ЕЛНАРЯ ДАДАШОВАНЫН НУРЛУ СЯСЛЯР АЛЯМИ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
 

Илк тяяссцрат... Чох инанырам она бу вя йа диэяр инсан, сяняткар вя йа сянят ясяри щаггында данышаркян, мцщакимя йцрцдяркян.

        Бах еля йазымын баш гящряманы барядя щяр заман дцшцняндя мящз щямин илк тяяссцратлар - онун шяхсиййяти вя мусигиси иля баьлы -йаддашымда жанланыр.

        1982-жи илин нойабры иди. Бястякарлар Иттифагында эянж Москва мцяллифляри иля йарадыжылыг эюрцшц кечирилирди. Щямин эюрцш барядя мяни мялуматландыран Агшин Ялизадя - алятшцнаслыг цзря мцяллимим олду. Йяни о, тякжя мялумат вермякля кифайятлянмяди, мяни вя щямкурсларымы етираз гябул етмяйян тонла мцвафиг эцн, мцвафиг саатда Иттифагда олмаьа чаьырды. Бу, Агшин мцяллимин бир педагог кими ясас принсипи иди - щямишя бизи йени ядябййатла, йени мусиги иля тямасда эюрмяк истяйирди.

        Хцлася, эюрцшцн кечирилдийи саатда Иттифага эялиб - залда олса-олса 20-30 няфяр адам вар иди -тявазюкаржасына кцнждя яйляшиб диггятля мцшащидя етмяйя, динлямяйя башладым. Юз ясярлярини о заман эянж , лакин артыг пешякар даирялярдя танынан бястякарлар нцмайиш етдирирдиляр. Бир нечя ясяр сяслянди, амма мяни щягиги мянада щейран едян ики нцмуня йадымдадыр: С.Беринскинин “Гарда гярянфилляр” вокал силсиляси (ясярин адында артыг бир шаиранялик вар иди) вя Н.Корндорфун пиано цчцн “Йарило”су - о заман бизя ясла бялли олмайан минималист техникада йазылмыш сон дяряжя овсунлайыжы композисийа. Бястякарлар эянж идиляр, мусигидя йени йоллар арайырдылар вя щямкарларынын ряйиня ещтийаж дуйурдулар. Беля ки, динляйиш битдикдян сонра Корндорф бизи фяал олмаьа вя конкрет ирадларымызы билдирмяйя сясляди. Бир нечя няфяр - чох ещтийатла, чох нязакятля, шярг инсанларына хас ядябля - биржя гонаглар инжимясин!- чыхыш етдикдян сонра москвалылар бир даща сюз алыб тяриф йох, тянгид ешитмяк истядиклярини билдирдиляр. Салона эярэин сцкут чюкдц. Вя бу мягамда зяриф, йарашыглы ханым тяшяббцсц ялиня алараг, бязи гянаятлярини бюлцшмяк ниййятиндя олдуьуну сюйляди. О, бир гядяр емосионал, амма дягиг вя айдын данышырды. Тядрижян эюрцш конструктив мяжрайа йюнялди.

        Сонрадан марагландым вя юйряндим ки, щямин жясарятли эянж ханым Елнаря Дадашовадыр. Ялбяття, адыны ешитмишдим: о заман Е.Дадашова артыг танынырды, ясярляри дя ифа олунурду. 1985-жи илдя Консерваторийаны битириб Иттифагда чалышмаьа башладыьым еля илк эцнлярдян Елнаря иля мещрибан мцнасибятляр гурмушдуг, щятта дост да олмушдуг, чцнки мцяййян йаш фяргиня бахмайараг бир чох мясяляляря даир фикирляримиз цст-цстя дцшцрдц. Щям дя Елнарядя щеч заман тякяббцр мцшащидя етмямишям: садя, хошниййят, эцлярцз бир инсан олуб вя заман ютдцкжя дяйишмяйиб...

        Ону да дейим ки, 1980-жи иллярин икинжи йарысында бизим Иттифагын эянжлик шюбяси (шюбянин рящбяри А.Жяфярова иди) чох фяал ишляйирди. Щяр щяфтя йыьышар вя йени мусигини мцзакиря едяр, тянгиди фикирляримизи дя билдирмякдян чякинмяздик: биз, жаванлар, щямин шюбянин ян фяал, артыг о заман тяжрцбяли цзвляриндян- онларын арасында Ж.Гулийеви, А.Дадашову, Р.Щясянованы, ялбяття, Е.Дадашованы гейд едярдим - мцлащизя йцрцдяркян мювгейимизи ясасландырмаг, полемиканы гурмаг дярсляри алардыг. Цмумиййятля, 70-жи иллярдя сянятя эялян бястякарларымыз - бу сийащыйа Ф.Ялизадяни, А.Язимову, И.Щажыбяйову, Ф.Щцсейнову да ялавя едярдим - чох интенсив ишляйир, Гара Гарайевин Азярбайжан мусигисинин йениляшдирилмяси уьрунда ахтарышларыны давам етдирмяйя жан атырдылар. Щяря юз йолу иля аддымлайырды, чалышырды дцнйа мусигисинин бяхш етдийи йени наилиййятлярдян мцмкцн гядяр бол бящрялянсин, амма яхз етдийи технолоэийалары кор-кораня тяглид етмясин, милли мусиги хязинясинин гыфылыны ачмаг игтидарында олан техники васитяляри дягиг мцяййянляшдириб йарадыжылыгла тятбиг етсин.

        Елнаря бястякарлыьа ушаглыгдан мейил едирди. Яла бир пианочу иди - инди дя щям юзцнцн, щям щямкарларынын ясярлярини мящарятля ифа едир - лакин ейни заманда Бцлбцл адына мяктябдя яфсаняви инсан, илк гадын бястякарларымыздан бири Ядиля Щцсейнзадянин ушаг йарадыжылыьы синфиня дя эялиб эедярди. Пианочу кими чалдыьы мцяллифлярин, мясялян, Шопенин цслубуну йамсылайараг севдийи алят цчцн пйесляр йазарды. Цзейир бяйин тялябяси - Ядиля Щцсейнзадя милли мусигинин юзялликляриня диггят йетирмяйи мяслящят эюрдц вя бу мяслящяти, конкрет тювсийяляри иля онун гялбиндя тядрижян чеврилиш йаратды...

        Сонра да Консерваторийа илляри - унудулмаз вя язиз. Елнаря Гара мцяллимля эюрцшц щяйатынын ян юнямли щадисяси адландырыр. “Биз нежя дя хошбяхт олмушуг! Щяфтядя ики дяфя о нящянэ сяняткарла цнсиййятдя олмаг - буну Танрынын мяня бюйцк бяхшиши кими дяйярляндирирям. Ахы Гарайев дащилик, нур, позитив енеръи мцжяссямяси иди ”,-дейя Е.Дадашова тялябялик иллярини бир гядяр дуйьуланараг хатырлайыр. Елнаря Консерваторийанын ян парлаг эянж сималарындан олур: тящсил ожаьынын щяйатында фяал иштирак едир, Тялябя Елми Жямиййятинин сядри вязифясиндя мараглы ишляр эюрцр, мцхтялиф елми конфранслара, юзц дя чох уьурла, гатылыр. Ялбяття, дюврцн атмосфери ону да аьушуна алыр, ахынлар бурульанына гярг едирди. Лакин йени биликляр сораьында олан Елнаря башыны итирмир. Щяр шейя мараг эюстярир, щер шейи дадмаг истяйир, о жцмлядян додекафонийаны да, амма щисс едир ки, 12 тякрар олунмайан тон ясасында мусиги бястялямяк методу она йахын дейил. Юзцняхас йуморла Гара мцяллимин бир яламятдар тювсийясини дя йада салыр: “Елнаря, сян дцз йолдасан. Чалыш бу йолдан сапынма. Яэяр иш просесиндя йени техниканын тятбигиня ещтийаж дуйарсанса, чох йахшы, ондан файдалан. Амма яэяр беля бир тялябат йаранмазса, тябиятиня зор етмя, юзцня ишэянжя вермя...”

        Беляликля, Е.Дадашова дцнйаэюрцшцнц йени ясярлярин динляйиши вя тящлили щесабына даим эенишляндиряряк сябирля юз йолуну арайыр. Илк уьур тящсилин 3-жц илинин сонуна тясадцф едир. О заман имтащанда сясляндирилян Симли квартети динляйян нцфузлу профессорлар чох мямнун галырлар. Щятта Жювдят Щажыйев цзцнц Фяряж Гарайевя (Фяряж мцяллим Г.Гарайев синфинин ассистенти иди) тутуб сюйляйир: “Сизи тябрик едирям! Бу эцн дцнйайа йени бястякар эюз ачды”.

        Квартетин бястялянмяси иля Елнаря санки йени бир кейфиййят ялдя едир: тялябя йарадыжыйа чеврилир. Сялигя иля ижра олунан мяшьяля характерли ишляр нящайятдя бядии жящятдян мцкяммял опусун ярсяйя эялмясини доьурур. Беля ки, Бястякарлар Иттифагынын гурултайында ифа олунан бу квартет Л.Караэичеванын “Советскайа музыка” ъурналы цчцн йаздыьы ижмал -мягалядя дя мцсбят гиймятляндирилир. Мусигишцнасын тябиринжя, ясярдя “кющня вя йенинин, Авропа вя милли фолклор хцсусиййятляринин бирляшмяси еля бир консепсийанын ифадясиня хидмят едир ки, щямин консепсийанын драматик конфликтлилийи ащястя ЫЫЫ щиссянин цмуми рущунун классиклийи вя финалын щцзн долу муьам патетикасынын гоншулуьу йолу иля ачыг бяйан олунмушдур” (1). Ясяр Е.Дадашованын ири формада ишлямяк, щяр бир щиссянин ъанр амплуасына уйьун габарыг материал сечиб тапараг щямин материалы мащираня инкишаф етдирмяк, щиссяляр арасында инжя баьлантылар гуруб драматуръи бахымдан инандырыжы бядии там йаратмаг бажарыьыны цзя чыхарды. Бурадажа бястякарын мяхсуси мусиги дилинин яламятлярини сезмяк олар. Милли мусигидян гайнагланан интонасийа вя ритмляр санки неоклассисизм естетикасы сцзэяжиндян кечирилир, бу жяряйана хас васитяляр комплекси иля бирляшяряк гейри-ади бир симада тягдим олунур.

        Сянятдя щармонийа ахтаран, фикирлярин айдын шярщиня чалышан Елнарянин ютян ясрин 60-70-жи илляринин цслуб ялванлыьы шяраитиндя мящз неоклассисизмя цз тутмасы сяжиййявидир. Бурада о, Устадын бядии камиллийи иля сечилян ясярляриндян - Виолин сонатасындан, прелцдляриндян тякан алыр, А.Мяликов, Х.Мирзязадя, А.Ялизадя, Ф.Гарайев, о заманын креатив эянжляри, мясялян, И.Щажыбяйовун уьурлу тяжрцбялярини дя нязярдян гачырмыр. Ону да дейим ки, кечмишин цслуб моделляриня, ъанр вя формаларына мцражият едян Елнаря онлары щяр заман милли мусигинин идиомлары щесабына тяравятляндирмяйя чалышыб. “Йарадыжылыьымда ики язямятли сцтуна - муьам вя ашыг мусигисиня дайагланырам”, - дейян бястякар бялкя дя бу йюндя тялябя достларындан фяргли олараг даща инадкар ахтарышлар апарыб вя бязи щалларда тягдирялайиг наилиййятляр ялдя едиб.

        Бястякарын цслубуну сяжиййяляндирян ян мараглы ясярлярдян бири ики фортепиано вя зярб алятляри цчцн Консертинодур. Бурада Елнаря Азярбайжан халг чальы ифачылыьы - сазанда дястясиня хас цсул вя фяндляри гурашдырдыьы ансамбла пройексийа едир, консерт ъанрынын тялябляриня уйьун олараг йарыш елементини габардыр, бцтцн мусиги тохумасыны ися неоклассисизм цслубундан иряли эялян васитялярля узлашдырараг ясяря ялавя бир тяравят бяхш едир. Нятижядя биз мяхсуси ойун атмосфериня гатылыр вя цч бярабярщцгуглу алятин ихтирачылыьы иля сечилян виртуоз сющбят -йарышмасыны мараг вя щейранлыгла изляйирик. “Консертино”нун ифасындан - бурада мцяллифин партнйорлары гисминдя Й.Асланова (фортепиано) вя А.Мяжидов (зярб алятляри) чыхыш етмишляр - алдыьым парлаг тяяссцраты индийядяк хатырлайырам.

        Е.Дадашованын йарадыжылыг йолу 40 илдир ки, давам едир . Бу мцддят ярзиндя мусигинин ян мцхтялиф ъанрларында онларла ясяр йазылмышдыр: балетдян инструментал миниатцрляряжян, симфонийадан ушаг пйесляриняжян, консерт типли опуслардан мащныйажан. Бястякардан хябяр алырам ки, йашанан юмрц нежя дяйярляндирир? Еркян ясярляри иля сон заман йаздыглары арасында жидди фярг эюрцрмц? Елнаря демяк олар ки, дцшцнмядян жаваб верир: “Ахтарышларымын ясас йюнц артыг виолин вя фортепиано цчцн сонатинамда вя даща артыг дяряжядя симли квартетимдя мцяййянляшдирилмишдир. Сон заманлар садяжя олараг бцтцн мусиги идейаларымы даща айдын вя шяффаф дилля ифадя етмяйя жан атырам. Ялялхцсус фактуранын тяшкилиня, онун ифачы цчцн мцмкцн гядяр ращат олмасына чалышырам. Йаздыьым щяр бир нота эюря юзцмц жавабдещ щесаб едирям. Бурада щяр шей дцшцнцлцб дашынылмалы,тясадцфи, изафи щеч ня олмамалы”.

        Бястякарын мцхтялиф илляря аид ясярляри иля таныш олуб бу сюзлярин щягигилийиндя ямин олурсан. Илляр ютцр, амма Елнаря мусигисиня хас цмдя жящятляр - позитив енерэетика, мелодик образын эюрцмлцлцйц, интонасийанын сямимилийи, тембрляря щяссас мцнасибят, мусиги алятляринин сющбятини усталыгла тяшкил етмяк бажарыьы щяр заман юзцнц бцрузя верир. Мясялян, тар вя фортепиано цчцн сцитада бу ики фяргли алят бир-бирини яла тамамлайыр: халг чальы аляти юн планда олса да, фортепиано партийасынын фактуража щялли елядир ки, онун мяхсуси сяс чаларларынын тарын жинэилтили тембриня ещмаллыжа гатылмасы щесабына цмуми сяслянмя хейли зянэинляшмишдир.

        Бястякарын палитрасында яксяр щалларда ишыглы бойалар цстцнлцк тяшкил едир. Лакин бурада да мящдудиййят йохдур. Мясялян, Азярбайжан жазынын ян парлаг симасы Вагиф Мустафазадянин хатирясиня щяср олунмуш орган цчцн Постлцдя цз тутаг. Ясярин биринжи бюлцмцндя мцяллиф Вагифин сяжиййяви чальы ядасыны, мювзуларла давранмаг йолларыны санки “бярпа” едир, бу тякрарсыз мусигичинин инандырыжы портретини - жанлы, фцсункар - сон дяряжя усталыгла йарадырса, матям характерли икинжи бюлцмдя Вагиф иткисиндян доьан щядсиз кядяри ейни гцввя иля ифадя етмяйя мцвяффяг олур. Цмумиййятля, щяйат вя юлцм образларыны тяжяссцм етдирян ики тязадлы бюлцмцн гаршылашдырылмасы цзяриндя гурулан Постлцд фитри истедада малик сяняткарын хатирясиня итщаф олунан бир мусиги абидяси кими гавранылыр.

        Бястякарын йарадыжылыьы ня гядяр чохчешидли олса да, бурада, бу мцхтялифлик, щятта илк нязярдя карыхдырыжы алабязяклик ичиндя мцяййян мянтиг, ганунауйьунлуг да ашкарлайа билярик.

        Севилян, рефрен тяк вахташыры тякрарланан ъанрлар сырасында прелцд, романс, мцхтялиф ансамбллар (бир гайда олараг дуетляр), тядрис репертуары цчцн ясярляр гейд олунмалыдыр.

        Прелцдляр щаггында Е.Дадашова беля дейир: «Щяля мяктяб илляриндя, Ядиля ханымын синфиндя охуйаркян мящз фортепиано прелцдц тимсалында милли мусиги дилинин Авропа щармонийасы иля узлашдырылмасы йолларыны арайыб ахтарырдым. Мянжя, бязи щалларда ахтарышларым ябяс олмамышдыр”.

        Бу эцн Елнаря ханымын мяхсуси прелцд силсиляси давам етмякдядир. Бурада бястякарын афористик йазы ядасы, минимум ифадя васитяляринин кюмяйиля габарыг образ йаратмаг бажарыьы даща бариз цзя чыхыр. О, миниатцрц сяжиййяляндирян башлыжа принсипя риайят едир: мелодийа, щармонийа, фактураны гыса ибарядя тямяркцзляшдириб образы еля илк ханядян бяргярар едя билир (2).

       
Е.Дадашова цчцн сянятдя али вя ибтидаи ъанрлара бюлэц йохдур. О истяр симфоник опус, истяр ушаглара цнванланан пйес олсун - щяр бир йарадыжылыг мясялясиня жидди йанашыр. Йери эялмишкян ону да дейим ки, Е.Дадашова нечя илдир ки, Иттифагда “Ушаг мусигиси вя естетик тярбийяси” шюбясиня рящбярлик едир. Вахтиля мусиги мяктябляри цчцн тядрис репертуарындакы йекнясяглийя, милли мусиги дили иля йазылмыш материалын гытлыьына диггят йетирян Елнаря ханым бу сащяйя дя цз тутмуш, мювжуд аь лякяляри ляьв етмяк мягсядиля бир сыра мараглы опуслар, о жцмлядян мусигидя илк кювряк аддымларыны атан лап кичик балалар цчцн ихтирачылыг ашыланмыш пйесляр бястялямишдир. Йяни кичик мусигичиляря мцяллимляри иля бащям чыхыш етмяк, бир бармагла да олса, ня ися “йаратмаг” имканы верилир вя онлар щямин мягамда юзлярини ясил мусигичи гисминдя щисс едиб гейри-ади рущ йцксяклийи йашайырлар. Бурада йардымчы ролунда севимли А.Шаигин шеирляри чыхыш едир: щямин шеирлярин мяхсуси образларындан тякан алыб ойун атмосфериня гатылан ушагларда, онлар эяляжякдя мусигичи олмасалар да, сясляр дцнйасына мараг йаранмалыдыр. Ону да дейим ки, Е.Дадашованын ушаглар цчцн йаратмаларыны вахтиля ССРИ Бястякарлар Иттифагынын репертуар комиссийасы йцксяк дяйярляндирмиш вя онларын мусиги тядрисиндя истифадя олунмасыны тювсийя етмишдир.

        Елнаря ханымын башга бир сямяряли йарадыжылыг иши оркестр алятляри цчцн виртуоз характерли ясярлярин бястялянмясидир. О, оркестрин тяркибиндя олан, чох надир щалларда солист гисминдя чыхыш едян алятлярин бюйцк яксяриййяти, о жцмлядян фагот, труба, валторна, щятта туба кими “епизодик персонаълар” цчцн композисийалар йазмышдыр. Йадымдадыр, 2002-жи илдя БМА-да устад дярси верян Индиана Университетинин профессору тубачалан Кенион Уилсон Е. Дадашованын пйесини ешитмиш, бяйянмиш, тядрисдя истифадя етмяк мягсядиля юзц иля вятяниня апармышдыр.

        Халг чальы алятляри дя Елнаря ханымын щямишя щявясля арашдырдыьы сащядир. Тар, каманча цчцн виртуоз, консерт типли ясярляр йазылыб, амма бястякар бурада да ишини давам етдирмяк истяйиндядир. “Ганун цчцн дя мараглы бир пйес бястялямяк оларды”, - дейя Елнаря илщама эяляряк сюйляйир.

        Инструментал ъанрларын бцтцн ящямиййятиня бахмайараг, Е.Дадашова йарадыжылыьында вокал мусигийя даща бюйцк юням верир. Бястякар чешидли вокал ясярляриня кцлл щалында цмуми бир ад да фикирляшиб тапыб: “Гадын юмрцнцн сящифяляри”. О, сюзцн гцввясиня инанан, онун жазибяси алтына дцшмяк, уьурлу поетик мисрадан илщама эялмяк игтидарында олан щяссас гялбли йарадыжы инсандыр. Сюз мусигидяки емосийаны конкретляшдирир, мусиги ися сюзя ялавя щяжм ашылайыр. Ян ясасы одур ки, сюз интонасийа иля бирляшярся, онун тясир гцввяси биря он артар. Узун илляр ярзиндя Елнаря ханым ян мцхтялиф шаирлярин ясярляриня мцражият етмишдир - классикляря, мясялян, Низамийя, Фцзулийя дя цз тутмуш, ХХ яср поезийасы нцмуняляриндян дя (Щ.Жавид, Я.Жавад, С.Вурьун, Б.Ващабзадя) ваз кечмямишдир. Бязян щятта о гядяр дя танынмайан шаирляр, бядии сявиййяси о гядяр дя йцксяк олмайан шеирлярля ишлямишдир - гялбини риггятя эятирян щяр щансы мисрадан тякан алыб камил ижрасы иля мяфтун едян миниатцр ярсяйя эятирмишдир.

        Вокал мусигинин тябиятини эюзял дуйан, сюзц чаларландырмаьы бажаран Е.Дадашованын мащны вя романсларында илк яввял тябии интонасийанын, йаддагалан мелодик образын мювжудлуьу юнямлидир. Тясадцфи дейил ки, мцьянниляр бястякарын мусигисиня щявясля мцражият едирляр. Мян ялялхцсус онун романсларыны щяр заман зювгля тяфсир едян инжя мусиги дуйумлу Фяридя Мяммядованы гейд едярдим. Вокалчы щяля тялябялик илляриндян бястякарла ямякдашлыг едир. “Елнаря ханымын вокал лирикасыны бир чох адлы-санлы сяняткар ифа едиб. Одур ки, бястякарын мяним дя тяфсирляримя етибар етмяси севиндирир”, - дейя Фяридя ханым мямнуниййятля суалларымы жавабландырыр. “Мящз вокал мусигидя бястякар гялбинин гейри-ади зярифлийи, сямимилийи ачылыр”, - сюйляйян Ф.Мяммядова охудуьу мащны вя романсларын форма бичимлилийини, вокал хяттинин тябиилийини вурьулайыр. Онун сярраст мцшащидясиня эюря, бястякар щяр бир миниатцрц шеир мятнинин характериня вя ъанрына уйьунлашдырыр ки, бу да сон нятижядя вокал ясярлярин бир-бириндян фяргли симада тязащцр етмясиня сябяб олур. Щягигятян, Е.Дадашованын вокал лирикасынын ящвал вя образ диапазону эенишдир: нурлу елеэийа, щижран дярди, доьма торпаьа мящяббят, тябиятин сейриндян доьан рущ йцксяклийи. “Мянжя, бцтцн ясярляриндя, мювзусундан асылы олмайараг, Елнаря ханымын сяси - гой пясдян олсун- ешидилмякдядир. Чцнки щямин романсларын ясас персонаъы еля о юзцдцр - эащ шылтаг гыз, эащ исмятли ханым, эащ фядакар ана, эащ да гайьыкеш ювлад - бцтцн бу ролларда санки бястякар юзц чыхыш едир вя щяр бир вязиййятдя севиб севилян, башгасынын щалына ажыйан, ятрафда баш верян ня варса, щяр шейя цряк йаньысы иля йанашан, кюнлцнцн щярарятини инсанлара бяхш етмяйя щазыр Гадын...”

        Нечя илдир ки, Е.Дадашова бястякарлыьы педагоъи фяалиййят вя сямяряли арашдырыжылыг иши иля узлашдырыр. Юзц дя онун фяалиййятинин айры-айры шахяляри бир-бирини чох цзви шякилдя тамамлайыр, бир-бирини гидаландырыр, ганадландырыр. 2008-жи илдя Е.Дадашова узун илляр апардыьы тядгигат ишини битириб “Азярбайжан рягсляриндя мелодик йюнялмя вя модулйасийалар” мювзусунда намизядлик диссертасийасыны мцдафия етмишдир. Бу тядгигатда Е.Дадашова инандырыжы сурятдя исбат едир ки, мелодик рясмин эюзяллийи, гейри-ади пластикасы, тябиилийи иля сечилян Азярбайжан рягсляринин мелодик гурулушуну жидди мянтиг “идаря едир”. Юзц дя ладдахили вя йа Ы, ЫЫ дяряжяли гощумлуг мцнасибятляри ясасында баш верян модулйасийалары цзя чыхарараг, Е.Дадашова тякжя онларын тязащцр щалларынын мцхтялифлийинин садаланмасы иля кифайятлянмир, мцщцм цмумиляшдирмяляр едир. Мясялян, ойун щаваларынын форма, гурулуш хцсусиййятляринин щямин щаваларын лад ясасы, йюнялмя вя модулйасийаларла ялагяляндирилмясиня даир Е.Дадашованын гянаятляри мямнунлуг щисси доьурмайа билмяз.

        БМА-нын “Мусиги нязяриййяси” кафедрасында узун илляр чалышан Елнаря ханым полифонийаны уьурла тядрис едир, тялябяляря сяслярин гаршылыглы мцнасибятляриндяки мянтиги ачыглайыр. О, бу мцряккяб фяння даир файдалы дярс вясаитляринин дя мцяллифидир. Бурадажа дейяк ки, Е.Дадашованын тядрисля баьлы башга бир иши- “Солфежио” мусиги мяктябинин шаэирдляриня Азярбайжан мусигисинин мяхсуси лад чаларларыны дуймаг вярдишини ашылайан мараглы дярсликдир.

        Инди ися йеня дя йарадыжылыьа дюняк. “Бу щяйатда ня иля мяшьул олурамса олум, ня динляйирямся динляйим, бцтцн газандыьым тяжрцбя, ялдя етдийим мялуматлар, тяяссцратлар сонужда йарадыжылыьымда яксини тапыр”, - дейян Елнаря ханым щявясля сон ясярляри щаггында сюз ачыр. Бу, бястякарын елми гянаятляри вя полифонийа сащясиндя биликлярини бир нюв ортаг мяхряжя эятирян фугалар силсилясидир. Бяллидир ки, ХХ ясрдя неоклассисизм, необарокко щярякаты мяжрасында полифоник мусигийя мараг бярпа олунмушдур: Шостакович, Щиндемит, Шедрин илк яввял йада дцшян адлардыр. Сяжиййявидир ки, Г.Гарайевин еля сон опусу серийа техникасында йазылмыш 12 фугадыр. Елнаря ханымын полифоник силсилясинин юзяллийи ондадыр ки, о, маъор-минор ардыжыллыьы принсипиндян имтина едяряк, фугалары Азярбайжан ладларынын гощумлуг ялагяляриня ясасян дцзянляйир : бястякар Ы щиссяни тяшкил едян 15 фуганы цч-цч - раст, шур, сеэащ кими гощум ладларда (Ы дяряжяли гощумлуг) бястяляйиб бир нюв кварта даиряси цзря щярякят едир. Силсилянин ЫЫ щиссясиндя фугалар лад-тоналлыгларын ЫЫ дяряжяли гощумлуг принсипиня уйьун олараг Байаты-Шираз, Мцхалиф, Забул, Щцмайун, Шцштяр, Чащарэащда йазылыб. Беляликля, силсиля гурулушунун щяля чох-чох яввял бяргярар олмуш гайдаларыны Е.Дадашова милли мусиги ганунауйьунлуглары щесабына дяйишдирир, сырф тядрис характерли пйесляр барйерини ашыб мараглы бядии щялли иля сечилян ясярляр ярсяйя эятирир. Мянжя, Елнаря ханым ХХЫ ясрин зирвясиндян Цзейир бяйин ладлар ясасында мусиги бястялямяк тялиминя цз тутараг, щямин тялимин щяля дя актуал олдуьуну, онун йарадыжы тятбиги сайясиндя мараглы бядии нятижялярин ялдя олунмасы мцмкцнлцйцнц исбат етмяйя чалышыр.

        Бу эцн Е.Дадашова мусиги щяйатында чох фяал мювге тутур. Чешидли елми конфрансларда чыхыш едир, телевизийа верилишляриня гатылыр, бурада мцхтялиф сянят,щяйат мясяляляриня даир юз мювгейини ачыгжа бяйан едир. Чцнки фяалиййятсизлик, лагейдлик она бцсбцтцн йабанчыдыр. Йарадыжылыг ишляри дя юз йериндя. “ Даима йени ясярляр щаггында дцшцнцрям. Чалышырам мцнтязям бястяляйим, юзц дя истянилян шяраитдя - ящвалымдан асылы олмайараг. Ятрафымдакы сяс-кцй, мясялян, телевзорун сяси беля мяни йаратдыьым мусигидян йайындырмаг угтидарында дейил”, - дейя бястякар сямимиййятля сюйляйир.

        Ийун эцнляриндя Елнаря ханым щяйатында йуварлаг бир тарих гейд етди. Бу мцнасибятля Бястякарлар Иттифагынын залында онун мцяллиф консерти кечирилди. Узун иллярин йарадыжылыг фяалиййяти ярзиндя илк дяфя! Иттифагын сядри Ф.Ялизадя тябрик чыхышында Елнаря ханымы Г.Гарайев синфинин ян истедадлы нцмайяндяляриндян бири, гадын бястякарлар арасында фярди дяст-хяти иля сечилян, ахтарышлары иля даим мараг доьуран, щям дя защирян чох жазибядар олан йарадыжы ханым кими сяжиййяляндирди. Фирянэиз ханым щабеля Е.Дадашованын Иттифаг щяйатында фяал иштиракыны, тяшкилатчы кими бажарыьыны да тягдир етди.

        Консерт програмы мцяллифин ясас ясярлярини - фортепиано цчцн прелцдляри (ифачы Н.Гящряманова), вариасийалары (З.Байрамова), фугалары (мцяллиф), виолин вя пиано цчцн сонатинаны (Т.Бабайева вя З.Байрамова), ики пиано вя лаггуту цчцн “Ашыгсайаьы”ны (Р.Гулузадя, И.Жямилова, Л.Наумова), симли квартети (Т.Бабайева, Л.Вердийева, Ж.Шяфийева, С.Ибращимова) сярэиляди. Яксяр ясярляри эянж мусигичилярин, тялябялярин илщамлы ифасында ешитмяк хцсусян севиндирижи иди. Бейнялхалг мцсабигя лауреаты Фяридя Мяммядова вя мцяллифин бянзярсиз тяфсириндя сясляндирилян чешидли романслар ися мяхсуси рефрен ролуну ужра едирди. Щяр бир миниатцр тамамланмыш сящняжик тясири баьышлайырды. Дцшцнцрдцм ки, ешитдийимиз романслар нежя дя мцхтялифдир! Мясялян, бцтцн инкишаф хятти кулминасийайа йюнялян “Рянэим дюндц сянсиз” (Фцзули) романс-рцбаиси вя дольун лириканы шылтаг ритмлярля узлашдыран “Вцгарлы даьлары севирям” (Щ.Сюзлц), “Сана дцшцб мейлим”(Я.Жавад) миниатцрляри. Сонунжу романсда образ тязадларыны щям дя мараглы бястякар тапынтысы - гяфил тонал гаршылашдырма (Е-Фис) габардыр , йаддагалан едир. Йазын вясфиня щяср олунмуш “Илк бащар” (Щ.Жавид) ися ашыг мусигиси рущунда бястялянмыш сон дяряжя никбин, эцмращ, дахили жошгу доьуран бир мащныдыр. Мян бу мащныны динлядикжя нядянся Рахманиновун “Бащар сулары” романсыны хатырлайыр вя дцшцнцрдцм ки, ейни мювзуну - тябиятин ойанышы мювзусуну нежя дя фяргли васитялярля тяжяссцм етдирмяк олар...

        Консертдя сяслянян сопрано вя ики фортепиано цчцн “Арийа” дцнйасыны дяйишмиш инсанларын - мцяллимлярин, валидейнлярин, достларын хатирясиня итщаф олунмуш ишыглы кядяр долу мусиги - бурада латын дилиндя мятн, Гуран айяляри авазла охунандан сонра ахырда матям мярасимляриндяки яняняйя ясасян лайла сяслянир - динляйижиляри дуйьуландырды, емосионал якс-сяда доьурду.

        Елнарянин мцхтялиф илляря аид ясярлярини динлядикжя онун ашаьыдакы фикрини хатырлайырдым: мусиги образы илк яввял црякдя йаранмалы, онун тяжяссцмц -ян хырда деталларажан - бейиндя эютцр-гой олунмалы, ярсяйя эялян йенидян цряйя ютцрцлцб, щисс-щяйяжан сцзэяжиндян кечирилдикдян сонра инсанлара чатдырылмалыдыр. Йягин еля буна эюрядир ки, бястякарын мусигиси пешякарлары да гане едир, динляйижилярин дя кюнлцня йол тапыр.

        Елнаря Дадашова юз йубилейини нязярячарпажаг уьурларла гаршылайыр - щям бястякар, щям алим, щям дя педагог кими. Щямин уьурлары Елнаря ханымын бюйцк зящмят щесабына баша эялян фяхри вя елми адлары да тясбит едир: о, Ямякдар Инжясянят Хадими, сянятшцнаслыг цзря фялсяфя доктору, профессордур. Сон заманлар йени мараглы ясярляр бястялянмишдир. Бцтювлцкдя бястякарын мусигиси ифачыларын диггят мяркязиндядир. Мясялян, симли квартети “Эауди” ансамблы , ики флейта вя фортепиано цчцн триону “Допплер” групу репертуарына дахил едиб. “Сайалы” балетинин опера вя балет театрыынын сящнясиндя тамашайа гойулмасы барядя данышыглар эедир. Ян ясасы одур ки, Елнарянин йазыб-йаратмаг ешги сянэимир - бир ан беля. Бястякар инди вахт гытлыьыны даща кяскин дуйур, йарадыжы ишя мане олан ня варса, ондан юзцнц кянарлашдырмаьа чалышыр.

        Нечя илдир ки, бястякар арайыб тапдыьы йарадыжылыг жыьыры иля аддымалайыр - инамла, инадкаржасына. Чалышыр юз цряйини динлясин, фикирлярини мцмкцн гядяр айдын вя шяффаф дилдя ифадя етсин. Мусиги ядябиййаты иля мцнтязям таныш олур, ян йени васитяляри нязяриндян гачырмыр, амма кими ися тяглид етмяйя, бир-бирини сцрятля явязляйян ахынлара уйьунлашмаьа тялясмир. Ян важиб оланы - Вятяня, анайа, ювлада, тябиятя севэини мусиги дилиня чевирмяйя чалышыр. Бир шей шцбщясиздир: нядян йазырса йазсын, ъанрындан, мювзусундан асылы олмайараг, бястякарын ясярляриндяки овгат ишыглы, бойалар парлаг, рянэарянэ, ашыладыьы дуйьулар няжиб вя хейирхащдыр. Гой эяляжякдя дя Елнаря Дадашованын мусигисиндян нур, эцняшли енеръи, никбинлик, дольун емосийалар яскик олмасын!

        ЯДЯБИЙЙАТ

1.Карагичева Л. Широта тем, многообразие замыслов // Советская музыка, 1974, №5, с.26

2. Миниатцрцн ясас яламятляриня даир бах: Царева Е. Роберт Шуман // Музыкальная академия, 2010, №2, с.88








Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70