R.Hacıyev.
Azərbaycan

zərbaycan musiqi sənətinin şərəfli tarixində elə şəxslər var ki, onların adı bizim qəlbimizdə daim xoş duyğular oyadır. Bunlardan biri də istedadlı bəstəkar, yorulmaz təşkilatçı, xeyirxah və səmimi insan Rauf Hacıyevdir.

Artıq yarım əsrdir ki, onun musiqisi həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Tükənməz enerjiyə malik olan, həyatı hədsiz dərəcədə sevən bu insan onun rəng çalarlarını və gözəllliyini bütün incəliklərinədək duyaraq yaşadığı gerçəkliyin real musiqi salnaməsini yaratmağa çalışmışdır.

Müasir dövrün nəbzi bütün rəngarəngliyi-təzadları, insanpərvərliyi ilə R.Hacıyevin əsərlərində öz əksini tapmış, doğma yurdun mənzərəsini, təbiətini, xeyirxah, fədakar insanlarını vəsf edən musiqisi isə Azərbaycanın simvoluna çevrilmişdir.

Bütün yaradıcılıqı boyu Azərbaycanın milli mədəniyyətinin zəngin ənənələrindən bəhrələnmiş, əsərlərinin hamısına milli melodiya hopdurmuş R.Hacıyev özünün fərdi, orijinal üslubunu yaratmışdı. Böyük istedada malik olan görkəmli bəstəkar həqiqətən "ürəkdən-ürəyə" yol tapan musiqi yaratmışdı. Təsadüfi deyil ki, "onun həyat janrı" məhz mahnı oldu və bəstəkar musiqi sənətində öz yolunu nəğmələrdə taparaq, ömrü boyu da bu janra sadiq qaldı.

R.Hacıyevin bəstəkarlıq tərcümeyi-halı konservatoriyaya qəbul olmamışdan çox-çox qabaq başlanmışdı. Xatırladım ki, onun ilk müəllimləri musiqi sənətimizin korifeylərindən sayılan K.X.Səfərəliyeva və dahi bəstəkar Ü.Hacıbəyov olmuşlar¹.

1940-cı ildə, 18 yaşında gənc bəstəkar özünün ilk sifarişini - "Tələbələrin kələyi" adlı operettasını yazdı. Bu vaxta qədər onun mahnıları melodikliyi, obrazlılığı və yumoru ilə seçilərək, populyarlıq qazanmışdı. R.Hacıyevin maraqlı bəstəkarlıq yolu beləcə - Üzeyirbəydən musiqi aləminə aldığı "xeyir-dua" ilə başlandı.

R.Hacıyevin digər görkəmli ustadı Qara Qarayev olmuş, konservatoriyada bəstəkarlıq təhsilini ondan almışdır. Məhz belə diqqətli, təcrübəli ustadın səyi nəticəsində R.Hacıyevin bəstəkarlıq istedadı geniş və yüksək peşəkarlıq səviyyəsinə qalxmışdı. R.Hacıyevin janrlar dairəsinə marağı haqqında danışsaq, deyə bilərik ki, onun yaradıcılığı geniş janr diapzonu ilə fərqlənir. Əlbəttə, belə müxtəliflikdə özünün sevdiyi janrlar da var. Onlar geniş dinləyici auditoriyasına yaxşı tanış olan mahnılar və operettalardır. Mahnı yaradıcılığı, şübhəsiz, bəstəkarın vizit vərəqəsidir. O, 150-dən artıq mahnı yaratmışdı: "Mənim Azərbaycanım", "Gənclik valsı", "Yaz gəlir", "Abidə", "Sevgilim", "Bənövşə" və s. bu kimi adlar obraz, xarakter, əhval-ruhiyyənin yüksəkliyindən xəbər verir.

R.Hacıyevin mahnıları həmişə parlaq rənglər harmoniyasına, zərif naxışlı səs palitrasına görə tanınır və sevilir. R.Hacıyevin bəstəkar dəsti-xəttinin yaranması və kristallaşmasında mahnılar onun üçün bir laboratoriya olmuşlar. Digər tərəfdən mahnı bir "tikinti materialı" kimi başqa janrlara sızaraq məşhur ustadın yaradıcılıq zirvəsinin əsasını təşkil etmişdir.

R.Hacıyevin bəstəkarlıq dəsti-xətti musiqili-teatrda da özünü göstərmişdi. Mahnı kimi bu da onun yaradıcılığının sevimli bir sahəsi olmuşdur. Əlbəttə ki, üstünlük operettaya verilirdi. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycan musiqisinin həmin janrının inkişafı məhz R.Hacıyevlə bağlıdır. Əgər jurnalistlərə inansaq, belə meyl əsasən bəstəkarın xarakteri - onun enerjisi, həyatsevərliyi, güclü yumor hissi ilə izah olunur.

Operettalardan 6-sı (bunlardan beşi Moskva Operetta Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur) öz problemləri, pafosu, obrazlar dünyası ilə bütöv bir teatrdır. Onlardan - "Romeo mənim qonşumdur" (1960) lirik mövzuda, "Təbəssümü gizlətmə" (1969), "Ana, mən evlənirəm" (1971), "Kuba - məhəbbətim mənim" (1963) qəhrəmanlıq mövzusunda, "Yolayrıcı" (1981) komediya janrında, "Dördüncü fəqərə" (1971) adlı operetta-pamfleti isə Fin satiriki Martti Larninin romanı əsasında yazılmışdır. R.Hacıyevin hər operettası - respublikadan kənarda belə maraqlı bir hadisə olmuşdur. Keçmiş ittifaqın neçə-neçə teatrları bunları səhnələşdirmiş və primyeralar çox böyük uğurla keçmişdir. Onların musiqisi koloritinə görə ifadəlidir, milli ritm və melodiyası ilə zəngindir, müasir caz, estrada elementiləri ilə xalq musiqisinin üzvi birləşməsinə bir nümunədir.

1971-ci ildə R.Hacıyev milli musiqi kadrlarının hazırlanması və professional musiqi təhsili sisteminin yaradılması məqsədilə Əlcəzairə göndərilmişdi. O, bu ölkəni qarış-qarış gəzərək, milli musiqini öyrənir, orada olduğu 5 il müddətində Əlcəzairin ilk 3 baletini yaradır: "Üç inqilab" (1973), "Alov" (1976), "Hürriyyət" (1979), Tunisdə, Mərakeşdə, Parisdə, Kubada tamaşaya qoyulmuş bu əsərlər böyük maraqla qarşılanmışdı².

Bəstəkarı xalq rəqslərinin ünsürləri, eləcə də onların yüksək emosional ritm tonusu xüsusi cəlb edirdi. Konservatoriyanı bitirdikdən sonra o, "Rəqs lövhələri" əsərini (1954) yazır, sonradan isə "Xoreoqrafik süita"nı bəstələyir. 60-cı illərin 2-ci yarısında Azərbaycan balet sənətində bəstəkar və baletmeysterlərin kiçik miniatürlərin yaradılmasına meylliliyi müşahidə olunurdu. R.Hacıyev də buna bənzər kompozisiyalar yaratmışdı: "Ləzgihəngi" (1969), "Yallı" (1970). Bunların səhnə taleyi gözlənilməz dərəcədə müvəffəqiyyətli idi. Məsələn, "Ləzgihəngi"nin ilk tamaşası Parisdə keçirilən VII Beynəlxalq rəqs festivalında olmuşdu. Tanınmış Azərbaycan yazıçısı Anar bu hadisə haqqında belə demişdi: "Başgicəlləndirici hərəkətlər silsiləsi, ağlasığmaz sıçrayışlar, kişilərin rəqsində mümkün olmayan cəld hərəkətlər tamaşaçıları heyrətə gətirib, barabanın ruhlandırıcı ritmi alqışların ritmi ilə üst-üstə düşürdü. "Ləzgihəngi" rəqsinə edilən alqışlar nəticəsində pərdə 8 dəfə tamaşaçılar qarşısında açılmışdır."

R.Hacıyev həmişə çox həvəslə teatr³ və kino musiqisi⁴ üzərində işləmişdi, burada onun sözləri ilə desək, "hər bir an saniyələrlə ölçülür və bəstəkardan maksimum diqqət, bacarıq, professional ustalıq tələb olunur."

R.Hacıyevin bəstəkar marağından kənarda qalmayan daha bir dəyərli sahə-simfonik musiqidir. Onun simfonik üslubunun əsas "əlaməti" mahnı və rəqs janrlarının buraya fəal nüfuz etməsidir. Bunlar artıq parlaq və bədii cəhətdən mükəmməl şəkildə bəstəkarın iki erkən əsərində - indiyədək repertuarlarda qalan⁵ "Gənclik" simfoniyası (1953) və Skripka konsertində (1952) həyata keçirilmişdir.

Daha yetkin yaşlarında bəstəkar üç simfonik poemanı - "Şeyx Sənan" (1982), "Səbuhi" (1983), "Həzi Aslanov" (1984) poemalarını yazmışdır. Poema janrı R.Hacıyevin diqqətini kamera tərkibli orkestrlər üçün də cəlb edirdi: M.Maqomayevə həsr olunmuş "Poema-ekspromt", C.Cabbarlı və D.Şostakoviçə həsr olunmuş digər poemalar buna gözəl misaldır⁶.

Simfonik və vokal janrların qovuşuğunda R.Hacıyev kantata-oratorial janra müraciət etmişdir. 1976-cı ildə yazılmış "Səməd Vurğun" kantatası bu baxımdan çox maraqlıdır. Bu əsər Azərbaycan musiqisində həmin janrda yaranmış ən yaxşı nümunələrdən biridir.

Gənc yaşlarından klassik musiqi ilə yanaşı, Rauf Hacıyev cazla da maraqlanmağa başlamışdır. 18 yaşında ikən o, artıq Tofiq Quliyevin yaratdığı və rəhbərlik etdiyi ilk Azərbaycan Dövlət caz orkestrinin tərkibində çalırdı. Bu orkestrdə işləməsi cavan musiqiçi üçün böyük caz və improvizasiya məktəbi olmuşdur.

Müharibədən sonra orkestrin rəhbəri R.Hacıyev olur, onun sözlərinə görə bu, "yüksək dərəcəli orkestr idi".

1948-ci ildə verilən "İncəsənətdə formalizm haqqında Qərar" bütün caz kollektivlərinin ləğvinə səbəb olsa da, ancaq caz həm estrada mahnılarının harmoniya və aranjimanında, həm də musiqiçilərin qəlbində yaşamaqda davam edirdi. Bir çox caz musiqiçiləri kinoteatrlarda çalırdı. "Vətən" kinoteatrında "Salon orkestri" kimi tanınan kollektivə 1949-cu ildən 1956-cı ilə kimi R.Hacıyev rəhbərlik etmişdi. Bu orkestrin ifaçılarının əsas tərkibi 1954-cü ildə R.Hacıyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dövlət estrada orkestrinin özəyini təşkil etdi.

Orkestr özünün 18 illik fəaliyyəti dövründə (1954-cü ildən 1972-ci ilədək) demək olar ki, keçmiş İttifaqın bütün şəhərlərində, tez-tez isə xarici ölkələrdə qastrollarda olmuş, beynəlxalq festivallarda iştirak etmişdir. Haraya getmişlərsə onları qastrol boyu gurultulu alqışlar müşayiət etmişdi. Orkestrin nəzdində "Qaya" vokal kvarteti yarandı: sonralar bu kvartet Azərbaycanın ən məşhur bir musiqi kollektivinə çevrildi.

Tükənməz, qaynar enerjili insan R.Hacıyevin musiqi-ictimai fəaliyyəti-onun istedadının yeni, başqa bir tərəfi idi. 1964-cü ildə o, filarmoniyanın direktoru, bir ildən sonra isə Mədəniyyət naziri olmuşdur. Bu vəzifə Rauf Sultan oğluna milli mədəniyyətin bir çox problemləri ilə yaxından məşğul olmağa imkan vermişdi. Dövlət xor kapellası, Mahnı teatrı, Dövlət rəqs ansamblı - bu kimi yeni kollektivlər məhz onun təşəbbüsü ilə yaranmışdı. R.Hacıyevin təşəbbüsü ilə dünyada ilk dəfə Bakıda xalça incəsənətinin nadir xəzinəsi sayılan xalça muzeyi açılmışdır. Həmin dövrdə respublikada konsert-qastrol həyatı nəzərə çarpacaq dərəcədə fəallaşır, bir çox yubileylər, mədəniyyət dekadaları, caz festivalları keçirilir.

R.Hacıyev ən şərəfli titullara, o cümlədən SSRİ xalq artisti adına layiq görülmüşdü. Öz yaradıcılığı ilə Azərbaycan musiqisini dünyanın bir çox qitələrində təbliğ edən, dinləyicilərin qəlbini ovsunlamış Azərbaycan sənətkarlarının sırasına onun adı qızıl hərflərlə yazılmışdır. R.Hacıyevin musiqisi bu gün də bizim əməllərimizdə, fikrimizdə, ürəklərimizdə yaşayır. Bu nəğmələr bizi daha xeyirxah, gələcəyə daha inamlı, bir-birimizə mehriban olmağa səsləyir... Bütün bunlar - Rauf Hacıyevin bizə bəxş etdiyi ən qiymətli xəzinədir.

Müğənnilər onun mahnılarını bu gün də əvvəlki tək həssaslıqla oxuyur, onun simfonik əsərləri konsert zallarında səslənir. Onun yaradıcılığına Azərbaycandan uzaqda da müraciət edilir. Haqqında məqalələr yazılır və verilişlər hazırlanır.

Bu yaxınlarda görkəmli bəstəkarın populyar əsərlərindən ibarət yeni kompakt-diskin həyat üzü görməsi bir daha sübut edir ki, əsl musiqi həmişəyaşar və əbədidir.

QEYDLƏR

1. Üzeyir və Zülfüqar Hacıbəyov qardaşları R.Hacıyevin babası - böyük alim və maarifçi Həsənbəy Zərdabinin ən yaxın dostlarından biri idilər.

2. Əlcəzairdə yaşadığı dövrdə R.Hacıyev eləcə də fortepiano üçün "Əlcəzair rəqsi", skripka və fortepiano üçün "Əlcəzair poeması"nı yazmış, xor və orkestr üçün 15 xalq mahnısını işləmişdir.

3. R.İsmayılovun "İki ailə", Ş.Qurbanovun "Sənsiz", İ.Şıxlının "Müxtəlif yollar" və s.

4. Kinofilmlərdən: "Qara daşlar", "Kölgələr sürünür", "Əhməd haradadır?", "Mən rəqs edəcəyəm" və b.

5. Çox sonra yazılmış, İkinci simfoniya (1982) mahnıvari rəqsli simfonizm ənənələrini davam etdirir.

6. R.Hacıyevin yaradıcılıq portfelində maraqlı kamera instrumental əsərləri çoxdur.