ОРТА ЯСРЛЯРДЯ ЕСТРАДА АКТЙОРУ - “ЛОТУ”
Горхмаз ЯЛИЛИЖАНЗАДЯ
 

Актйор франсыз сюзцдцр, тяржцмядя мянасы тамаша, кино, естрадада рол ифа едян шяхс демякдир. Актйор сюзцнцн кюкц олан “акт” латын сюзцдцр. “Актус”- щярякят, фяалиййят анламындадыр. Актйор, йяни фяалиййят эюстярян. 1

        Артист франсыз сюзцдцр, тяржцмядя мянасы инжясянят вя мядяниййят сащясиндя чалышан инсан демякдир. Артист сюзц латын сюзц “Арс” кялмясиндян йаранмышдыр. “Арс”- инжясянят; артист-бу сащядя чалышан шяхс беля адланыр. 2

        Авропада рол ойнайан ифачылар актйор адландырылыр, Азярбайжанда ися беля ифачылары “Лоту” адландырырдылар. Бязян ел арасында актйорлары сящвян “мцтрцб” дя адландырырлар. Яслиндя ханяндя, мусигичи, ряггаслар мцтрцб адландырылыр. “Лоту” сюзцнцн мяншяйини арашдыраг.

        Мцасир заманда “лоту” сюзц пис анламда сяслянир. Ел арасында беля дейимляр вар; “Лотулуг елямя”, “флянкес мяшщур лотудур”, “лоту олуб мянимчцн”, “ай лоту” вя с. Адятян вуран, йыхан, юз сюзцнц йеридян, мин жцр фырылдаь ишлярдян чыхан шяхся “лоту” дейирляр.

        “Кечян ясрдя жямиййятин ики нюв нцмайяндялярини “Лоту” адландырырдылар. Биринжи нюв нцмайяндяляр мярякячиляр, икинжи нюв ися хулиганлыгда мящарят сащиби оланларды. Икинжи груп инсанлар дястя щалында йолларда дайанар вя йолчулара ришхянд едирдиляр.

        Лотулары бязян “лоту” вя бязян дя “Даши Мяшди” чаьырырдылар. Лоту сюзц лцт сюзцндян эютцрцлмцшдцр. Бу сюзля (адла) адландырмаг ися буна эюря иди ки, онларын да зорхана пящляванлары кими бядянляри гуршагдан йухары чылпаг оларды. Лотулар о кясляря дейилирди ки, онлар пящляван жцссяли, лакин яксиня олараг позьунлугда, пис ишляр эюрмякдя намуса, иффятя зидд олан ямяллярля мяшщур имишляр.” 3

        Мараглыдыр нийя актйорлары, ейни заманда да хулиганлары ел арасында “Лоту” адландырырдылар? Яввялжя “хулиган” дедиймиз бир груп инсанларын, йяни лотуларын щяйат тярзиня нязяр салаг. Ики жцр лоту вар, бири ел арасында щютмяти олан, диэяри пис ямяллярля мяшьул олан дырнаг арасы лотулар. Лотулар мцхтялиф жцр олурлар, арыг-кюк, щцндцр-гыса бойлу, эцжлц-эцжсцз, аьыллы-аьылсыз, фырылдаьчы-дцзэцнлцйц севян вя с. Лотуларын щяр биринин юзцнямяхсус хасиййяти вя хцсусиййятляри вар. Юзляриндян асылы олмайараг онлар, щяйатда дцшдцйц шяраитя уйьун олараг, “ролдан рола, жилддян жилдя” эирмяк мяжбуриййятиндя олурлар. Кимяся щядя-горху эялмяк цчцн, кимися алдатмаг цчцн, эцжлцнцн йанында йазыг, эцжсцзцн йанында “пящляван” эюрцнмяк цчцн щяйатда актйор кими дцшдцйц шяраитдя юз “ролуну” мящарятля ойнамаьа чалышырлар. Онлар эязяндя, данышанда, суал веряндя, жаваб веряндя, отуруб дуранда, йейяндя, щятта дейиб эцляндя дя бцтцн инсанлардан фярглянмяйя чалышырлар. Лотунун щяйат тярзини бир образ шяклиндя сящнядя жанландырсаг, эюрмцш оларыь ки, ясл естрада актйорунун моно-скетч ифа едяркян, трансформасийа цслубундан истифадя етмясиня бянзяйир, йяни лоту евдя, достлары арасында, ел шянлийиндя, щяр щансы бир мцнагишяли сющбятин арашдырылмасында, юзцндян бюйцк вя кичикля мцнасибятдя тез-тез щалдан- щала дцшмяси трансформасийа цслубуна бянзяйир. Эейимляря эялдикдя заман вя мякандан асылы олараг онларын гийафяси мцхтялиф олуб.

        “Бунларын юзляриня мяхсус эейимляри, юзляриня мяхсус данышыглары вя юзляриня мяхсус алятляри вар иди. Мясялян: Йязд зянжири, кирман цст эейими (киши), бюйцк ипяк кашан дясмалы, исфащан бычаьы, иннаб йахуд албалы чубуьу вя с.”. 4 Индики дюврдя ися эейимляр мцасирляшиб. Онлар чалышыблар жямиййят арасында дябя уйьун, фяргли, щеч кимя бянзямяйян эюркямдя эюрцнсцнляр. Яксяр лотулар, жямиййят арасында демяк олар ейни эейим формасында эюрцнярдиляр. Сон заманлар “лоту” сюзу “авторитет” сюзц иля явязлянир. Лакин 20-жи ясрин, йахшы ямялляри иля танынан, лотулары еля инди дя адлары хатырлананда щюрмятля “Лоту” ады иля хатырланыр.

        Жянуби Азярбайжан тарихчиляри 13-жц ясрлярдя йашамыш лотуларын хасиййяти, хцсусиййяти вя щансы сянят сащиби олдуьлары щаггында беля мялумат верирляр; “Лотулар гонагпярвярлик вя сяхавятмяндлийя мющкям баьлы идиляр. Онларын бу хцсусиййятиня эюря жамаат арасында ишлянян “лоту” сюзц кярям сащибляриня, баьышлайан гонагпярвярлик хцсусиййятиня малик оланлара дейилярди. Еля лотулар да вар ки, чахнашма салар, мящялляни бир-бириня вурардылар. Еля бу хошаэялмяз щярякятляриня эюря жамаат онлары “надан”, “жащил” дейя чаьырардылар. Пящляван жцссяли бир чохлары “Баба Шямял”-ин (башчылары) йанында имтащан вериб уьур газанандан сонра зорхана жямиййятиня бирляшярдиляр. Бу сябябя эюря дя, онлары зорхананын щягиги пящляванларындан айырмаг чох чятин оларды.” 5Эюрцндцйц кими, лотулар арасында хейирхащ вя надан-жащилляри олур, бу хцсусиййятляр онларда щяр дюврдя, щяр заманда олуб.

        Беля бир суаллар йараныр. Бяс няйя эюря щям хулиганлара, щям дя актйорлара лоту дейибляр? Щяйатда онлары йахынлашдыран вя узаьлашдыран щансы жящятляр, щансы хцсусиййятляр вар?

        “Бязи лотуларын пешяляри олурду. Мясялян: дялляклийи, фящлялийи (даща доьрусу лифт дарамаглыьы), алчаг, рязил пешялярдян щесаб едярдиляр вя бу ишляри гейри лотулара лайиг билярдиляр (мянфи хасиййятляри олан лотулар нязярдя тутулур. Г.Я.) Лотуларын пешяси тут, айран, гоз, шярбят сатмаг, чярпялянэ бурахмаг вя с. кими ишляр иди. Щяр бир лоту хцсуси мящяллядя дурар (щяр биринин юз мящялляси, мяканы оларды) вя достлары иля (юз групунун адамлары иля) пусгуда дайанарды вя беля йерляря башгаларынын эирмяси гадаьан оларды.” 6

        Щяр ики нюв лотулар мцхтялиф пешянин сащиби идиляр. Щятта актйор олмайан лотулар юз хасиййятляриня уйьун пешяни сечярдиляр. Еля лотулар вар иди ки, йалныз актйорлуг пешяси иля пул газанырды, бязи лотуларын актйорлугдан ялавя, аиляни доландырмаг цчцн, икинжи пешяляри вар иди.

        “Мцхтялиф пешяли лотулар.

        1-Думбул чалан лотулар: бу груп лотулар меймун вя айы балаларыны сахлайардылар. Байрам яряфяляриндя чийинляриня думбулу ипля салар, кцчя вя базарларда меймун вя айыларыны щярякятя эятирярдиляр. Беляжя чалыб - охумагла щейваны ойнадардылар. Бунун явязиндя щяр кясдян пул алардылар.

        2-Мафрашчылар: Онлара кукла ойнаданлар да дейилирди. Онлар куклалары йа мафрашда истифадя едяряк, йа да юнлцкдян (дюшлцк) истифадя едяряк ойнадардылар. Мафрашдан истифадя едяндя щямин мафрашын архасында эизляняр вя онларын арасындан ялляри иля ойунжаьы чюля чыхардардылар, куклаларын явязиня сющбят едярдиляр. Юнлцкдя ися йа куклалары йа да юнлцкляри сапла баьлыйыб бойунларындан асардылар вя ялляри иля онларын сапларыны чякиб щярякят етдирярдиляр. Щямин юнлцйя сандыгча да дейилирди.

        3-Фокусникляр (вя йа щоггабазлар).

        Щогга кичик бир гутулара дейилирди ки, бир гайда олараг онларын ичяриси гадын дашгашлары, гызыллары иля долу оларды. Щоггабазларын мярякячилийи беля оларды; щогганын (гутунун) ичярисиня кичик мунжуглар тюкяр вя гапаьыны баьлайардылар, сонра онун гапаьыны ачыб жамаата ичярисинин бош олдуьуну эюстярярдиляр. Щоггабазларын диэяр дястяси тас ойнаданлар (ляйян) иди. Онлар яйинляриня эейдикляри палтарын алтында йох едя билирдиляр. Сяфявиляр дюврцндя Ярдябил фокусниклярин мяркязи олмушдур.

        4-Кяндирбазлар: онлара тахтачылар да дейилярди. Чцнки, узун бир кяндир цзяриндя юз балансларыны узун бир аьажла сахлайардылар.

        5-Пародийачы лотулар (мясхярячиляр): бу ад бязи лотуларын хцсуси лягябляри сайыларды. Онлар жамаатын ядаларыны чыхартмагла онлара ришхянд етмякля тамашачылары эцлдцрцрдцляр. Онлары щярдян шянлик мяжлисляриня дявят едярдиляр. Онлар йумористик сящнялярля тялхяклик едярдиляр. Ещтимал олунур ки, Кярим хан Зянд дюврцнцн тялхяйи лоту Салещ лотулар гурупуна дахил иди. Зянд сцлалясинин мящвиндян сора Аьа Мящяммяд хан Гажарын сарайына йол тапыр вя юз тяняли зарафатлары иля ону гязябляндирярди. Ханын ямри иля тялхяйи ейбяжяр щала салараг (йягин ки, гулагларыны вя йа буруну кясмяйи ямр етмишдир) сарайдан говулараг Казымейня (Ираг) сцрэцн едилмишдир.

        6-Шир горуйужулары: Онлар ширляри рам едяряк бойнуна халта салыб шящярлярдя вя кяндлярдя сящняжикляр эюстярярдиляр.” 7

        О дюврдя лотуларын ифаларыны алты пешяйя бю лцбляр. Ясрляр кечдикжя, естрада сяняти бюйцк инкишаф йоллары кедикжя онун ъанр нювляринин сайы артды. Дцнйа естрада алимляри естрада сянятини гюрд ъанра бюлцрляр. Данышыь, мусуги, рягс вя ориъинал ъанрлары. Бу ъанрлар беш иля он иля йаранмайыб. Истедадлы инсанлар ясрляр бойу бу сянятя мящяббятини билдирмиш, юмцрлярини бу шяряфли сянятя итщаф едяряк ахтарышда олублар вя йени сянят нювляри йарадыблар. Азярбайжан театршцнаслары советляр дюняминдя адят-янянялярдян башлайараг мейдан тамашалары дахил олмагла орада ифа олунан бцтцн сянят нцмунялярини театр сяняти ады алтында тягдим едирдиляр. Щеч бир вахт гейд олунмайыб ки, театр сянятинин тямялиндя естрада сяняти дурур. Гядим дюврдян цзц бяри истедадли инсанлар юз бажарыгларыны тяк, йяни соло ифасы иля нцмайиш етмишляр. Сонракы дюврлярдя ики вя йа бир нечя ифачылар тядрижян бир сящнядя бирэя ифалары иля тамашачыларын мящяббятини газанмаьа чалышмышлар. Сонракы дюврлярдя артыг ирили-хырдалы мцхтялиф коллективляр йаранараг труппа шяклиндя тамашачылар гаршысында мцхтялиф сяпкидя естрада програмлары иля чыхышлар етмишляр. Сон ясрлярдя артыг мцхтялиф “театр” формалары мейдана эялди. Театрларын йаранмасына бахмайараг естрада сянятинин ъанрлары юз инкишафындан ял чякмяйяряк даща да иряли, йцксялишя доьру аддымламышлар. Естрада сяняти, театр сянятиндян фяргли олараг, щямишя эениш тамашачы кцтляси топламаьа гадир олуб. Театрын тамашачы залынын тутуму ян чох 600-800 няфярлик олуб. Лакин бир естрада актйору, мцьянниси вя йа мцяллифинин иштиракы иля 8000-10000 няфярлик тутумлу стадионларда, щятта бир дцнйа шющрятли естрада мцьяннисинин иштиракы иля 50000-100000 мин няфярлик тутумлу футбол стадионларында соло консертляр кечирилир. Бундан ялавя естрада сянятиндя тяблиьат механизми диэяр сянят нювляриндян даща эцжлцдцр. Советляр дюврцндя щюкумят юз идеолоэийасыны тяблиь етмяк цчцн естрада сянятиня цстцнлцк вердиляр.


1. Новейший словарь иностранных слов и выражений. Иэд. Современный литератор. Минск 2003г. 33 с.

2. Йеня орда, сящ. 83

3. “Жомярдлик яняняси”. Мещран Яфшари. Чап или:1384. (щижри-гямяри), Тещран. с. 52

4. “Жомярдлик яняняси”. Мещран Яфшари. Чап или:1384. (щижри-гямяри), Тещран. с. 53

5. Йеня орда. С. 54

6. Йеня орда. с. 55

7. “Жомярдлик яняняси”. Мещран Яфшари. Чап или:1384. (щижри-гямяри), Тещран. с. 60,61


Орта ясрлярдя ифачыларын ясас мягсядляриндян бири тамашачылары щейран етмяк, эцлдцрмяк вя явязиндя чюряк пулу газанмаг иди. Данышыг ъанрынын ифачылары тябии ки, истисна вахтларда, онлары наращат едян проблемляри, сатира дили иля сящнядян сюйлямишляр. Щяр бир дюврдя сящнядян сатира сюйлямяк горхулу олуб. Чох ифачылар сатирик чыхышларындан сонра дювлят мямурлары тяряфиндя тягибляря мяруз галыблар. “Тяглид - юз дюврляриндя “лотулар” кими мящшур олан комедийа артистляринин йаратдыглары бир ойун иди. Лотулар бир гайда олараг шящяр жамаатынын зяиф нюгтялярини аьартмагла, башгаларынын лящжялярини, давраныш адятлярини нцмайиш етмякля мящшур идиляр. Бир нечя шящяр сакинляри щагда сящняжик дцзялдилярди. Мясялян: сящнядя, эуйа онлар йолда бир-бириня раст эялмишляр, хош-бешдян сонра тез араларына ихтилаф дцшцр. Сонра бу ихтилаф бюйцйцб давайа чеврилир вя башлайырлар юз зяиф нюгтялярини вя щямйерлиляринин ейиблярини ачмаьа. Ахыры бунунла нятижялянирди ки, бир-бирлярини дюймяйя башлайырдылар вя йа бири гачыр, о бири ону тягиб едиб сящняни тярк едирдиляр, бунунла сящняжик битирди.

        Сяфявиляр дювлятинин щакимиййяти дюврляриндя (1501-1722-ля гядяр) беля комик сящняляр щагда мялуматларымыз вардыр. Бу дялиля ясасян дя Сяфявиляр сцлалясинин щакимиййяти дюврцнц комедийа ойунларынын формалашмасы кими тясяввцр етмяк олар. Бу дюврдя тяглидчиляр пяракяндяликдян чыхараг мцхтялиф груплар, дястяляр йаратдылар. Тябриз вя Ярдябилдя юзял гящвяханалар йаранды. Бу групун ойунчулары адятян, щямсющбят (танышлар) олардылар вя ойунчулуг цчцн дя щеч бир дини манеячилик йох иди. Онлар гящвяханалардан башга адятян той мяжлисляриня адгойма мяжлисляриня, сцннят мярасимляриня вя с. дявят олунардылар.” 8

        15-жи ясрин яввялляриндя артыг груплар, дястяляр йаранмаьа башланды. Бу груп-дястялярин йаранмасынын мцсбят жящятляриндян бири о иди ки, айры-айры лотулар, мцасир дилля десяк, актйорлар бир арайа гялдиляр. Бу груп-дястяляр бир нюв кичик формада естрада театрыны хатырладыр. Артыг 2, 3 вя даща чох актйорлар сящнядя бир йердя щяр щансы бир мювзуну скетч шяклиндя щазырлайыб тамашачылара тягдим етмяк имканы ялдя етмиш олублар. “Иранда театр” китабында мараглы бир факта раст эялирик. Лотулар башгаларынын лящжялярини, давраныш адятлярини нцмайиш етмяси щагда мялуматын олмасы бизя ясас верир дейяк ки, артыг о дюврдя тяглид (имитасийа) мювжуд иди. Бизя о да мялумдур ки, ибтидаи ижма гурлушу дюврцндя дя тяглид мювжуд иди. Инсанлар о дюврдя ов етмяк истядикляри щейванларын дярилярини юз цзяриня чякиб онларын сясини, йеришини, давранышыны тяглид едяряк, шикара мцмкцн гядяр йахынлашмаьа чалышырдылар ки, овламаг ращят олсун. Тяглид етмяк тядрижян садядян мцряккябя доьру инкишаф едяряк артыг инсанлар цчцн бир пешяйя чеврилмишди. “Илк гящвяханалар Сяфявилярин дюврцндя шащ Тящмасибин дюбврцндя (930-984, щижри-гямяри тягвими) Гязвин шящяриндя йарадылмышдыр. Гящвяханалар адындан эюрцндцйц кими башланьыждан да гящвя ичмяк цчцн мякан олуб.” 9

        Ашыглар, ряггаслар, ханяндяляр, рявайятчиляр вя с. ифачылар эялиб гящвяханаларда юз сянятини нцмайиш етдириб пул газанырдылар. Гящвяханаларын йаранмасынын хейри о олду ки, байрамларда, тойларда, диэяр ел шянликляриндя, щямишя ачыг мяканда чыхыш едян ифачылар сонрадан йени, ири бир гапалы мяканда чыхыш етмяйя алышдылар. Гящвяханада олан адамларын сайы, мяканын шяраити, абы-щава диэяр гапалы олмайан мяканлардан хейли фярглидир. Ифа тярзи шяраитя уйьун олараг хейли дяйишир, фяргли жящятляр юзцнц эюстярир. Мейданда, ачыг сяма алтында, щеч бир акустика олмайан йердя ифачылар гышгыра-гышгыра данышыб охумаг мяжбуриййятиндя идиляр. Бундан ялавя чыхышын сонунда щамыдан пул топламаг да чятин олурду. Тамашачылар арасында ушагларын сайы чох олдуьундан сяс-кцй чох оларды, бу да ифачылара ялавя манея иди. Гящвяханада ися бу проблемлярин чоху юз щяллини тапмыш олду. Баьлы залда, 100-150 няфярлик мяканда, акустыканын кюмяйи иля ифачылар пащат юз сянятлярини тягдим етмяк имканына малик олдулар. Гящвяхана сащибляри ушаглары сяс-кцй салдыгларына эюря ичяри бурахмырдылар. Тамашачылардан пул йыьмаг иши хейли ращат олмушдур.

        “Бцтцн ойунчу групларын лотулары тапдыглары мювзулары филбядащя йяни, бядащятян сящняляшдирярдиляр. Йяни онлар салам - кяламдан, кеф-ящвалдан сонра сабит бир мювзу вя ссенари тапырдылар. Италийанин дел-Арте комедийасында да сящня беля башлайырды. Мясялян: Панталоне Аьа ролу иля, Арлежщино ролу нюкяр вя йа зянжи ролу иля, Аморозо Щцшянэ хан, Мяниъя ханым ашыг образлары иля, Занне йахшы вя аьыллы ев хидмятчиси кими образларла (гярб вя шярг) там уйьун эялирди. Лотуларын яксяриййяти савадсыс вя йа аз савадлы идиляр буна эюря дя, зийалылар бу жцр сящняляря тянгидля бахардылар. Бядащятян олан сящняжиклярдян, мясялян, нюкяр зянжи Гулам юз щямвятянляри кими бизим адят вя мядяниййятдян хябярсиз иди. Данышанда эцлмяли тяляффцз едярди. “Р” щярфини “Л” кими, “Ш” щярфини “С” кими дейярди, ямрляри билярякдян дцзэцн йериня йетирмязди ки, мязщякя йарансын. Гара Гулам бу хцсусиййятля тящгир олунараг тяглид олунарды.” 10

        Яфсус ки, дейя билмярик Италийанин дел-Арте комедийасы яввял йараныб, йохса Азярбайжанын тяглид-комедийа ойунлары, ялимиздя беля бир факт йохдур. Бялкя дя тясадцф еля эятириб ки, образлар вя онларын характерляри бир - бириня чох йахындыр. Беля тяглид груплары Азярбайжанын щяр йериндя фяалиййят эюстярирди. Лакин бюйцк шящярлярдя беля дястяляр даща пешякар, даща мяшщур олурдулар. Бир цстцн жящятляри дя вар иди ки, ян мяшщур дястяляр шащын сарайына, дювлятли аьаларын шянликляриня дявят олунурдулар. Италийанин дел-Арте комедийасы барядя авропада эениш тядгигатлар апарыблар. Азярбайжанда бу сайаг груплар аз олмайыб, онларын фяалиййяти барядя демяк олар ки, щеч бир арашдырмалар апарылмайыб.

        Мейдан тамаша вя мярякяляриндя ифачылар мейданын ортасында чыхыш едярдиляр, инсанлар ися онларын ящатясиндя дайаныб тамаша едярдиляр, арха жярэялярдя дайананлар ифачылары ращат сейр едя билмирдиляр. Естрада сящняси, йяни щцндцр сящня дцзялтмяк инсанларын аьлына ХВЫЫЫ ясрдя эялиб. Авропа вя Русийа сянятшцнаслары йазырлар ки, естрада сящняси ХВЫЫЫ ясрин икинжи йарысында Франсада мейдана эялиб. 1827-жи илдя Петербург гязетляринин бириндя беля бир йазыйа раст эялирик, мцяллиф йазырды: Петербург баьларында “консерт” шянлийиндя хор яла иди. Мусигичиляр, сиганлар, кяндирбазлар, чох мараглы вя мязяли “карло” щамыны эцлдцрцрдц. Биржя “естрада”ны бир аз щцндцр етсяйдиляр жамаат ифачылары ращат эюрярди.”

        Б.И.Дал тяртиб етдийи “Рус дилинин изащлы лцьяти”ндя (илк чапы 1882-жи ил, ЫВж.) естрада сюзцнцн ачыьламасыны беля вериб: “Естрада - италйан сюзцдцр, Ы. Помость-тахта сяки, тахта мейданча, ЫЫ. Возвышенье-йцксяклик, щцндцрлцк, тяпя, дикдир, йохуш.” 11 1860-жы илдя лцьят тяртиб олунанда “естрада” сюзц щяля беля индики кими эениш мяна кясб етмирди. Естрада, инжясянятин мцхтялиф чешидли ъанрларыны юзцндя бирляшдирир. Авропалыларын даим Шярг мядяниййятиндян бящряляндикляри данылмаз бир фактдыр. “Иранда театр” китабында естрада сящнясинин йаранмасы щаггында мялумата раст эялмяк олар.

        “Тяглид груплары мусиги вя рягсдян истифадя едярдиляр. Гулам рягси, аьа рягси вя с. Тяглид груплары чох вахт мцхтялиф мярасимлярдя оларды. Яйанларын бюйцк евляринин щяйятляринин мяркязиндя щовуз оларды. Бу да ойунчулара шяраит йарадырды ки, сящня цчцн анжаг бир аз дяйишиклик етсинляр. Бу щовузларын кянарында щцндцрлцк, эенишлик вя мяркяз нюгтяси олдуьундан сящняляр цчцн олдугжа эениш шяраит олурду. Ойунчулар щовузун цзярини башдан-баша тахта шалбан иля юртяр, цстдян халчалар салардылар, орадажа да чыхышларыны эюсдярярдиляр. Бу цсул о гядяр йайылди ки щятта “тяглидчилик ойунуна” “щовуз цстц” ойуну да дейирдиляр. Бу чыхышларда юз сабит образларыны ялдя етмышдиляр; Щажы (аьа), нюкяр (гара Гулам), Щажынын арвады (биби), гуллугчулар вя Щажынын оьлу” . 12

        Лотулар юз сянятини истянилян шяраитдя нцмайиш етдирмяйя щазыр идиляр: аьаларын евиндя, ел шянлинкляриндя, байрам эцнляриндя мейданларда, шащларын сарайында. Щяр йерин юз мювзулары олурду. Бцтцн бу ифалар бядищя вя бядащят цзяриндя гурулурду.

        Азярбайжан торпаьы ня гядяр дцшмян щцжумларына мяруз галыб. Щяр щцжумда китабханалар, дяфтярханалар, мемарлыг абидяляри, адят-яняняляр тапдаг алтында галыб, мящв едилиб вя йа юз юлкяляриня дашыныб апарылыб. Иранын, Тцркийянин, Яряб юлкяляринин архивлярдя, музейлярдя Азярбайжанын тарихи, мядяниййяти, инжясяняти барядя гиймятли ял йазмалары, музей експонатлары баьлы галыб, демяк олар ки, ялчатмаз олуб. Бизим мцасир алимляримиз (тарихчиляримиз, етнотрафчыларымыз, сянятшцнасларымыз) харижи дилляри (яряб, фарс, италйан вя с.) демяк олар ки, билмирляр. Илляр кечир билинмир ки, дцнйа архивляриндя Азярбайжана аид олан мяхяз вя мянбяляр ня сявиййядя горунур, дцшмян яли няляр мящв едиб, йа да мящв едя биляр. Иран алимляри орта ясрляр дюврцнцн инжясянятини арашдырыблар, садяжя олараг о дюврцн ядябиййаты бизим диля тяржцмя едился Азярбайжана аид ня гядяр йени дялилляр мейдана чыхар.


8. “Эранда театр”. Бящруз Гярибпу. Жап тарихи: 1384 щижри гямяри. Тещран. С. 51, 52

9. “Эран гящвяханаларэ”. Яли Бцлькбаюэ. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. Сящ 8-9

10. “Эранда театр”. Бящруз Гярибпу. Жап тарихи: 1384 щижри - гямяри. Тещран с.54

11. Толковый словарь живого Великорусского языка. В.И. Даль. Москва.изд. Русский язык. 1978. С.665

12. “Эранда театр”. Бящруз Гярибпу. Жап тарихи: 1384 щижри гямяри. Тещран. с. 55.

        ЯДЯБИЙЙАТ

Жомярдлик яняняси. Мещран Яфшари. Чап или:1384. (щижри-гямяри), Тещран.

Иранда театр. Бящруз Гярибпу. Жап тарихи: 1384 щижри гямяри (2005-жи ил). Тещран.

Иран гящвяханалары. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. Сящ 8-9

Новейший словарь иностранных слов и выражений. Минск. Иэд. Современный литератор. 2003г

Толковый словарь живого Великорусского языка. В.И.Даль. Москва.изд. Русский язык. 1978











Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70