görkəmli fransız baletmeysterləri (P.Boşan, Feye, J.Nover, K.Blazis) xüsusi klassik rəqs terminləri işləyib hazırlamışlar ki, bu terminlərdən müasir baletdə istifadə edilir.

Rusiyada balet XVIII əsrdə yayılmağa başlamışdır. Saray teatrlarında və təhkimçi teatrlarda tez-tez məşhur rəqqaslar çıxış edirdi. XIX əsrdə klassik rus baletinin reformatoru sayılan P.İ.Çaykovski "Qu gölü" və "Yatmış gözəl" baletlərində musiqili - xareoqrafik dramaturgiyanın əsasını yaratmaqla balet incəsənətinin inkişaf perspektivlərini müəyyən etmişdir.

XIX əsrin sonu və XX əsrdə Rusiyada - balet incəsənəti öz yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışdır. Artıq bu dövrdə bütün dünyada məşhurlaşmış bir sıra balet truppaları fəaliyyət göstərməyə başlayır. Bu truppalar P.Çaykovski, A.Qlazunov, İ.Stravinski, S.Prokofyev, D.Şostakoviç, R.Şedrin, Q.Qarayev və b. bəstəkarların baletlərini ifa edirlər.

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda da balet janrı yaranır və inkişafa başlayır. 1940-cı ildə Ə.Bədəlbəyli ilk milli Azərbaycan baletini - "Qız qalası"nı yazır. Bu dövrdən başlayaraq bir-birinin ardınca bir sıra görkəmli balet əsərləri yaranır: S.Hacıbəyovun "Gülşən", Q.Qarayevin "Yeddi gözəl" və "İldırımlı yollarlla", F.Əmirovun "Min bir gecə", A.Məlikovun "Məhəbbət əfsanəsi" və "İki qəlbin poeması", N.Məmmədovun "Humay", A.Əlizadənin "Babək", F.Qarayevin "Qobustan kölgələri", F.Əlizadənin "Boş beşik" və s.

Beləliklə, uzun-təkamül (evolyusiya) yolu keçmiş balet -musiqili səhnə əsərlərinin mürəkkəb bir növü kimi formalaşmışdır. Onun əsas tərkib hissələri musiqi, müxtəlif rəqs növləri və pantomimanı özündə birləşdirən xareoqrafiya, bədii məzmunu izah edən ssenari (libretto) və bədii tərtibatdan (dekorasiya, kostyumlar) ibarətdir.

Balet bir pərdəli və ya çox pərdəli geniş süjetli balet-pyes, balet simfoniya və ya süjetsiz xoreoqrafik miniatür kimi müxtəlif növlərdə ola bilər.

İfadəli rəqs hərəkətləri, jest və mimikalar vasitəsilə bədii surətlər aləmi yaradan baletdə üç əsas rəqs forması üzvi surətdə birləşmişdir: klassik rəqs, xarakter rəqs və pantomima.

Əsası hələ XVII əsrdə Fransada yaranan klassik rəqs çox incə və zərif hərəkətlərdən ibarətdir. Bu rəqsi baletdə adətən, iki ifaçı birlikdə ifa edir. Onların dueti "pa-de-de" adlanır. Solo rəqs nömrələri isə "variasiya" adlanır. Opera ariyaları kimi balet variasiyaları da əsərin əsas qəhrəmanının portretini yaradır, onun xasiyyətini açıqlamağa kömək edir.

Solo ifaçılarından başqa, baletdə "kordebalet" adlanan böyük ifaçılar qrupu iştirak edir. Kordebaletin baletdəki rolu, xorun operadakı rolu ilə müqayisə edilə bilər. Kordebaletin ifa etdiyi rəqslər heç də həmişə klassik rəqslər olmur. Əsərin məzmunundan asılı olaraq çox zaman xarakter rəqslər ifa edilir.Xarakter rəqslərdə müxtəlif xalqların rəqsləri və musiqisindən istifadə olunur.

Nəhayət, baletin ən vacib tərkib hissələrindən biri-pantomimadır. "Pantomima" - yunan sözü olub "təqlid etmə yolu ilə təsəvvür etmək" deməkdir. Bu hərəkətlər, jestlər vasitəsilə aktyorlar sanki bir-biri ilə "sözsüz" danışırlar. Pantomimalar tamaşanın məzmununun açılmasına, onun süjetinin inkişaf etməsinə kömək edir.

Müasir baletdə klassik rəqs elementləri ilə yanaşı gimnastika və akrobatika sahələrində tətbiq edilən hərəkətlərdən də geniş istifadə edilir.

Ballada - italyan dilində "ballare" sözündən olub, "rəqs etmək" deməkdir. Ballada bir janr kimi çox uzun və mürəkkəb inkişaf yolu keçmişdir. Əvvəllər ballada rəqsvari mahnılara deyilirdi. Orta əsrlərdə bir sıra Qərbi-Avropa xalqlarında ballada hekayət xasiyyətli mahnılara çevrilir. Bu mahnılar, adətən, hər hansı bir musiqi alətinin müşayiəti ilə ifa edilərək lirik, dramatik məzmunda olurdu. Balladalar xalq şair-müğənniləri olan trubadur və truvyorlar tərəfindən yaradılır, jonqlyor, menestrel və bardlar tərəfindən ifa edilirdi.

XVIII əsrin ortalarında Şotland xalq balladalarından ibarət şer məcmuələri meydana çıxır. XIX əsrdə ballada ədəbi-poetik janr kimi genişlənir. Müxtəlif ölkələrin romantik - şairləri - N.V.Höte, V.Hüqo, H.Heyne, A.Mitskeviç; eləcə də rus şairləri - V.Jukovski, A.S.Puşkin, M.Lermontov və b. bu janra çox müraciət etmişlər. Sadə, sakit nəqledici xasiyyət daşıyan balladalarda mütləq fontastika elementlərindən istifadə olunur və daxili dramatizm hiss olunurdu.

Romantizm dövrünün bəstəkarları bu ədəbi balladaların mətnlərinə musiqi bəstələmiş, beləliklə, vokal-ballada janrı yaranmışdır. F.Şubertin "Meşə padşahı" (Hötenin sözlərinə), M.Qlinkanın "Gecə rəsmi keçidi" (A.S.Puşkinin sözlərinə) və b. balladalar bu qəbildəndir.

Daha sonralar instrumental (cözsüz) balladalar meydana çıxmışdır. İlk dəfə instrumental balladaları romantizm dövrünün ən parlaq nümayəndəsi F.Şopen yazmışdır. Onun 4 fortepiano balladasında epik nəqletmə xüsusiyyəti dramatik, lirik həyəcanlarla birləşərək, sanki təsviri sənət "lövhələri" yaradır. Müasirləri belə hesab edirlər ki, F.Şopen öz balladalarını Adam Mitskeviçin "Konrad allenrod" poeması və "Svitezyanka" şer-balladasının təsiri altında yazmışdır.

Görkəmli bəstəkarlar E.Qriq və F.Listin fortepiano balladaları da çox məşhurdur.

Ballada yalnız müstəqil bir əsər kimi deyil, hər hansı bir iri formalı musiqili səhnə əsərlərinə (operaya) daxil edilən musiqi nömrəsi kimi də yazıla bilər. Məsələn, M.Qlinkanın, A.S.Puşkinin poeması əsasında yazdığı "Ruslan və Lüdmila" operasından Finnanın sehrkar Naina haqqındakı hekayətindən bəhs edən səhnəni bəstəkar özü "Finnanın balladası" adlandırmışdır.

XVIII əsrin əvvəllərində İngiltərədə və digər Avropa ölkələrində ballada-operalar da geniş yayılmışdı. Bu operalar əsasən xalq mahnılarından ibarət olub, satirik-komediya janrında yazılırdı.

Müasir dövrdə bəstəkarların yaradıcılığında həm vokal, həm xor, həm də instrumental balladalar geniş yer tutur. Çox zaman bu balladalar qəhrəmani-tarixi məzmuna malik olurlar. Məsələn: Y.A.Şaporinin "Kulikovo çölündə" simfoniya-kantatasından "Vityazın balladası"nı, V.P.Solovyov-Sedoyun "Əsgər haqqında balladaUnı misal göstərmək olar.

Ballada termini bəzən başqa janrlarla qarşılıqlı əlaqədə işlənərək əsərin məzmununun müəyyən səciyyəvi cəhətlərini göstərir. Məsələn, Myaskovskinin "Simfoniya-ballada"sı, A.Qlazunovun violonçel və orkestr üçün "Konsert-ballada," Cövdət Hacıyevin fortepiano balladası və b. əsərləri misal göstərmək olar.

Baxşı - "Türkdilli xalqlarda - özbək, türkmən, qaraqalpaklarda - xalq şair-müğənniləri belə adlanır. Qaraqalpaklarda "baxsı" kimi də işlənir. Baxşı öz mahnılarını Şərqdə geniş yayılmış xalq çalğı aləti olan dütarda müşayiət etməklə oxuyur.

Bariton - Bizenin "Karmen" operasında toreodor Eskamilyo, Rubinşteynin "Demon" operasında Demon, Çaykovskinin "Yevgeni Onegin" operasında Yevgeni Onegin, Qunonun "Faust" operasında alentin, Verdinin "Riqoletto" operasında riqoletto... Nə qədər müxtəlif opera qəhrəmanları, nə qədər müxtəlif xasiyyətli rollar! Bu rollar hamısı bariton - bas və tenor arasında səslənən orta qalınlıqda kişi səsi üçün yazılmışdır.

Yunan sözü olan "barytonos" - tərcümədə "ağır" mənasında işlənir. Bu səsə belə ad verilməsi təsadüfi deyil. Gözəl, dolğun bariton səsinə malik olan opera müğənniləri, adətən, ifadəli, qəhrəmani xasiyyətli rolları ifa edirlər.

Bariton səsinin diapozonu böyük oktavanın lyab səsindən birinci oktavanın lyab səsinədək davam edir.

Bariton səsli müğənnilərdən Müslüm Maqomoyev, Yevgeni Kibkalo, Georq Ots və b. göstərmək olar. Görkəmli italyan müğənnisi Titta Ruffo bütün dünyada geniş şöhrət qazanmış baritonlardan olmuşdur.

Barkarolla - İtalyan sözü olan "barka" - "qayıq" deməkdir. Bu sözdən yaranmış "barkarola" isə "qayıqçının mahnısı" kimi işlənir.

Barkarola İtaliyanın ecazkar şəhəri Venetsiyada yaranmışdır. Çoxsaylı adalar üzərində tikilmiş Venetsiyada demək olar ki, küçə yoxdur. Onu bir-biri ilə kəsişən kanallar əvəz edir. Evlərin qapıları bir-başa bu kanallara açılır. Hər qapının kandarına uzun qara qayıqlar - qondola - bağlanır. Şəhərin içərisində yalnız bu qayıqlar vasitəsilə hərəkət etmək mümkündür. Sonsuz lent kimi uzanan kanallar boyunca səssiz süzən bu qayıqlarda yaranan barkarola - qayıqçıların (qandolaçıların) mahnısı öz axıcı lirik melodiyası, özünəməxsus dalğavari ritmi ilə fərqlənir. Bəstəkarlar barkarolanın ritmini çox zaman "qondolyera" adlandırırlar. Qayığın dalğalarda yırğalanmasını xatırladan monoton ritmli müşayiət, minor ladı və 6/8 ölçü enetsiya barkarolasına xas olan əsas xüsusiyyətlərdir.

enetsiya xalq mahnıları kimi yaranan barkarolalardan sonra müxtəlif ölkə bəstəkarlarının yaradıcılığında vokal və fortepiano barkarolaları geniş yer tutmağa başladı. Professional musiqidə barkarola XVIII əsrdə əvvəl operaların daxilində, sonralar isə müstəqil vokal, xor və fortepiano əsərləri kimi yaranmışdır.

Mendelsonun "Sözsüz mahnı" fortepiano məcmuəsində, Çaykovskinin "İlin fəsilləri" fortepiano silsiləsində barkarola janrından istifadə edilmişdir. Şubert, Şopen, Qlinka, Lyadov, Raxmaninov və b. bəstəkarların yaradıcılığında barkarolaya rast gəlmək olar.

Rimski-Korsakovun "Sadko" operasından "Vedenets qonağının mahnısı" vokal barkarolaya parlaq misaldır. Qədim zamanlarda Rusiyada Venetsiyanı Vedenets adlandırırdılar. Bəstəkarın bəstələdiyi ariya - Vedenets tacirinin oxuduğu mahnı barkarola ritmində yazılmışdır.

Barroko - Bu terminin italyancadan tərcümədə hərfi mənası - "qəribə", "əcaib", "təmtəraqlı" deməkdir. Bu sözə hər şeydən əvvəl, plastik incəsənət növündə - barokkonun möhtəşəmli, təmtəraqlı, dekorativ sinonimi kimi işləndiyi memarlıqda rast gəlmək olar.

XVII əsr - XVIII əsrin ortalarında Avropa incəsənətində üstünlük təşkil edən bədii üslub kimi barokko - klassizm və rokoko üslubundan fərqli olaraq, dövrün dərin daxili ziddiyyətlərini daha aydın əks etdirirdi. Mütərəqqi fikirlərin fəal inkişafı, mənəvi insani keyfiyyətlərin yüksəlməsi ilə səciyyələnən bu dövrdə Q.Qaliley, B.Paskal, İ.Nyuton, J.B.Molyer, C.Svift, Rembrandt, Velaskes kimi dahi şəxsiyyətlər yaşayıb-yaratmışdır.

Barokko üslubuna xas olan zidiyyət, dinamizm musiqi incəsənətində də öz parlaq əksini tapmışdır. Musiqidə uzun əsrlər hökmranlıq edən polifonik yazı üslubu bu dövrdə öz yüksək inkişaf zirvəsinə çatır. Digər tərəfdən, Dirçəliş dövründən başlayaraq, insanın daxili aləminin zənginliklərini dərindən əks etdirmək cəhdi musiqidə tamamilə yeni tip yazı üslubunun - homofoniyanın geniş yayılmasına zəmin yaradırdı. Homofoniyada müşayiətedici səslərin üzərində səslənən həyəcanlı, dinamik melodiya üstünlük təşkil edir.

Tədricən homofoniya və onun major-minor quruluşlu harmonik sistemi qədim ladları əvəz edərək musiqi incəsənətinin bütün sahələrinə yayılır, müxtəlif musiqi janrlarının (opera, oratoriya, kantata, süita, solo və ansambl sonataları, konsert və s.) yaranmasına təkan verir.

Barokkonun mühüm fərqləndirici cəhətlərindən biri də bu və ya digər janrın şərhində məhdud çərçivədən kənara çıxan improvizasiya sərbəstliyi idi. Təbii ki, belə olan surətdə virtuoz (mahir ifaçı) musiqiçiyə daha kamil bir alət lazım idi. Bu dövrdə məharətli italyan ustaları A.Amati, C.Qvarneri, A.Stradivarinin yaratdıqları skripka, alt, violençel kimi kamil musiqi alətləri öz incə məlahətli səsi ilə bu gün də bizi valeh edir.

Barokko incəsənəti o dövrün bir sıra görkəmli bəstəkarları - K.Monteverdi, H.Pörsell, A.Korrelli, A.Vivaldi, H.F.Hendel və xüsusilə də İ.S.Baxın yaradıcılığında yüksək bədii zirvəyə çatmış, sonrakı dövrlərin musiqi incəsənətinin inkişafı üçün zəngin zəmin yaratmışdır.

Bas - İtalyan sözü olan "basso" - "alçaq", "bəm" kimi tərcümə edilərək, vokal səsləri içərisində ən qalın kişi səsinə deyilir. Bas səsinin diapozonu böyük oktavanın "fa" səsindən birinci oktavanın "fa" səsinədək davam edir.

Bir çox məşhur opera partiyaları bu səs üçün yazılmışdır: M.Qlinkanın "İvan Susanin" operasından - Susanin, Borodinin "Knyaz İqor" operasından - Vladimir Qalitski və Konçak, Qlinkanın "Ruslan və Lüdmila" operasından - Farlaf, Rossininin "Sevilya bərbəri" operasından - Bazilio, Ş.Qunonun "Faust" operasından - Mefistofel, Prakofyevin "Müharibə və sülh" operasıqndan - Kutuzov və s.

Bas səsi olan məşhur opera müğənnilərindən F.İ.Şalyapin, A.Piroqov, M.Mixaylov, İ.Petrov, B.Qmırya, Y.Nesterenko və b. misal göstərmək olar.

"Bas" səsinin yalnız rus xor musiqisində rast gələn ən qalın səsli "bas-oktavist" adlanan növü də mövcuddur.

Bayatı - "Bayat" adlı qədim Azərbaycan qəbilələrinin adından götürülmüşdür. Şifahi xalq yaradıcılığında hər bəndi dörd misradan ibarət olan lirik xasiyyətli şer forması, eləcə də vokal musiqi janrı "bayatı" adlanır. Bayatının dörd misradan ibarət qısa olmasına baxmayaraq, onun hər bir misrasında dərin fikir, müəyyən bir fəlsəfi yozum ifadə olunur.

Bayatı-şiraz (məqam) - Azərbaycan milli musiqisinin əsasında duran 7 başlıca məqamlardan (ladlardan) biri.

Bayatı-Şiraz - 7 əsas Azərbaycan muğam dəstgahlarından biri: Bərdaşt, Maye-Bayatı-şiraz, Nişibi-fəraz, Bayatı-İsfahan, Zil Bayatı-Şiraz, Üzzal, Xavəran, Dilruba, Bayatı-Şiraza ayaq.

Bərbət - Ərəb dilində "bər" - sinə, "bət" - ördək mənası daşıyır. Ən qədim Azərbaycan simli musiqi alətidir.

Bərdaşt - Muğam dəstgahlarının əvvəlində, müqəddimə tərzində çalınan kiçik instrumental epizoda deyilir.

Blyuz - Afrika və Amerika xalqlarının musiqi folklorunun bir növüdür. İlkin formada solo-vokal oxunuşu kimi arxaik və ya kənd blyuzu adlanaraq, XIX əsrin II yarısında ABŞ-ın Cənub hissəsində zənci kənd mühitində yaranmışdır. Sonralar müğənnilər öz mahnılarını banco və ya gitaranın müşayiəti ilə oxumağa başlamışlar. Arxaik blyuzların musiqi dilində və məzmununda zəncilərin plantasiyalarda iş zamanı oxuduqları əmək mahnılarının və "xollers" mahnı intonasiyalarının təsiri hiss olunur.

XIX - XX əsrlərin ayrıcında şəhər - blyuzları yaranır. Artıq bu ekspressiv xasiyyətli vokal janra xas olan bədii elementlər - son dərəcə hərəkətli, oynaq intonasiyalar, özünəməxsus "xırıltılı" tembr, müntəzəm metro-ritm xüsusiyyətləri formalaşır.

Əsasən qəmgin, kədərli xasiyyətdə olan blüzların məzmunu zənci əhalinin acınacaqlı şəraiti ilə bağlı olub, nakam məhəbbət, tənhalıq, qorxu və iztirab duyğularını əks etdirir.

Caz musiqisinin yaranması və inkişaf etməsində blyuz çox mühüm rol oynamışdır. Caz musiqisi blyuzun instrumental formada təzahürü olsa da, intonasiya və tembr xüsusiyyətlərində vokal musiqinin təsiri hiss olunur. Blyuzun musiqi forması onun ədəbi-mətn xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, üç misralı şerin təkrarlanan sual və onunla ziddiyyət yaradan cavab cümləsindən ibarətdir. Sonra isə qısa (iki xanəli) instrumental bağlayıcı hissə-breyk səslənir. Blyuzun lad əsasını major sırasının III və VIII pillələrinin əskildilməsi (bunlara "blyuz notları"da deyilir) təşkil edir. Avropa musiqisindən fərqli olaraq, Afrika musiqisində lad 7 deyil, 5 pillədən ibarətdir. Major və minor səslənməsini özündə birləşdirən "blyuz notları" özünəməxsus emosional ikili lad xüsusiyyəti yaradır. Bu, blyuza xas olan dəyişkən əhval-ruhiyyə ilə səsləşir.

Müasir blyuz bir çox üslub və cərəyanlardan ibarətdir.Xalq blyuzu ilə yanaşı caz blyuzu, şəhər blyuzu, "ağ" blyuz və s. növləri yaranır, inkişaf edir.

Blyuzun geniş yayılmasında və populyarlaşdırılmasında zənci bəstəkarı və musiqiçisi, klassik "Sent-Luis blyuz" və "Memfis blyuz"un müəllifi U.Xendinin əhəmiyyətli rolu olmuşdur. O, 1912-ci ildə ilk seçilmiş blyuz məcmuəsini nəşr etdirmişdir. Məşhur zənci müğənniləri - Mami Smit, Ma Reyni, Bessi Smit, İda Koks və b. bluyzun klassik təfsirçisi kimi tanınmışlar.

Blyuz ilə bir çox müasir bəstəkarlar - C.Gerşvin, M.Ravel, D.Miyo, L.Bernstaun ciddi məşğul olmuş, öz əsərlərində ondan istifadə etmişlər. Azərbaycan bəstəkarlarından ilk dəfə blyuza müraciət edən Qara Qarayev olub. L.Xyuzun sözlərinə "3 blyuz" (cəs və caz-orkestr üçün) və "İldırımlı yollarla" baletindən bir sıra bölümü misal gətirmək olar.

Bax: Ə.Bədəlbəyli (Musiqi lüğəti)

Gnüiklopediçeskiy slovarğ önoqo muzıkanta. M.Pedaqoqika, 1985