H.ßlèyev bèlèrdè kè, natèqèn èøèndÿ ÿn mÿsulèyyÿtlè cÿhÿt dènlÿyècèlÿrèn dèqqÿtènè þzönÿ cÿlb etmÿk mÿsÿlÿsèdèr. O, ÿmÿlè èlÿ þzöndÿn sonrakû natèqlÿrÿ belÿ bèr cÿhÿtÿ xösusè þnÿm vermÿlÿrènè tÿlqèn edèrdè kè, øèfahè nètqdÿ orfoepèk normalara uyüun olan dözgön ÿdÿbè tÿlÿffözön xösusèlÿ bþyök ÿhÿmèyyÿtè vardûr. «Natèqèn nètqènèn sÿlès vÿ èfadÿlè olmasû èlÿ yanaøû o, hÿm dÿ mökÿmmÿl surÿtdÿ ÿdÿbè dèlÿ yèyÿlÿnmÿlè, ÿdÿbè normalarûn pozulmasû hallarûna qarøû ardûcûl möbarèzÿ aparmalûdûr. Natèq dènlÿyècèlÿrdÿ nètqèn dözgönlöyönÿ xösusè dèqqÿt vÿ hÿssaslûq yaratmaüa sÿy etmÿlèdèr. Bunun ö÷ön o, nètqdÿkè èntonasèyalarû praktèk surÿtdÿ bèlmÿlè vÿ þz nètqè èlÿ baøqalarûna nömunÿ olmalûdûr» (1, s.176-178).

        Heydÿr ßlèyev ÷ûxûølarû èlÿ dèqtÿ edèrdè kè, cömlÿ qurarkÿn, hÿr øeydÿn ÿvvÿl, èfadÿ edèlÿn fèkèr ö÷ön ÿn zÿrurè vÿ dÿqèq olan sþzlÿr tapûlmalû vÿ sonra onlar elÿ yerlÿødèrèlmÿlèdèr kè, nèsbÿtÿn az sþzlÿ ÷ox mÿna èfadÿ etmÿk mömkön olsun.

        Heydÿr ßlèyev sþzÿ möhöm ÿhÿmèyyÿt verdèyènÿ gþrÿ, sþzön tÿlÿffözönÿ dÿ cèddè fèkèr verèrdè. Hÿm dÿ ona gþrÿ kè, bèz nètqèn èntonasèyasû dedèkdÿ, hÿr øeydÿn ÿvvÿl, nètqèmèzè tÿøkèl edÿn dèlèn sÿs vasètÿlÿrènèn mÿcmusunu nÿzÿrdÿ tuturuq. Nètqèn èntonasèyasû bèzÿ sþzlÿrè daha aydûn vÿ daha tam èfadÿ etmÿyÿ èmkan verèr. Adÿtÿn, natèqèn sÿsèndÿ, yÿnè nètqèn tonunda danûøanûn daxèlè alÿmè èfadÿ olunur vÿ bu èsÿ sþzlÿrèn tÿlÿffözöndÿ þz ÿksènè tapûr.

        H.ßlèyevèn nètqlÿrèndÿ þz barèz èfadÿsènè tapan nètq èntonasèyasû èsÿ kompleks bèr hadèsÿdèr. Tÿdqèqat÷ûlardan A.S.Abdullayevèn qÿnaÿtènÿ gþrÿ, o, aøaüûdakû dþrd önsörön uyüunluüunu vÿ hÿmahÿnglèyènè èfadÿ edèr: fasèlÿ (pauza), vurüu, ahÿng (melodèya) vÿ sörÿt (temp). Nètqdÿ èntonasèyanû þyrÿnmÿk ö÷ön, onun yuxarûda gþstÿrèlmèø önsörlÿrènè eøètmÿk, dènlÿmÿk zÿrurèdèr. Yalnûz bu zaman èntonasèyanûn önsörlÿrè arasûnda olan qarøûlûqlû ÿlaqÿ anlaøûlûb aydûnlaøar. «Lakèn nètq èntonasèyasûnûn önsörlÿrènè sadÿcÿ eøèdèb dènlÿmÿk kèfayÿt deyèldèr; onlarû praktèk surÿtdÿ mÿnèmsÿmÿk vÿ nètqdÿ bacarûqla tÿtbèq etmÿk lazûmdûr. Øèfahè nètq mÿzmunu, hÿm dÿ sÿslÿnmÿsè vÿ eøèdèlmÿsènÿ gþrÿ mÿntèq qurulmalûdûr. Natèq nètqènè dèqqÿtlÿ vÿ döøönölmöø mÿntèqè ÿsasûnda qurduqda dènlÿyècèlÿrè yeknÿsÿq vÿ yorucu nètqdÿn azad edÿ bèlÿr» (1, s.199).

        Heydÿr ßlèyevèn nètqlÿrèndÿ èntonasèyalarla mÿntèqè fasèlÿlÿrèn ustalûqla ÿvÿzlÿnmÿsè onun ÷ûxûølarûna daha cÿlbedècè bèr mÿnzÿrÿ gÿtèrèrdè. O, buna dèqqÿt yetèrèrdè kè, natèqèn nètqènè dènlÿyècèlÿr ayrû-ayrû sþzlÿrlÿ mÿnèmsÿyèrlÿr; yÿnè, nètq mÿnaca bèrlÿømèø sþz qruplarû èlÿ mÿnèmsÿnèlèr. Mÿnaca bèrlÿømèø hÿmèn qruplar, ayrû-ayrû sþzlÿrè tÿlÿfföz etdèyèmèz kèmè bèr yerdÿ sþylÿnèlèr. Xösusÿn ÿdÿbèyyatda mÿnaca bèrlÿømèø bu qruplar nètq taktlarû, yaxud sèntaqmalar adlanûr. «Mÿntèqè fasèlÿlÿr þz uzunluüu möddÿtènÿ gþrÿ he÷ dÿ eynè deyèldèr; ÿn uzun fasèlÿ sþylÿnèlÿn fèkrèn, rÿyèn sonunda edèlÿn vÿ èrÿlè sörölÿn mölahèzÿnèn bètdèyènè gþstÿrèr kè, bunu bèz mÿntèqè nþqtÿ adlandûra bèlÿrèk. Mÿntèqè fasèlÿ ÿslènÿ baxanda sþzlÿrè mÿnaca daha èfadÿlè nètq qruplarûna bþlöødörör, bèr-bèrènÿ tabe edèr, hÿtta bèrlÿødèrèr» (1, s.200-202).

        Vurüunun mÿntèqè vÿzèfÿlÿrènÿ dÿ cèddèyyÿtlÿ yanaøan Heydÿr ßlèyev nètqlÿrèndÿ nÿzÿrdÿn qa÷ûrmûrdû kè, hÿr cömlÿdÿ olan bèr vurüu, mÿnaca ÿn ÷ox qèymÿtlè olan sþzön özÿrènÿ döøör kè, bu da þz tÿlÿfföz göcönÿ gþrÿ baøqa sþzlÿrÿ nèsbÿtÿn daha aydûn vÿ ucadan deyèlmÿlèdèr. O, belÿ vurüulu sþzlÿrè adÿtÿn mÿqsÿdyþnlö surÿtdÿ, mÿntèqè mölahèzÿlÿrÿ gþrÿ se÷èrdè.

        Uzun èllÿr Heydÿr ßlèyevèn natèqlèk èrsènè dÿrèndÿn tÿhlèl edÿn professor Nèzamè Xudèyev nètq axûnû prosesèndÿ aøaüûdakû tÿlÿblÿrèn mötlÿq nÿzÿrÿ alûnmalû olduüunu bèldèrèr: «nètqèn sÿrrastlûüû; nètqèn zÿngènlèyè; nètqèn tÿmèzlèyè; nètqèn yûücamlûüû – lakonèzmè; nètqèn mÿntèqlèyè» (4, s.285). Heydÿr ßlèyevèn ÿsasÿn televèzèyadakû nètqlÿrènè nÿzÿrdÿn ke÷èrÿn Nèzamè Xudèyev «Radèo, televèzèya vÿ ÿdÿbè dèl» ÿsÿrèndÿ bu tÿlÿblÿrè sèstemlÿødèrÿrÿk øÿrh edèr. Bunlardan bèlavasètÿ nètq mÿdÿnèyyÿtènÿ aèd olanlar barÿdÿ bÿzè qÿnaÿtlÿrè ömumèlÿødèrmèø halda tÿqdèm etmÿk èstÿyèrèk:

        «– Nètqèn sÿrrastlûüû televèzèya verèlèølÿrèndÿ bèrèncè nþvbÿdÿ fèkèr vÿ dèl vÿhdÿtènÿ xèdmÿt etmÿlèdèr. ×ûxûø÷û önsèyyÿt prosesèndÿ elÿ dèl vahèdlÿrènÿ möracèÿt etmÿlèdèr kè, o, fèkrè dÿqèq vÿ sÿrrast øÿkèldÿ ÿks etdèrÿ bèlsèn. Bunun ö÷ön èsÿ onun zÿngèn löüÿt ehtèyatû, sþz yatûrû olmalûdûr. ×önkè fèkrÿ uyüun sþz se÷mÿk, möhakèmÿyÿ uyüun cömlÿ qurmaq bu zÿngènlèk zÿmènèndÿ baø verèr. Nètqdÿ eklektèzm, èbarÿ÷èlèk, taftologèya o zaman þzönÿ yer tapûr kè, natèq bu uyüunluüu, bu tarazlûüû, demÿlè, bu sÿrrastlûüû yarada bèlÿcÿk sþzlÿrè tapa bèlmèr, sèntaqmû qurmaüû bacarmûr.

        – Nètqèn zÿngènlèyè dedèkdÿ, natèqèn canlû øèfahè nètq prosesèndÿ dèl vahèdlÿrènèn forma möxtÿlèflèyèndÿn, mÿna rÿngarÿnglèyèndÿn bacarûqla èstèfadÿ etmÿsè nÿzÿrdÿ tutulur. Nètqèndÿ lözumsuz leksèk tÿkrarlara, basmaqÿlèb cömlÿlÿrÿ, øablon qrammatèk konstruksèyalara ÿsaslanan natèqèn tÿhkèyÿsè dÿ mÿlum mÿsÿlÿdèr kè, prèmètèv, fèkèrlÿrè èsÿ dayaz tÿsèr baüûølayacaqdûr.

        – Nètq mÿdÿnèyyÿtènèn ÿn möhöm gþstÿrècèlÿrèndÿn bèrè ÷ûxûø edÿnèn nètqènèn tÿmèzlèyèdèr. Bu tÿmèzlèk bèrèncè nþvbÿdÿ þzönö natèqèn doüma dèlÿ hþrmÿtèndÿ vÿ ènamûnda gþstÿrèr. Verèlèø aparûcûsûnûn nètqè baøqa dèllÿrÿ mÿxsus sþz vÿ èfadÿlÿrdÿn maksèmum dÿrÿcÿdÿ tÿmèzlÿnmèø olmalûdûr. Onu ehtèyac olmadan termènlÿrlÿ doldurub yalan÷û alèmnömalûq etmÿk dÿ nètqè zèbèllÿmÿyÿ gÿtèrèb ÷ûxarûr.

        – Nètqèn yûücamlûüû – lakonèzmè, fèkrè az sþzlÿ èfadÿ etmÿk tÿlÿbè, ömumèyyÿtlÿ, dèlèn qÿnaÿt prènsèpèndÿn èrÿlè gÿlèr. Uzun÷uluq, sþz÷ölök, fèkrè aøkarlamaüû bacarmamaq vÿ yekunlaødûra bèlmÿmÿk televèzèya nètqèndÿ ÿn sÿcèyyÿvè peøÿ qösurlarûndandûr. Televèzèya ÷ûxûø÷ûlarû nètqèn yûücamlûüû èstèqamÿtèndÿ þz özÿrlÿrèndÿ èølÿrkÿn bèrèncè nþvbÿdÿ tÿfÿkkör mÿøqlÿrènè sörÿtlÿndèrmÿlè, dèlèmèzèn löüÿt tÿrkèbènè, sþz ehtèyatûnû dÿrèndÿn mÿnèmsÿmÿyÿ sÿy gþstÿrmÿlè, möhakèmÿnèn yûücam, konkret vÿ qûsa èfadÿsèndÿ dèlèmèzèn mÿntèqè vÿ qrammatèk konstruksèyalarûna, sþzlÿrèn vÿ frazolojè vahèdlÿrèn löüÿòè vÿ semantèk mÿnalarûna yaradûcû yanaømaüû bacarmalûdûrlar.

        – Nètqèn mÿntèqèlèyè, hÿr øeydÿn ÿvvÿl, nètqèn èfadÿ etdèyè fèkèr yökönÿ mönasèbÿtèndÿ özÿ ÷ûxûr. Elm, tÿhsèl, kÿnd tÿsÿrröfatû, sÿnaye, sÿhèyyÿ vÿ s. hÿyatè ÿhÿmèyyÿtlè, mèllè dÿyÿrlè fÿalèyyÿt sahÿlÿrènèn teletÿblèüènÿ xèdmÿt edÿn hÿr kÿs ö÷ön þz nètqèndÿ mÿntèqè prènsèplÿrÿ ÿmÿl etmÿk, xösusèlÿ vacèbdèr. Nètq axûnûnda eklektèzm, fèkèr toqquømalarû, èrreallûq, möhakèmÿ paradoksallûüû, mÿntèqè dèssonanslar teleaudètorèyanû, adÿtÿn, ÷aødûrûr. Nètqèn mÿntèqè kasadlûüû vÿ mÿntèqè saxtalûüû, nÿtècÿ etèbarèlÿ, natèqèn savadû, erudèsèyasû, peøÿ hazûrlûüû vÿ nÿhayÿt, nètq mÿdÿnèyyÿtè barÿdÿ tamaøa÷û-dènlÿyècè tÿsÿvvörlÿrènÿ cèddè xÿlÿl gÿtèrèr» (4, s.286-287).

        Natèqlèk sÿnÿtènèn ènkèøafûna möhöm tÿsèrè olan televèzèya nètqè èlÿ baülû yuxarûda sadaladûüûmûz tÿlÿb vÿ øÿrtlÿr, qösur vÿ nþqsanlar è÷ÿrèsèndÿ bèr dÿnÿsènè belÿ gþstÿrmÿk mömkön deyèldèr kè, H.ßlèyevèn televèzèya nètqlÿrèndÿ normalardan kÿnara ÷ûxûlmûø olsun. ßksènÿ, H.ßlèyev bu sahÿdÿ dÿ televèzèya jurnalèstlÿrènÿ, natèqlÿrÿ, ömumèyyÿtlÿ, televèzèyada ÷ûxûø edÿn hÿr kÿsÿ þrnÿk ola bèlÿcÿk nömunÿlÿr vermèødèr.

        Heydÿr ßlèyev tÿcröbÿsènÿ möracèÿt etmÿyèn zÿrurÿtèndÿn bÿhs edÿn Nèzamè Xudèyev bunu xösusèlÿ vurüulayûr kè, dèksèyanûn nètqdÿ ÿsas gþstÿrècèsè orfoepèya èlÿ èntonasèyanûn qovuømasû vÿ vÿhdÿt tÿøkèl etmÿsèdèr. Dèksèyanûn tÿlÿblÿrènÿ gþrÿ natèq vÿ ya jurnalèst ekran qarøûsûnda ÷ûxûø edÿrkÿn þskörmÿyÿ, asqûrmaüa, burnunu ÷ÿkmÿyÿ vÿ s. xoøagÿlmÿz hallara yol vermÿmÿlèdèr. Xösusèlÿ, teleaparaturanûn kÿnar sÿslÿrÿ hÿssaslûüûnû nÿzÿrÿ alsaq, bunun dèksèyaya necÿ mÿnfè tÿsèr gþstÿrdèyènè bèr daha tÿsÿvvör etmÿk olar. «Natèqèn vÿ ya jurnalèstèn dèksèyasû, èlk nþvbÿdÿ þzönön sÿfÿrbÿredècè vÿ cÿlbedècè keyfèyyÿtlÿrè èlÿ göclö olmalûdûr» (4, s.291).

        Heydÿr ßlèyev nömunÿsèndÿ natèq dèksèyasûndan danûøarkÿn ekspressèvlèk, èfadÿlèlèk dÿ dèqqÿtdÿ saxlanûlmalûdûr. Nètqèn èfadÿlèlèyè nètq texnèkasû èlÿ sûx baülû olan bèr mÿsÿlÿdèr. Nèzamè Xudèyevÿ gþrÿ, ÿsas mÿsÿlÿ sÿsèn qövvÿ dÿrÿcÿsèndÿn bacarûqla èstèfadÿ etmÿkdèr. Natèq sþzlÿrè aydûn øÿkèldÿ tÿlÿfföz etmÿklÿ bÿrabÿr, aramla, tÿlÿsmÿdÿn danûømaüû da bacarmalûdûr. «Sþzlÿrdÿ ayrû-ayrû sÿslÿr, xösusèlÿ saèt sÿslÿr yaxøû eøèdèlmÿlèdèr. Boüaz sÿslÿrènèn tÿlÿffözöndÿ dÿ dèqqÿtlè olmaq tÿlÿb edèlèr. Bu èstèqamÿtlÿrdÿ hÿr hansû bèr qösura yol vermÿk nÿtècÿ etèbarèlÿ nètq qösuru kèmè özÿ ÷ûxûr» (4, s.292).

        H.ßlèyev nètq mÿdÿnèyyÿtènèn belÿ bèr cÿhÿtènè dÿ bèr daha tÿsdèqlÿdè kè, natèqèn nètqèndÿ sÿsèn tembrè dÿ möstÿsna ÿhÿmèyyÿtÿ malèkdèr. Tembr sÿsèn rÿnglÿrènè vÿ xarakterènè möÿyyÿnlÿødèrÿn ÿn ÿsas keyfèyyÿtlÿrdÿndèr.

        H.ßlèyev nètq mÿdÿnèyyÿtè mÿsÿlÿlÿrèndÿ dèlè, öslubu vÿ nètqè dÿqèqlÿødèrÿn qÿnaÿtlÿrÿ dÿ ÿhÿmèyyÿt vermèødèr. ×önkè o, ÷ox gþzÿl bèlèrdè kè, dèldÿnkÿnar nètq vÿ nètqdÿnkÿnar natèqlèk sÿnÿtè ola bèlmÿz. Belÿlèklÿ, «sþzön, èfadÿnèn èølÿnmÿ mÿqamlarû, natèqèn «deyèm maneralarû» haqqûnda mölahèzÿlÿr, nÿzÿrèyyÿlÿr meydana ÷ûxûb. Hÿmèn mölahèzÿlÿrèn, nÿzÿrèyyÿlÿrèn ÿksÿrèyyÿtè «Nètq mÿdÿnèyyÿtè» vÿ «Öslubèyyat» baxûmûndan èndè dÿ þz ÿhÿmèyyÿtènè ètèrmÿyèb» (3, s.59-60). Leksèk vahèdlÿrèn daxèlè mÿzèyyÿtlÿrèndÿn sþhbÿt salan «rètorlar bèrèncè nþvbÿdÿ sÿs dözömönÿ – sÿslÿrèn harmonèyasûndan èrÿlè gÿlÿn ahÿngdarlûüa – sÿlèslèyÿ dèqqÿtè yþnÿltmèølÿr» (3, s.75).

        Tÿhlèllÿrdÿn dÿ gþröndöyö kèmè, natèq olmaq èstÿyÿn hÿr bèr øÿxs dèlèmèzèn leksèk vÿ frazeolojè zÿngènlèyènè bèlmÿlè vÿ yerè gÿldèkcÿ, þz nètqèndÿ ondan èstèfadÿ etmÿyè bacarmalûdûr.

        Tÿdqèqat÷ûlarûn ömumè qÿnaÿtè belÿdèr kè, «nètq» dèlèn qanunlarû ÿsasûnda yaradûlûr, danûøanûn, yazanûn hÿmèn dèlÿ nÿ dÿrÿcÿdÿ yèyÿlÿnmÿ bacarûüûnû ÿks etdèrèr. Dèldÿnkÿnar nètq yoxdur. Dèl èctèmaè hadèsÿdèrsÿ, kollektèvèn malûdûrsa, onun èølÿnmÿsè – nètq fÿrdèdèr. Burada danûøanûn, yazanûn fÿrdè cÿhÿtlÿrè þz ÿksènè tapûr. Bèrè ÿdÿbè dèlè yaxøû bèlèr, èfadÿ etdèyè fèkrè yûücam vÿ sÿlès øÿkèldÿ, tÿlÿb olunan ÿdÿb-ÿrkanû, leksèk – qrammatèk normalarû gþzlÿmÿk øÿrtèlÿ dènlÿyècèyÿ vÿ ya dènlÿyècèlÿrÿ ÷atdûrûr; onun sÿs tonu, èntonasèyasû, èølÿtdèyè vurüu nþvlÿrè nètqènè bèr qÿdÿr dÿ tÿsèrlè edèr, dègÿrè hÿlÿ dèalekt vÿ øèvÿ tÿsèrèndÿn yaxa qurtara bèlmÿyèb, aüzûnû a÷an kèmè nalayèq, kobud sþzlÿr èølÿdèr. Hÿr èkèsènèn þzönÿmÿxsus nètqè var, lakèn bu hara, o hara?!

        Nètq mÿdÿnèyyÿtè mÿsÿlÿlÿrè èlÿ baülû bèr cÿhÿtè dÿ qeyd edÿk kè, dèlèn vÿ nètqèn quruluøuna eynè meyarla yanaømaq olmaz. Dèlèn quruluøu onun son vÿ bþyök vahèdè olan cömlÿdÿ þz ÿksènè tapûr, hÿm dÿ o, danûøanûn, yazanûn èradÿsèndÿn, fÿrdè zþvqöndÿn asûlû deyèldèr. Nètqèn quruluøu èsÿ cömlÿdÿn baølanûr, cömlÿlÿr sèlsèlÿsènè, abzaslarû, bötþvlökdÿ fèkrèn tamamlanmasûnû bèldèrÿn mÿtnè ÿhatÿ edèr. Demÿlè, dèl sèstemènèn ÿn bþyök vahèdè nètq sèstemènèn ÿn kè÷èk vahèdènÿ ÷evrèlèr. Nètqèn quruluøu danûøanûn, yazanûn tÿhsèl dÿrÿcÿsè, dönyagþröøö, fÿrdè zþvqö vÿ s. amèllÿrlÿ baülûdûr.

        Heydÿr ßlèyevèn natèqlèyèndÿ dèqqÿtè cÿlb edÿn ÿn möhöm xösusèyyÿtlÿrdÿn bèrè dÿ fÿrdè öslubun þzönö qabarûqlûüû èlÿ böruzÿ vermÿsèdèr. Heydÿr ßlèyev bötön ÷ûxûølarûna yûücam gèrèø, maraqlû mÿzmun vermÿklÿ yanaøû, þz möhazèrÿsènÿ bètkèn vÿ tam sonluq da vermÿyè ÷ox yaxøû bacarûrdû. Onun möhazèrÿlÿrèndÿkè gèrèø bèlavasètÿ øÿrh edèlÿcÿk mÿsÿlÿlÿrèn ÿsas mahèyyÿtènè vÿ ÿhÿmèyyÿtènè gþstÿrmÿklÿ yanaøû, eynè zamanda ÿsas möddÿalarûn tÿhlèlènèn ÿsasûnû qoyurdu. Heydÿr ßlèyevèn möhazèrÿlÿrènèn sonu bèlavasètÿ ÿsas mÿzmunun yerènÿ yetèrèlmÿsènÿ bèr ÷aüûrûø kèmè sÿslÿnèrdè.

        Dahè natèq nètqènèn sonunda dènlÿyècèlÿrÿ elÿ möracèÿt edèrdè kè, sankè onun qarøûya qoyduüu nþvbÿtè vÿzèfÿlÿr hamûya ayrûlûqda deyèlèrdè.

        Bu gön ÷oxsaylû möhazèrÿ÷èlÿrèmèzèn arasûnda ÷ûxûøûnûn ÿvvÿlèndÿn axûrûna qÿdÿr bèr yerdÿ hÿrÿkÿtsèz dayanûb, bèr tonda, bèr èntonasèyada danûøan natèqlÿrÿ az rast gÿlmèrèk. Tÿcröbÿlè natèqlÿr yaxøû bèlèr kè, belÿ hal ÿn maraqlû möhazèrÿnè belÿ maraqsûz edÿ bèlÿr. ×önkè bu vÿzèyyÿtdÿ dènlÿyècè lap tez yorulur. Odur kè, dahè Heydÿr ßlèyevdÿ olduüu kèmè natèqèn bötön hÿrÿkÿtè möhazèrÿ mþvzularûndan èrÿlè gÿlmÿlè vÿ onun maraqlû dènlÿnèlmÿsènÿ xèdmÿt etmÿlèdèr.

        Heydÿr ßlèyevèn fÿrdè öslubu, aydûn sþzö, sÿlès vÿ rÿvan dèlè, mÿntèqè cömlÿlÿrè onun natèqlèk mÿharÿtènèn ÿsas tÿrkèb hèssÿlÿrèndÿndèr. Heydÿr ßlèyevèn nètqlÿrèndÿ quru, anlaøûlmaz èfadÿlÿr olmazdû. Heydÿr ßlèyev ana dèlènÿ mökÿmmÿl yèyÿlÿnmèødè. Heydÿr ßlèyevèn odlu vÿ mÿnalû ÷ûxûølarûnû dènlÿyÿnlÿrèn ÷oxu onun sadÿ, aydûn, anlaøûqlû dèlè haqqûnda bu gön dÿ ÷oxlu xatèrÿlÿr sþylÿmÿkdÿdèrlÿr. O, dèlè zèbèllÿyÿn vÿ onu tÿhrèf edÿnlÿrÿ qarøû amansûz èdè. Hÿqèqÿtÿn dÿ dahè natèqèn dèlèndÿ tÿkrar÷ûlûq vÿ uzun÷uluq yox èdè. O, yalnûz ayrû-ayrû fèkèrlÿrè vÿ èfadÿlÿrè göclÿndèrmÿk mÿqsÿdèlÿ möÿyyÿn sþzlÿrè bÿzÿn tÿkrar edÿrdè. Þz ÷ûxûølarûnda gölöøÿ, kènayÿyÿ, atmacaya genèø yer verÿn Heydÿr ßlèyev bunun ÿhÿmèyyÿtènè yöksÿk qèymÿtlÿndèrèr vÿ nètqlÿrèndÿ atalar sþzlÿrèndÿn, zÿrb-mÿsÿllÿrdÿn, obrazlû sþzlÿrdÿn genèø èstèfadÿ edèrdè.

        H.ßlèyevèn natèqlèk tÿcröbÿsè sahÿsèndÿ qazandûüû uüurlar bèzÿ belÿ qÿnaÿtÿ gÿlmÿyÿ ÿsas verèr: demÿlè natèq elÿ etmÿlèdèr kè, aparûlan tÿblèüatûn subyektè vÿ obyektè arasûnda qûrûlmaz ÿlaqÿ yaransûn. Ø.ßhmÿdovun yazdûüû kèmè, bu zaman tÿblèüat èøè þz sÿmÿrÿsènè vermèø olur. «Bèldèyènèz kèmè, ancaq tÿblèüat vasètÿsèlÿ adamlarûn øöuruna tÿsèr etmÿk olar, onlarû ömumè èøÿ sÿfÿrbÿr etmÿk olar. Bu onlarûn davranûøûnda, vÿtÿnÿ, mèllÿtÿ, xalqa, ÿmÿyÿ mþhkÿm baülûlûüûnda þzönö böruzÿ verèr. Möasèr dènlÿyècèlÿrèn ènformasèya qÿbul etmÿk qabèlèyyÿtè vÿ øÿraètè yöksÿk olduüundan tÿblèüat÷ûnûn sþhbÿtè qûsa, yûücam, aydûn, anlaøûqlû, elmè cÿhÿtdÿn qövvÿtlè olmalûdûr, bèr sþzlÿ, möhazèrÿlÿr, sþhbÿtlÿr, ÷ûxûølar hÿyatûn tÿlÿbèndÿn doümalû, onun sÿsènÿ sÿs vermÿlèdèr» (2, s.69).

        ßÄßÁÈÉÉÀÒ

1. Abdullayev A.S. Nètq mÿdÿnèyyÿtè vÿ natèqlèk mÿharÿtè haqqûnda. Bakû: Azÿrnÿør, 1968, 250 s.

2. ßhmÿdov Ø. V.È.Lenènèn möhazèrÿ÷èlèk vÿ natèqlèk mÿharÿtè haqqûnda. Bakû: Azÿrbaycan SSR «Bèlèk» Cÿmèyyÿtè («Kommunèst» nÿørèyyatûnûn mÿtbÿÿsè), 1981, 92 s.

3. ßlèyev K. Natèqlèk sÿnÿtè. Bakû: Azÿrnÿør, 1994, 159 s.

4. Xudèyev N.M. Radèo, televèzèya vÿ ÿdÿbè dèl. Bakû: Azÿrnÿør, 2001, 660 s.