Аннотация: В статье на основе средневековых письменных источников на персидском языке и языке тюрки выявляются отдельные факторы, повлиявшие на развитие феномена сама‘ (учения и практики) в Средней Азии (Мавераннахре и Хорасане). Из сочинений суфийских мыслителей X–XIII вв., получивших известность в суфийских общинах Средней Азии, особое внимание уделяется наследию Мавлана Джалал ад-Дина Руми. Устанавливается влияние поэмы «Маснави-йи ма‘нави» и ее первого многозначного бейта о «разлученном нае» на развитие суфийской философско-мистической мысли в Средней Азии в XIII–XV вв. В научный оборот вводятся данные о сочинениях с суфийским толкованием музыкальных инструментов ная, рубаба, чанга (сочинения Султана Веледа, Абд ар-Рахмана Джами, Сирадж ал-миллат ва-д-Дина Камари). В статье поставлена проблема общности термина сама‘ для различных средневековых исламских наук. Специально рассматривается этот вопрос применительно к «суфийской науке» (‘илм ат-тасаввуф) и музыкальному искусству светской направленности (сама‘, мусики) в X–XIII вв. Автор предполагает, что особенности среднеазиатского сама‘ были обусловлены взаимодействием двух культурных традиций, опиравшихся на персоязычную и тюркоязычную среду. В тюркской суфийской среде (среди известных шейхов–суфийских поэтов – Ходжа Ахмада Йассави, Шаха Машраба, Суфи Аллах Йара, Ходжаназара Хувайдо, Зийаваддина Хазини) сложился свой взгляд на ритуалы сама‘ и зикра. При этом суфийское сама‘ в Средней Азии – это неотъемлемая часть общей исламской цивилизации с ее принципом единства исламских духовных ценностей. 
Ключевые слова: Средняя Азия, средневековье, суфизм, сама‘, Мавлана, най, тюркские шейхи и поэты.

Annotation: In the article of Alexander B. Djumaev titled “Towards a Question of Evolution of a Doctrine and Practice of Sama‘ in Central Asia (Mawerannahr and Khurasan)”, on the base of medieval written sources in Persian and Turkic, the certain factors influenced on the sama‘ phenomenon (a doctrine and practice ) in Central Asia (Mawerannahr and Khurasan) are revealed. Among works of sufi thinkers of the X–XIIIth centuries, which were well-known in the sufi communities of Central Asia, a special attention is given to the heritage of Mawlana Djalal al-Din Rumi. An influence of the poem “Mathnawi-yi ma‘nawi” and its first significant line about a “separated nay” on the development of sufi philosophical mystical thought in Central Asia in the XIII–XVth centuries is established. The data on the works with sufi interpretation of musical instruments nay, rubab, chang (works of Sultan Veled, Abd al-Rahman Djami, Siradj al-millat va-l-Din Qamari) are introduced to the scholar field. A problem of community of the term sama‘ for various medieval Islamic sciences is formulated. This point is considered especially for the “science of sufizm” and musical art of secular direction (sama‘, musiqi) in the X–XIIIth centuries. The author suppose that peculiarities of Central Asian sama‘ were conditioned by interaction of two cultural traditions based on the Persian and Turkic speaking areas. Its own view on the rituals of sama‘ and zikr is formed in the Turkic sufi milieu (among famous shaikhs-sufi poets – Khodja Ahmad Yassawi, Shah Mashrab, Sufi Allah Yar, Ziyawaddin Hazini). In general sufi sama‘ in Central Asia is integral part of common Islamic civilization with its principle of unity of Islamic spiritual values.   
Key words: Central Asia, Middle Ages, sifizm, sama‘, Mawlana, ney, Turkic shaikhs and poets.

Xülasə: Məqalədə fars və türk dillərində orta əsr yazılı mənbələri əsasında Orta Asiyada (Maverannahr və Xorasan) səma (tədris və təcrübə) fenomeninin inkişafına təsir edən ayrı-ayrı amillər müəyyən edilir. Orta Asiyanın Sufi icmalarında məşhurlaşan X—XIII-cü əsr Sufi mütəfəkkirlərinin əsərlərindən Cəlal əd-Din Ruminin mavlananın irsinə xüsusi diqqət yetirilir. “Məsnavi-i Mənəvi” əsərinin və onun “bölünmüş nəy" haqqında ilk çoxmənalı beytinin XIII–XV əsrlərdə Orta Asiyada Sufi fəlsəfi və mistik düşüncəsinin inkişafına təsiri müəyyən edilmişdir. Məqalədə nəy, rubab, cəng (Sultan Veled, Abd ər-Rəhman Cami, Siraj əl-millət va-d-Din Kəmərinin əsərləri) kimi musiqi alətlərinin Sufi təfsiri ilə əsərlər haqqında məlumatlar elmi dövriyyəyə daxil edilmişdir. Məqalədə müxtəlif orta əsr İslam elmləri üçün “səma” termininin ortaqlığı problemi qaldırılır. Bu məsələ X-XIII əsrlərdə “təsəvvüf elmi” (ilm al-Tasawwuf) və musiqi sənəti (səma, musiqi) ilə əlaqədar xüsusi olaraq nəzərdən keçirilir. Müəllif Orta Asiya samasının xüsusiyyətlərinin fars və türkdilli mühitə əsaslanan iki mədəni ənənənin qarşılıqlı əlaqəsi ilə müəyyən edildiyini irəli sürür. Türk sufi mühitində (məşhur şeyxlər arasında-Sufi şairləri—Xoca Əhməd Yassavi, Şah Məşrab, Sufi Allah Yara, Xocanazar Huvaido, Ziyavaddin Hazini) səma və zikr ayinlərinə baxışı formalaşmışdır. Eyni zamanda, Orta Asiyadakı sufi hərəkatı, İslam mənəvi dəyərlərinin birliyi prinsipi ilə ortaq İslam sivilizasiyasının ayrılmaz hissəsidir.
Açar sözlər: Orta Asiya, Orta əsrlər, təsəvvüf, səma, Mavlana, ney, Türk şeyxləri və şairləri.