АНАДОЛУ ЖОЬРАФЙАСЫНДА КАРАЖАОЬЛАН
Щакан Татйуз (Тцркийя)
 

Тцрк Шифащи халг ядябиййатынын ян бюйцк ашыг шаирляриндян бири дя “Гаражаоьлан”дыр. Тарихи гейдляря бахдыгда ейни адла шеир йазмыш бир чох Гаражаоьланларын олдуьунун шащиди олуруг. Бир груп арашдырмачылар Гаражаоьланын ХВЫ йцзилликдя йашадыьыны арашдырма мювзуларында билдиряркян, диэяр груп арашдырмачылар ися онун ХВЫЫ йцзилликдя йашадыьыны иддиа етмякдядирляр. Гаражаоьлан вя йа Гаражаоьланлар иля ялагядар мялуматлар гяти олараг билинмядийи цчцн мцтяхяссисляр арасында бюйцк мцбащисяляр йаратмасына бахмайараг, биз арашдырмамыз нятижясиндя онун бир Гаражаоьлан кими ХВЫЫ йцзилликдя йашамыш олдуьу гянаятиня эялирик. Бу Гаражаоьлан тяхмини олараг 1606-жы илдя доьулмуш, 1679 вя йа 1689-жу илдя ися вяфат етмышдир.

        Гаражаоьлан анадан олмасыны бир гошмасында беля ифадя едир:

        Бин онбеш’те бератчыьым йазылды

        Сексен беште бел кемиьим бцзцлдц

        Щижри тарихи иля 1015, милади тарихи иля 1606-жы илдя «бератчыьым йазылды» дейяряк доьум тарихини билдирир, башга бир шеириндя ися беля сюйляйир:

        Каражаоьлан денди, цнцм дуйулду,

        Бинонбеш’те эюбек адым конулду.

        Бцтцн бунларла вя едилян арашдырмаларла йанашы Гаражаоьланын 1606-жы илдя анадан олдуьу, 1679-жу илдя вяфат етдийини сюйлямяк мцмкцндцр. Амма онун ня вахт доьулдуьу вя ня вахт вяфат етдийи щеч дя бизи кядярляндирмямялидир! Ясас одур ки, Гаражаоьлан доьулмушдур, йашамышдыр вя щяля дя йашамагдадыр. О, бу барядя бир гошмасында дейирди: Бен юлцрсем сюйленирим диллерде…» (1, с.28)

        «Гаражаоьлан ня 1015-жи (1606), ня дя ки, 1045-жи (1636) илдя доьулмушдур. Щяр ики эюстярилян тарих йанлышдыр. Щеч бир ашыг юз шеирляриндя беля ясассыз дялилляря йол вермяз. Яслиндя онун доьум тарихиндян дейил, бялкя доьум ясриндян сюз едиля биляр. Бу ися бизим эялдийимиз гянаятя эюря ХВЫЫ йцзилликдир». (2, с. 109)

        Биз дя Макал вя Сакаоьлуну гябул едяряк, Гаражаоьланын Тцрк мядяниййятиня эятирмиш олдуьу гиймятли янянянин вя бянзярсиз ясярлярин даща ящямиййятли олдуьу фикриндяйик.

        Гаражаоьланын доьум йери щаггында бир чох рявайятляр дя вар. Тцрк халгы Гаражаоьланы о гядяр севмыш вя мянимсямишдир ки, Анадолунун бир чох йерляриндя онун юзцня сащиб чыхылыр. Сяняткарын мязарынын мящз бу йерлярдя, кянд вя йа гясябяляриндя олдуьу иддиа едилир.

        Гаражаоьланын доьум йери иля ялагядар олараг, Османыйанын Дцзцчц мащалынын Фарсак кянди, Мерсинин Силифке, Мут Эцлнар мащалларынын кяндляри, мяшщур Рус елм адамы Радлова эюря дя Белэрадлы олдуьу дейилир. «Бир шеириндя:

        Козан Даьындан неслимиз
        Ары Тцркмендир аслымыз
        Варсак’ тыр дурак йеримиз
        Эурбет илде йар еьлер бени

        -дейяряк, бизя онун яслинин Козандан олмасы, орадан Варсака эялмяси ещтималы щаггында мялуматлар верир». (3, с. 42)

        Онун юз ады бязи гайнагларда Симайил, Исмайыл, юз шеирляриндян бязисиндя ися Хялил вя Щясян олараг кечир.

        «Каражаоьлан, Щасан адым,
        Эцзеллерде калды тадым.
        Солду эцлцм, курур суйум,
        Эюнцл чаьлар шимдиден эерц.» (3, с.18)

        «Гаражаоьланын ясил ады» башлыглы гыса гязет хябяри ейниля ашаьыдакы кими якс олунур. Адана (АА). Мяшщур халг шаири Гаража Оьланын эерчяк адынын Исмайыл олдуьу иддиа едилди. Гаража Оьлан иля ялагядар арашдырма апаран тарихчи Жезми Йуртсевер, мяшщур халг шаиринин бу эцня гядяр бизя мялум олмайан тяряфляринин Козан даьы иля ялагядар Османлы архив сянядляринин кюмяйи иля цзя чыхдыьыны сюйляди. Йуртсевер, юз арашдырмалары мювзусунда буну изащ етди:

        «Гаража Оьланын шяхсиййятини тяйин етмяк мягсядийля, 1860-1865-жи илляр арасында Козан даьында кечян щадисялярля ялагядар Османлы Архив сянядляри иля Феке сяняд дяфтярляриндян Гаража Оьланын мянсуб олдуьу Чилинэироьуллары аилясинин 200 иллик шяжярясини ашкар етдим. Гаража Оьланын мянсуб олдуьу аиля иля ялагядар тяхмин етдийим мялуматлара эюря, мяшщур халг шаиримизин доьум йери Фекенин Эюкчели кянди, ясл адынын ися Исмайыл олдуьуну тяйин етдим». (2, с. 113)

        «Дюрд айры адла гаршымыза чыхарылан ашыьын ясил адынын щансы олдуьуну сюйлямяк бу эцн цчцн доьру дейил. Бунун цчцн башга сянядлярин дя ялдя едилмяси лазымдыр». (2, с. 114.)

        Акшещирли Молла Щямди Яфянди 1875-76 иллярдя йаздыьы сяфяр хатиряляриня эюря Гаражаоьлан йетим бюйцдц. Чиркин бир гызла евляндирилмяк, атасы кими онун да юмцрлцк ясэяри апарылмаг горхусу вя Чукуровада феодал олан, онларла ейни вахтда ахтарылан Козан оьуллары иля ахтарышларынын апарылмасы нятижясидя эянж йашда эизляняряк йоха чыхды. Онун щятта ики бажысыны да йанында апардыьыны, Бурсайа, щятта Истанбула эетдийини ифадя едян шеирляри дя вардыр. Бу шеирляриндян йеня айдын олур ки, о Бурсада ев, ешик сащиби олду, ювлад аьрысы эюрдц. Онун Анадолунун мцхтялиф бюлэялярини эяздийи, Румелийя кючдцйц, Мисир вя Траблуса эетдийи дя эцман едилир.

        О, юзцнцн щяйатынын бюйцк бир щиссясини Чукурова, Мараш, Эазиантеп яразиляриндя кечирмишдир. Йеня Щямди Яфяндинин вердийи мялумата эюря онун атасынын ады Гара Илйасдыр. Варсаг кяндинин Тцркмянляриндян олан Гара Илйас, 1604-жц илдя Козан феодалларындан Щцсам бяйин рясми дювлят адамларынын тяряфиндян тутулараг (каратоплама) ясэяр топланмасы» мянтягясиндя тутулуб сайыл (чевик) ясэяри кими йазылмыш, сонра ися гачараг эизлянмышдир. Буна эюря дя, Гаражаоьланын сойадына Сайылоьлу дейилмишдир. Сайылоьлу сюзц онун бир сеириндя дя кечир. Башга бир дейимя эюря, Гаражаоьланын атасы Тцркистанын Байат вилайятиндян кючцб эялмыш олан Мещмет Арсланын оьлу Гара Алидир. Йеня бу анлайыша эюря Козан даьы йахынлыьындакы Баьча бюлэясинин Варсаг кяндиндя доьулдуьу, Марашдаки Жезел Йайласында дохсан алты йашында юлдцйц сюйлянилир.

        Эазиантепин Барак Тцркмянляри дя Килисин Мусабяйли истигамятиндя йашайан Чавушлу Тцркмянляри дя Гаражаоьланын онларын ган гощумларындан олдуьуну сюйляйирляр. Бир башга мялумата эюря Козана баьлы Феке бюлэясинин Эюкче кяндиндян олдуьу дейилир. Гярби Анадолуда йашайан Гаракечили халгы да Гаражаоьлана сащиб чыхмагдадыр.

        Ащмет Кутси Тежер бир абидя йазысыны мянбя эюстяряряк ЫЫЫ Мурад заманында тцркцляри охуйан Гаражаоьлан адлы бир халг шаиринин йашадыьы фикрини иряли сцрдц. (45. с,11) Тежеря эюре Гаражаоьлан ХВЫ йцзилликдян яввял йашамышдыр. Жащит Юзтелли исе Гаражаоьланын ХВЫЫ йцзилликдя йашадыьы барядя фикирляр сюйляйир. (5, с.15)

        Шцкрц Елчин ве А.Кутси Тежерин арашдырмаларына эюря, щайатынын чох щиссясини Румелидя кечирян вя Гануни Султан Сцлейман дюврцндя Австрйа сяфяриндя иштирак едян бир Гаражаоьлан да йашамышдыр.

        Азярбайжанда няшр едилян бир китабда (6, с.7) Гаражаоьланын Азярбайжанда доьулуб орада йашадыьы щагда рявайятляр дя мювжуддур. Бу китабда верилян мялумата эюря, «Азярбайжан Гаражаоьланын икинжи вятянидир. Ону да гейд едяк ки, шаирин Эядябяйдян олмасы, Эюйчядя йашамасы щаггында рявайятляр дя мювжуддур. Онун няьмяляри тез-тез охунур, мяжлислярдя ады тез-тез чякилир. Тясадцфи дейил ки, ХЫВ-ХВЫ йцзилликлярдя йашамыш Ашыг Кярям, Сары Ашыг, Короьлу, Ашыг Гяриб вя Ашыг Гурбанинин тясири Гаражаоьланда дуйулдуьу кими, ХВЫЫ йцзилин вя сонракы йизилликляринин ашыг шеирляриндя, о жцмлядян дя Ашыг Алы, Ашыг Муса, Ашыг Яляскяр, Ашыг Шямшир вя башга сяняткарларын йарадыжылыьында да Гаражаоьланын няфяси айдын щисс олунур. Щятта бу сяняткарларын ясярляринин тядгигатына бюйцк ещтийаж дуйулдуьу чох уйьун бяндляр вя мисраларла да диггят чякир» сяклиндя ачыгламалар юз йерини алыр.

        Айрыжа Гаражаоьлан щаггында Азярбайжанда ян дяйярли ясяр 1985-жи илдя бир диссертасийа иши олараг Док. Др. Халидя Гулийева-Гафгазлы тяряфиндян йазылмышдыр.

        Бунунла бирликдя Азярбайжанда 2006-жы илдя проф. Др. Елчин Исэяндярзадянин “Тарсус вя Гаражаоьлан” адлы китабы, йеня 2006-жы илдя Исмайыл Юмяроьлу вя Гара Намазовун «Гаражаоьлан Шеирлер» адлы китабы вя дос. Др. Тамилла Аббасханлы-Ялийеванын да щям Азярбайжанда, щям дя Тцркийядя Гаражаоьлан иля ялагядар бир чох мягаляляри няшр олунмушдур.

        Проф. Др. Умай Эунай «Тцркийядя ашыг тярзли шеирлярин ясасында вя Йуху мотиви» адлы китабында Каражаоьланы, ХВЫ йцзилин саз шаири Румелили Гаражаоьлан вя ХВЫЫ йцзилин саз шаири Чукуровалы Гаражаоьлан олараг эюстярир.

        «Тцрк шифащи халг ядябиййатында верилян мялумата эюря бу барядя бир чох дяйярли ясяр щазырламыш олан Проф. Др. Шцкрц Елчин, Гаражаоьланлар щаггында юнямли олан бу фикря дя ачыглама эятиряряк щяр кясин таныдыьы Чукуровалы Гаражаоьландан бир яср яввял Румелидя йашамыш олан Гаражаоьланын йарадыжылыьы вя онун ясярляринин бир щиссясиня щяйат вермышдир. (7, с.185)

        ХВЫ йцзилликдя Гаражаоьланын йашадыьына сцбут олан гайнагларын олмасы 1920-жи иллярдян бяри билинмякдяйди. Анжаг бу билэиляря ясасланмагла ики Гаражаоьлан бир-бириндян айрылмамыш, Гаражаоьлан лягяби иля тясдиг едилян щяр шеир, щяр мялумат ХВЫЫ йцзилликдя йашайан Гаражаоьлана аид едилмишдир.

        Ялдя олан мялуматлара эюря 1976-жы илдя Проф. Др. Шцкрц Елчин Вйана Милли Китабханасындан тапдыьы ХВЫ ясря аид «Евракы Мяжмуя»дяки шеирляриня дястякляняряк ХВЫ йцзилдя Румелидя йеничяри шаири олан илк Гаражаоьланын йашадыьы гянаятиня эялмиш вя щямин Гаражаоьлана аид олан сеирляр олдуьу кими няшр едилмишдир. (7,с.185)

        Проф. Др. Илщан Башэюз дя Проф. Др. Шцкрц Елчинин бу фикирляриня чох бюйцк гиймят веряряк ялавя дялилляр дя эюстярмишдир. Башэюз, Елчиндян фяргли олараг ХВЫ йцзилдя йашайан Гаражаоьланын Румелили олмадыьы, лакин Йозэатлы олдуьу фикрини иряли сцрмцштцр. Башэюзцн бир шеиря ясасланараг вердийи бу гярара мцнасибят билдирмяк щал - щазырда мцмкцн дейилдир. Йозэатда ХЫХ йцзиля Гаражаоьлан лягяби бир шаирин йашадыьы щям М.Шакир Цлкцташыр, щям Йозэатлылар тяряфындан, щям дя Проф. Др. Башэюзцн даща яввялки бир чалышмасында гейд едилмякдядир. Ялдя олан мялуматлар щямин Гаражаоьлана аид олунмалыдыр. (7,с.185)

        Проф. Др. Илщан Башэюз «Гаражаоьлан» адлы китабында йашадыьы эцман едилян дюрд Каражаоьландан бящс етмякля, бунлардан кянарда ейни тяхяллцс лягяби дашыйан бир чох шаирлярин олмасына ряьмян, Гаражаоьланлар ясасынын варлыьыны иряли сцрмякдядир. Бу тяхяллцс-лягяби дашыйан шаирлярин, Чукуровалы Гаражаоьлан цслубунда вя ону дястякляйижи шеирляр охудугларындан Гаражаоьланларын шеирляринин бири - бириляриндян айрылмасынын фювгяладя эцж олдуьуну ифадя етмякдядир. Бу хцсусиййятляря эениш шякилдя гатылмагла бярабяр, ХВЫ йцзиллийин Гаражаоьланы иля ХВЫЫ йцзиллийин Гаражаоьланыны дил-цслуб вя шеир тящлилляриндян йарарланарак онлары айырманын мцмкцн олдуьу гянаятиня эялирик.

       
«Айры бир йазы мювзусу олараг дцшцндцйцм Чукуровалы Гаражаоьланын цслубу, бу жящятдян дяйярляндирилдикдя онун йайылан Тцрк халг шеири цслубундан фяргли олдуьундан диэяр саз шаирляриндян айрылажаьына инанырам. Чукуровалы Гаражаоьлан Орта дюням шифащи халг ядябиййаты дахилиндя йашамаг севинжини диля эятирян, фялякдян шикайят явязиня фяляйин эюзял йашама принсипи ичярисиндядир. Румелили Гаражаоьланын шеирляриндян бящряляняряк, онлары ашаьыдакы кими дяйярляндирмяйя чалышдым.

        Румелили Гаражаоьлан адына аид едилян 27 шеирин,17-си сяккиз щежалы вязнля охунмушдур. Бу 17 шеирин 11-и илк гайнагларда варсаьы гайдасы ясасында йазылмышдыр. Гядим Тцрк шеири Исламдан сонра халг шеири тярзындя формалашмышдыр. Бурада эюстярилян илк нцмуняляря уйэун олараг ХВ вя ХВЫ йцзилликлярдя 8 щежалы шеирляр кцтляви шякилдя олмуш, ХВЫЫ йцзилликдян етибарян 11 щежалы шеирляр йайылмаьа башламышдыр. (7,с.185)

        Проф. Др. Умай Эцнай «Тцркийядя ашыг тярзлы шеир эеленеьи ве Рюйа Мотифи» адлы китабында Чукуровалы Гаражаоьланы да беля тягдим едир.

        «Эцней елляримиздя Гаражаоьлан дастан гящраманы кими гябул едилмиш вя бурада мцяййян заман дахилиндя ювлийалара аид хцсуси жящятляр дя якс олунмушдур. Эюзял эцнляр Гаражаоьланын тцркцляри иля ящатяляняркян, хястяляря дя Гаражаоьлан тцркцляринин охунмасы шяфа верярмыш. Онун айрыжа олараг, мязарынын Илащидян бир диляк цчцн зийарят едилдийи дя мялумдур. Тцркц охумаг анламында “Гаражаоьланы чаьырмак» дейими дя истифадя едилмякдядир.

        Чукуровалы Гаражаоьлан, ашыг сеири цслубунун чох бажарыглы тяблиьатчысы олмушдур. Чукуровалы Гаражаоьлан юзцня хас цслуб йаратмышдыр. О, йашадыьы дюврдян башлайараг, индики дюврцмцзя гядяр эялиб чатан бир чох шеирляр йазмышдыр. Чукуровалы Гаражаоьлана дуйулан севэи вя щюрмятдян иряли эяляряк, бир чох шаирляр онун лягяб вя тяхяллцсц иля шеир йазмышлар (7,с.196).

        Чукуровалы Гаражаоьлан бу хцсусда диван вя халг шаирляриня хас олан цмуми ешг анлайышларындан фяргли бир анлайыша маликдир. Онун бу жцр фярглы дцнйаэюрцшц вя йарадыжылыг цслубу сеирлярини халг шеир цслубундан фяргляндирир. Чукуровалы Гаражаоьлан мадди дцнйанын мяняви мяна ащянэини шеирляриндя диля эятирмиштир. О да бу дцнйанын фанилийини билир, лакин нежя олурса олсун йашамаьын, щяйатын сону чатыр дейя йас сахламаг явязиня бу дцнйаны дойунжа йашамаг йолуну сечир. Бу дцнйада Танрынын инсана бяхш етдийи немятлярин дадыны биляряк, йашамаьы дцнйаэюрцшц принсипиня дахил едир. Анжаг, бязы арашдырмачыларын гейд етдийи кими Чукуровалы Гаражаоьлан ахиряти пуч сайан вя йа дини анлайышын тямсилчиси дейилдир. Лакин Чукуровалы Гаражаоьлан щям бу дцнйанын бцтцн эюзялликляриня щям дя Ислам дининин садиг гулларына вяд етдийи жяннятя лайигдир. (7,с.197)

        Гаражаоьлан иля Йунус Ямря арасында бир охшарлыг ахтармыш олсаг, эюрярик ки, Гаражаоьланы да Тцрк халгы Йунус Ямря кими сямими гялбдян севмиш, сямими гябдян доьма саймышдыр. Бу бахымдандыр ки, бязи арашдырмачылар Гаражаоьланын мязарынын юз йашадыглары йерлярдя олдуьуну сюйлямякдядирляр.

        Тайфалар вя Мящялляляр арасында щяля дя йашайан «Мягам» яняняси дя Гаражаоьланын щяйат йарадыжылыьында юнямли бир йер тутур. Бана эюря дя, мягам яняняси тапылан вя ялдя едилян сянядляр гядяр юнямлидыр.

        Тайфа янянясиня эюря йол сяфяриндя оларкян юлян инсанын сон няфясини вердийи йердя «Мягам» дейилян символик бир гябир, мязар газылыр. Даща сонра жяназя, юлян вясиййят едярся орайа, вясиййят етмязся уйьун бир йеря апарылыб дяфн едиляр. Яэяр мязар йол цзяриндя дейился, эялиб эедянляр, мягам дейилян бу символик мязарын башында дайанараг Фатищя верярляр. Гырх ил яввял Гаражаоьланын мязарына эедяркян йолдан кечяр-кечмяз гаршымыза бу мягам чыхмышды вя мягамын йанындакы жыьыр ися бизи дцз йол иля мязара апармышды. (2,с.970)

        Мяшщур озанымыз Гаражаоьланын мязарынын олдуьу тяпяйя чыхаркян, илляр бойу щеч кясин диггятини чякмяйян бир даш йыьынтысы иля гаршылашырыг. Тяпянин шамлыг олан щиссясиндя палыдлыьын кясишдийи хятт цзря, даьын тябии гайа тябягяси цзяриня йыьылан мязар шяклиндяки дашлар бязи инсанлар тяряфиндян Гаражаоьлан мязары да сайылмышдыр. Бурада мязар олмадыьы цчцн ону мязар саймаг да имкансыздыр. Бир гядяр диггят йетирилдикдя бу йыьынларын йалныз гайа чыхынтысы олдуьу вя дцз сятщ цзяриндя олдуьу эюрцнцр. Бир хош тясадцф бу мягамы там йолумузун цстцня чыхартды. Тяпя арасы дейилян бюлэядян Гаражаоьлан тяпясиня доьру эедяркян гисмян тарла олараг истифадя едилян яразини кечяркян йохуш бир аз да йцксялир. Буна эюря дя, орайа эетмяк дя чятинляшир. Бу анда сизя йол эюстяря биляжяк бир жыьыра раст эялярсиниз. Гыврыла-гыврыла эюрцнян вя бязян итян жыьырын бир дюнэясиндя эюзлянилмядян бу мягамла гаршылашарсыныз. Ону демяк лазымдыр ки, ики ил яввял ъурналист йолдашым Бирол Куйтанла бу тяпяйя чыхаркян щямин жыьырын истигамятиндя мягама раст эялдик. Артыг бундан сонра мязар щаггында аьлымыза эялян ян кичик тяряддцдляр дя итди. (2,с.966)

        Мяммяд Фуад Гаражаоьланын мязарлары иля ялагядар бунлары гейд едир: Гаражаоьланын, доьулдуьу йер кими, онун юлдцйц йер дя мялум дейил. Молла Щямди Яфяндинин хатиряляриндя верилян мялумата эюря Гаражаоьлан “Мараш ятрафында Жезел йайласында дохсан алты йашында икян вяфат етмышдир. Онун вясиййятиня ясасян о, тянща бир булаг башында дяфн олунуб. Сазы ися чцрцйяня гядяр башынын цстцндян аьаждан асылы галдыьы” сюз-сющбяти щагда да йазмышдыр. Бир арашдырмачыйа эюря, Низипин Кеклиже кяндиндя сазыны будаьына асдыьы бир аьажын алтында йатыр. Бир башгасына эюря Олтунун Пенек кяндиндя юлмцш, Зямзям даьындакы Йасамал йайласында басдырылмышдыр. Бир мялумата эюря дя, Тарсусдакы Асщабы Кещиф Маьарасына эириб бир даща эери чыхмамышдыр. Мцтяхяссислярин ачыгламасына эюря ян дцзэцн сайдыглары мялумата эюря ися гясябянин Мут вилайятинин Чухур кяндиндя бир тяпянин цстцндя дяфн едилмишдир. Бу тяпяйя бу эцн Гаражаоьлан Тяпяси дейилир. Тяпяйя бахдыгда бир мязар, бир су архы, бир ики кющня евлярын изляри эюрцнцр. Гаршы тяряфдян башга бир тяпянин ады ися Гаражагыз тяпяси адланыр. Озанын севэилиси Гаражагызын да о тяпядя басдырылмыш олдуьуна да инанылыр. Гаражаоьлан гыш вахтларыны бу эюзял йерлярдя, юз ады верилян тяпядяки бир маьарада кечиряр, йаз эяляндя ися йайлаглара чыхыб ел обаны эязярмиш. Юлцмцндян сонра Силифке, Эцлпынар, Мут кяндляриндя йашайан кяндлиляр ону овлийалар сирасына дахил едиб мязарыны ящд йери етмишляр. Щал - щазырда да щяр ил Ийун айында Мут халгы бу мязарлара эялиб щюрмят яламяти олараг, бир Гаражаоьлан эцнц тяшкил едирлярмишляр.

        Щюрмятли Сыткы Сойлу Мут Баш Мямурлуг вя Бялядиййя Башчылыьынын 5 Нойабр 1996-жы ил тарихиндя цмуми шякилдя реаллашдырдыьы «20. Мут Гаражаоьлан Семфозйуму»ндаки едилян чыхышлардан бу мялуматлары гейд етмышдир.

        Жювдят Пашанын чох мараглы бир фикри диггяти чякир:

        О, дейир: «Тежирли тайфасында юлянлярин жяназя намазы цчцн молла йохдурса, юлян дяфин едиляр. Даща сонра бир молла олмадыгда жяназя намазы гылынар. Щятта евлянмялярдя дя тядбир щеж жцр вяжля дайанмаз. Ики эянж евляняр. Молла варса дярщал, йохдурса ниэащ сонрадан щяйата кечириляр».

        Бу жящятляр шящяр вя мядряся мядяниййятиндян кянар йерлярдя бир щяйат эерчяйидир. Эюстярилян вя гейд олунан жящятляр бу эцнцн тяляби иля дейил, ХХВЫЫ ясрдян галма ганунларла юзцнц эюстярир.

        Яэяр юлян мяшщур, жамаатын щюрмят етдийи бир адам ися, жяназя йа мцнасиб йеря апарылар, йа юлянин вясиййятиня ясасян вя йа жамаат яввялжядян щяр щансы бир вясиййят мювжуддурса щямин вясиййятя уйьун щесаб етдикляри ссенари цзря щярякят едярляр.

        Биз йа дейир, йа да тяхмин едирик ки, Гаражаоьланын бир вясиййяти щюкмян олмалыдыр. Яэяр беля дейился дярщал ики километр йахынлыгда эюрцнян цмуми тайфа гябирстанлыьынын олмасынын вя тяпяйя жяназя апарараг дяфн олунмасынын щеч бир мянтиги олмаз иди. Гаражаоьлан юлцмцн щагг олдуьуну сездийи андан етибарян, юляндян сонра онун жяназясинин тяпяйя апарылмасыны вясиййят етмиш, лакин йолда сон няфясини веряряк, вяфат етмыш, ону дяфн едянляр ися дярщал щямян йердя истиращят етдирдикляри гайанын цстцндя мягам етмиш, сонра ися жяназя эютцрцлцб тяпяйя апарылараг дяфн едилмишдир.

        Онун щяйатынын сон дюврляриндя юлцм эерчяйини, сойуглуьуну бцтцн мянлийи иля дуймаьа башладыьы дюврлярдя охудуьуну щесаб етдийтимиз бир тцркцсцнц вермяк истяйирям. Бу тцркц няшр олунмуш топлуларда йохдур. Лакин Ибращим Ажизлинин няшр етдирдийи шеирляр арасындадыр.

        Бакын достлар фелек бени нейледи
        Бцктц белим каддим кеменд ейледи
        Щаста икен дилим буну сюйледи
        Йол вер ежел бен сылама варайым

        Думан чюктц буламадым йолуну
        Ким солдурду беним эонжа эцлцмц
        Не эцч олур шу эурбети юлцмц
        Йол вер ежел бен сылама варайым
        Бцлбцллери инмиш виран баьына
        Щабер олсун Зылэароьлу бейине
        Дойамадым бу эенчлиьин демине
        Йол вер ежел бен сылама варайым

        Шу дцнйада щакка йарар йок ишим
        Ежел йатаьына коймушум башым
        Щани нерде ешим достум эардашым
        Йол вер ежел бен сылама варайым
        Кораш йайласынын узун дересин
        Сыладаки эенч кузум щани нердесин
        Каражаоьлан дерки Мурат эюресин
        Йол вер ежел бен сылама варайым

        Талейцклц мясяляляри юзцндя дашыйан бу шеириндя Гаражаоьланын гялбинин гцрбят щясрятиля долу олдуьуну эюрцрцк. О, юзц гцрбятдя оларкян Зылэароьлу, йяни Дулкадирли бяйляриндян бириня салам эюндярир. Бу сеириндя йашадыьы йерин дя адыны чякир. Бящс етдийи Кораш йайласы, мяшщур Болгар йайлаларындан биридир. Инди бу йайлада Кичик Кораш вя Бюйцк Кораш адында ики кянд вардыр. (Фото №:1) Бу кяндляр 1930-жу илляря гядяр шящяря аид иди. Даща сонра Конйайа табе едилмишдир.

        Узун дяря ися ики кянд арасындакы инжя узун бир вадидир. Беля щесаб етмяк олар ки, Гаражаоьланын щяйатынын вя мязарынын олдуьу йерляр иля ялагядар вердийимиз щадисяляря сюйкянян мялуматлар вя мадди цнсцрлярин бир бюлэяйя аид олмасы тясадцфи сайыла билмяз. Бунлар щеч бир рявайятдян доьан фактлар дейил, бялкя дя рявайятляри доьуран эерчяклярдир.

        Гаражаоьланын щяйаты арашдырма мювзусундакы мялуматларын дягиг сянядляря сюйкянмядийи, тяхминляря вя рявайятляря ясасланмадыьы щаггында мялуматлары бир чох арашдырмачылар да сюйлямякдядир. Гаражаоьланын щяйаты иля ялагядар мялуматлар кими онун мягамлары вя мязарлары иля ялагядар мялуматлар тамамиля рявайятляря ясасланыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Макал Т. К.”Каражаоьлан”, Токер Йайынлары, Истанбул, 1977

2. Сакаоьлу С. “Каражаоьлан” Акчаь Басым Йайым Пазарлама А.Ш. Анкара, 2004

3. Башэюз, И. ”Караж’оьлан”, Жем Йайыневи Еьитим Дизиси, Истанбул, 1977

4. Тежер А. К. , Каражаоьлан’а Йени Бир Бакыш, Санат Едебийат Дерэиси, Сайы 10

5. Юзтелли Ж. “Каражаоьлан Йашамы ве Бцтцн Шиирлери”, 13. Баскы, Юзэцр Йайынлары, Истанбул, 2008

6. Нябийев А. “Азярбайжан ашыг мяктябляри” Грифли Няшр, Бакы, 2004

7. Эцнай У. “Тцркийе’де Вшык Тарзы Шиир Эеленеьи ве Рцйа Мотифи” , Акчаь Басым Йайым Пазарлама А.Ш., Анкара, 1993








Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70