ХХ ЯСР АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИСИНИН ЖАЗИБЯДАР МЯНЗЯРЯСИ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
 

Щяр бир йени китабы ялимя аларкян гярибя, изащы чятин олан щиссляр кечирирям: эюрясян, бу эюрцш ня бяхш едяжяк? Севиндиряжяк, зянэинляшдиряжяк, йохса лагейд гойажаг, бялкя дя мяйус едяжяк?

        “ХХ яср Азярбайжан мусигиси”... Бу йахынларда ишыг цзц эюрян китабын адыдыр. Бу китабда мусигишцнас Аида Таьызадянин елми йарадыжылыьы бойу мцхтялиф няшрлярдя дярж етдирдийи мягаляляр топланыб. Мцяллифин хцсуси тягдимата, йягин ки, ещтийажы йохдур. Профессор, Ямякдар иИнжясянят хадими, узун илляр БМА-да мусиги тарихи кафедрасынын мцдири, бир нечя санбаллы монографийанын мцяллифи, лакин щяр шейдян юнжя щямкарларынын, тялябяляринин, йяни ян али пешякар чеврянин ещтирамыны газанмыш бир алим, педагог. Ялбяття, мян фяхри, елми адларын ящямиййятини ясла данмаг истямяздим, лакин индики заманда бир мцтяхяссис кими нцфуз сащиби олмаг, мянжя, даща дяйярлидир. Аида ханым Азярбайжан мусиги елминдя хцсуси мювге тутур: онун мцлащизяляри дярин вя дягиг, гянаятляри инандырыжы, тянгиди сяррастдыр. Башга сюзля, бу мцяллифля бязи щалларда полемикайа эирмяк щявяси йаранса да, йазыларынын ясас мцддяалары иля сонужда разылашырсан, она бир мцтяхяссис кими етибар едирсян.

        Алимин йени китабы юз бичимли, мянтигли гурулушу иля фярглянир. Биринжи бюлцмдя Азярбйжан бястякарларынын - Ц.Щажыбяйлидян цзц бяри - язямятли фигурлары ужалыр, онларын щялл етдикляри талейцклц чешидли проблемляр барядя дцшцнжяляр шярщ олунур. Икинжи бюлцм юлкямизин щяйатында баш вермиш мцхтялиф мусиги щадисяляриня - консерт, пленум, гурултайларда сяслянян йени мусигийя, опера театрында тязяжя сящня цзц эюрян тамашалара даир Аида ханымын тянгиди гейдлярини ещтива едир. Цчцнжц бюлцм милли ифачылыг мяктябинин парлаг нцмайяндяляринин портретлярини сярэиляйир. Нящайят, сонунжу щисся мусигишцнасын ясярляри, онун елми фяалиййяти вя шяхсиййяти щаггында мцхтялиф сянят адамларынын фикирлярини якс етдирир.

        Топлудакы мягаляляр ъанржа, цслубжа фярглидир. Жидди арашдырыжылыг ишинин бящряси олан, мцхтялиф елми китаб, топлу, ъурналларда, мясялян, “Советскайа музыка”да дярж олунмуш аналитик йазылар гыса, йыьжам репортаъ вя ряйлярля ардыжыллашыр. Башга сюзля, топлу Аида ханымы - танынмыш алим, Азярбайжан мусигиси барядя бир сыра китабларын, мясялян, Солтан Щажыбяйов, Жювдят Щажыйев, Агшин Ялизадя йарадыжылыьына даир илк жидди вя дярин тядгигатларын мцяллифи кими дя, инжя мцшащидя габилиййятиня, щяссас мусиги дуйумуна, ити йазар гяляминя малик бир мусиги тянгидчиси кими дя тягдим едир. Ону да дейим ки, шяхсян мяним цчцн щяр ики нюв мтериалларла танышлыг ейниля мараглы иди, чцнки, мясялян, елми мягалялярдя бу вя йа диэяр ясярин бцтцн бядии мязиййятляри, сяняткарын мусиги тарихиндя ролу ачыгланырса, гязет гейдляриндя заманын нябзи дюйцнцр, ясярлярин йарандыьы атмосфер дуйулур.

        Китабын ады барядя дя дцшцнжялярими бюлцшмяйи важиб щесаб едирям. Истяр-истямяз бир суал мейдана чыхыр: мягаляляр топлусу олан бир китаба беля башлыг - “ХХ яср Азярбайжан мусигиси” - вермяк мягсядяуйьундурму? Ахы, бурада мусиги тарихи мцяййян методика ясасында ардыжыл олараг тягдим олунмур, ясярлярин тящлилиндя хронолоъи ардыжыллыг да излянилмир. Лакин топлу иля мцфяссял танышлыг бу нюв суаллары арадан эютцрцр. Чцнки айры-айры мягаляляр Азярбайжан мусигисинин тарихиндя йени мярщяляни йарадан сяняткарлара вя онларын давамчыларына - истяр бястякар йарадыжылыьында, истяр ифачылыгда - щяср олунуб. Ц.Щажыбяйли, Г.Гарайев, Ф.Ямиров, Ж.Щажыйев, С.Щажыбяйов. А.Мяликов, Х.Мирзязадя, А.Ялизадя, М.Гулийев щаггында, онларын йарадыжылыьынын ян юнямли хцсусиййятляри барядя мягаляляри ардыжыл охуйаркян тясяввцрцмцздя ХХ яср Азярбайжан мусигисинин дольун, рянэарянэ панорамы жанланыр. Чцнки мящз бу сянятчиляр, щабеля китабда “мцзакиря” олунан Т.Гулийев, Я.Аббасов, Р.Щажыйевин тимсалында Азярбайжан мусигисинин айры-айры мярщялялярдя щялл етдийи мясяляляри айдын тясяввцр едир, ян ясасы - Ц.Щажыбяйлидян башлайараг сяняткардан- сяняткара ютцрцлян бядии тапынтылар естафетини изляйя билирсян.

        Еля топлуну ачан “Дащилик зирвяси” адлы илк мягалядя алимин ашаьыдакы тезиси диггяти жялб едир: “Ц.Щажыбяйлинин йарадыжылыьы, садяжя, тарихи наилиййят дейил, юлмяз жанлы мцасирликдир. Ц.Щажыбяйлинин чохшащяли йарадыжылыьы Азярбайжан мядяниййятинин инкишаф трендини мцяййян едян амиллярдяндир” (с.12). Яслиндя бцтцн мягаляляр еля бу тезисин исбат олунмасына щяср олунуб. Ахы эяляжяк няслин нцмайяндяляри олан бястякарлардан щяр бири Цзейир бяйдян тякан алараг милли вя цмумбяшяр мусигинин наилиййятляринин ян мцхтялиф симбиозу йолларыны тяклиф етмиш, щеч заман газанылан уьурларла мящдудлашмайараг, иряли, йени сянят зирвяляринин фятщиня жан атмыш, сонужда ХХ яср мусигисини юз уникал бядии кяшфляри иля зянэинляшдирмишляр. Юзц дя Аида ханымын тягдим етдийи щяр бир портрет габарыг вя фярглидир. Мусигишцнас бу вя йа диэяр сяняткарын юзял хцсусиййятлярини цзя чыхармаьа чалышыр. Йяни о, бястякарларымызын йарадыжылыг ахтарышларынын, естетик мювгеляринин мцхтялифлийини ашкарлайа билир: бу мцхтялифлик сонужда бястякарлыг мяктябинин эцжцня дялалят едир.

        Башга бир йердя мцяллиф сюйляйир ки, “йени заман мусиги сяняткарларымыз гаршысында йени мювзулар вя онлара мцвафиг олан йени форма ахтарышлары зярурятини доьурмушдур. Онларын ифадясиндя яввялки дил ресурслары бязян кифайят дейил” (с.15). Мусигишцнас ХХ яср сянятинин артыг классикляриня чеврилмиш Стравински, Прокофйев, Шостакович, Барток, Щиндемит вя башгаларыны юйрянян, мцасир мусигинин технолоъи васитяляриндян йарарланан мцяллифляри тягдир едир. Цмумиййятля, бу, йяни даим йениляшмяк, мцасир мусигинин тяклиф етдийи ян йени васитялярля силащланмаьын зярурилийи тезиси гырмызы хятля бцтцн мягалялярдян кечир вя бястякарларымызын, илк нювбядя Г.Гарайевин еля ейни заман кясиминдя сюйлядийи фикирлярля сясляшир. Тясадцфи дейил ки, мягаляляриндян бириндя Гарайеви публисист, парлаг натиг кими сяжиййяляндиряркян Аида ханым сяняткарын сюйлядийи “Мусигичи цчцн тарихин аб - щавасы иля няфяс алмаг олдугжа юнямлидир” кялмясинин йаддашына мющкям щякк олундуьуну, бу мисранын архасында эизлянян мятлябин дяринлийини вурьулайыр.

        Аида ханымы таныйан, бу инсанла аудиторийада, щяйатда цнсиййятдя олан щяр бир кяс онун ерудисийасынын шащиди олмуш, китаба - юзц дя тякжя мусиги иля баьлы олмайан, ян мцхтялиф елм сащяляриня аид ядябиййата севэисиндян иряли эялян эениш дцнйаэюрцшцня щямишя щейран олмушлар. Юз мягаляляриндя мусигишцнас щяр бир сянятчини кифайят гядяр эениш мцстявидя нязярдян кечирир, мараглы паралелляр спектриня - бядии нясрдян, поезийадан, кинодан - мцражият едяряк гянаятляриня ялавя санбал, ялавя щяжм ашылайыр, щекайятиня йерли-йериндя гатдыьы поетик мисралар (Пушкиндян, Вазещдян) ися онларын цмуми овгатына сямими интонасийа ашылайыр. Мясялян, Ариф Мяликовун Дюрдцнжц симфонийасында романтик икиалямлилик дцнйадуйумунун мяхсуси тярздя тязащцр етдийини инжяликля гейд едян алим бурадакы мцхтялиф цслуба, мцхтялиф техникайа ясасланан лайларын естетик диссонансыны Чинэиз Айтматовун “Эцн вар ясря бярабяр” романындакы методла (заман-мякан йердяйишмяляри иля) мцгайися едир.

        Алим анжаг естетик бахымдан юзцня йахын сяняткарлар щаггында йазыр, щям дя “дцзц дцз, яйрини яйри” демяйя чалышыр, йяни бу вя йа диэяр инсанын шан-шющряти, фяхри адлары гаршысында тязим етмир, йери эялди - эялмяди она дифирамб охумур. Онун тянгиди севэидян - мусигийя, ифачы сяняткарлыьына севэидян иряли эялир. Вахтиля Анар Мяммяд Ариф щаггында сюйлямишдир ки, бу мцгтядир ядябиййатшцнасын тянгидиндя тящгир, тяриф йох, тямкинля тящлил етмяк, сяняткара мяслящятляри иля йардымчы олмаг ниййяти вар (1). Бу сюзляри Аида ханыма да шамил етмяк олар.

        Мясялян, “Аршын мал алан” комедийасынын вал йазысы” адлы мягалясиндя бу валын ярсяйя эялмясиндя Нийазинин мцстясна ролуну, онун тятбиг етдийи щармонийаларын рянэарянэлийини, оркестр ихтирачылыьынын тяравятляндирижи тясирини вурьуламагла йанашы, А.Таьызадя инжяликля юз ирадыны да билдирир: “Ц.Щажыбяйов мусигисинин вурьуну олан Нийази опереттанын образларыны романтик тярздя шярщ едир. Дцздцр, бязян Щажыбяйов мелодийаларынын жилаланмасы цчцн истифадя олунан еффектли оркестр-щармоник васитяляр артыг эюрцнцр, щарадаса мелодийаларын мяняви эюзяллийиня зидд эялир” (с.25). Бу, зяннимжя, чох дяйярли гейддир. Йяни тянгидчи Нийазинин сяняткарлыьыны йцксяк гиймятляндирмякля йанашы, Цзейир бяй мусигисинин тябиятиня хялял эятирян изафи “бязяк-дцзяйя” дя эюз йуммур.

        1980-жи илдя “Советскайа музыка” ъурналында ишыг цзц эюрян “Инсана инсан щаггында” мягаляси ися Жювдят Щажыйевин Бешинжи симфонийасынын мцфяссял, мащираня тящлилини тягдим едир. Алимин бу ясярин драматуръи релйефи, интонасийа просесляринин полад мянтиги, оркестр тапынтылары щаггында мцшащидяляри щейрятамиздир. Бяллидир ки, бу симфонийа “Загафгазийа бащары” фестивалында (1975) сясляндикдян сонра еля “Советскайа музыка”нын сящифяляриндя мцяййян тянгидя мяруз галмышды. Мусигишцнас А.Клотын бястякары яняняляря (Шостакович, Онеээер симфонизминдя тяшяккцл тапмыш драматуръи тип нязярдя тутулур) кор-кораня риайят етмякдя, тяфяккцр яталятиндя тягсирляндирирди. Бу, Клотынын фикринжя, бядии гайянин симасызлашмасына, образ-емосионал атмосферин мцяййян гялиб ясасында гурашдырылмасына эятириб чыхарыр. Ону да дейим ки, илк вя йеэаня динляйиш ясасында, партитура иля таныш олмадан сюйлянилян беля тянгиди гейдлярдя, бяйанатларда мцяййян сятщилик, мясулиййятсизлик вар. Аида ханым язямятли консепсийа ясасында йетишдирилян, драматуръи мянтиги иля сечилян симфонийаны тящлиля мяруз гойдугдан сонра Клотынын бир гядяр дайаз ирадларына жаваб верир. О йазыр ки, “Жювдят Щажыйев йеткин бир сяняткар кими классиклярин бядии тяжрцбясини йарадыжы бахымдан мцстягил инкишаф етдирир, щямин тяжрцбяни юз-юзлцйцндя жанлы вя бянзярсиз яняня олан милли сянятин кюклц, сабит хцсусиййятляри иля узлашдырыр” (с.66). Лакин ейни заманда эениш дцшцнжяйя малик, мясялянин дяринлийиня вармаг истяйян алим кими, о, тянгиди доьуран сябябляри дя анламаьа чалышыр. Бу да, Таьызадянин фикринжя, симфонийанын адынын - “Инсан. Торпаг. Космос” - щяддиндян зийадя глобал вя мигйаслы олуб билаваситя мусиги мязмуну иля узлашмадыьындан, динляйижи фикрини бир гядяр йанлыш йола йюнялтдийиндян иряли эялир.

        Бир жящят дя юнямлидир. Мягаляляри охудугжа бир чох щалда йахшы таныдыьымыз ясярляря тякрарян дюнмяк, онлары динляйиб рефлексийайа мяруз гоймаг щявяси ойаныр. Щяр бир щалда анализ пешякаржасына йериня йетирилиб, лакин техники тяфяррцатларын усандырыжы садаланмасындан узагдыр. Башга сюзля, Аида ханым мусигидян тякан алараг, бцтцн сяйлярини онун бянзярсиз образынын ачыгланмасына йюнялдир вя яксяр щалларда буна наил олур. Мянжя, бу, йяни мягалялярин охунушу яснасында мусигинин даим сяслянмяси еффектинин мювжудлуьу мцяллифин ясас гялябясидир. Аида ханымын мяхсуси йазы ядасы, эюзял,сялис цслубиййаты, онун йерли-йериндя тятбиг етдийи метафоралар да мусиги ясяри щаггында мцмкцн гядяр дольун тясяввцрцн йаранмасына хидмят едир. Мясялян, Ж.Щажыйевин Бешинжи симфонийасынын сон фяслиндя юзцнц мцтямади ашкарлайан вязн дяйишкянлийи щаггында данышаркян о, “вязн каприччиозосу” сюз бирляшмясини уьурла ишлядир, М.Гулийевин флейта вя виолончел цчцн сонатасында ися эярэин инкишафын сонужунда бяргярар олан ящвалы “емосионал консонанс” ифадяси иля чох эюзял сяжиййяляндирир.

       
Бир жящят дя диггятимдян йайынмады. Бу вя йа диэяр ясяри, ифаны дяйярляндиряркян Аида ханым зювг анламына тез-тез мцражият едир, бир нюв ясяри, ифаны йцксяк сянят мейарлары бахымындан имтащана чякир. Бунунла ялагядар Г.Гарайевин бир фикрини хатырлатмаг истярдим. Мягаляляриндян бириндя о, зювг категорийасынын тянгидчиляр тяряфиндян унудулдуьуну тяяссцфля гейд едир, щярчянд мящз о, “сяняткарын дахили мядяниййяти, тялябкарлыьы, юлчц щисси, ифадя васитялярини сящвя йол вермяйяряк дягиг мцяййянляшдирмяк бажарыьы щаггында мцщакимя йцрцтмяк имканы верир” (2). Юзц сон дяряжя зяриф дуйумлу, йцксяк мядяниййятя малик мусигичи олан А.Таьызадя йазыларында зювг мясялясини - истяр ифачылыгда, истяр йарадыжылыгда - юн плана чякир. “Няжиб кейфиййятляри нежя горумалы? Мянявиййатсызлыг, байаьылыг, зювгсцзлцк тязащцрляринин гаршысына нежя сядд чякмяли?”(53) - бу суалларын Ж.Щажыйев цчцн ящямиййятли олдуьуну вурьулайан мусигишцнас яслиндя юзцнц дя даим наращат едян мятлябляря тохунур.

        А.Таьызадяйя Азярбайжан мусигисиндя хидмятляри олан бир сыра бястякарларын йарадыжылыьына дяриндян вармаг, онларын бядии кяшфлярини ашкарламаг, бунунла да мусиги тарихиндя ролуну тясбит етмяк шяряфи нясиб олмушдур. Ж.Щажыйев, С.Щажыбяйовла йанашы, бу, 60-жылар няслинин ян мараглы нцмайяндяляриндян бири Агшин Ялизадядир. Москвада ишыг цзц эюрмцш ики ессе - “Советскайа музыка” ъурналы (1987) вя “Иттифаг республикаларынын бястякарлары” топлусу (1988) цчцн щазырланан мягаляляр щягигятян виртуоз анализи, мцяллиф гайясини мцмкцн гядяр дольун ачыгламаг сяйи иля щейран едир. Бястякарын ян юнямли ясярлярини - Камера симфонийасы, “Байатылар” хор силсиляси, кантатасыны дюврцн ясас цслуб тямайцлляри (неоклассисизм, неофолклоризм) мяжрасында нязярдян кечиряряк, Аида ханым Азярбайжан мцяллифинин ейни заманда милли мусиги мянбяляриня йарадыжы мцнасибяти нятижясиндя ярсяйя эялян мусигисинин юзяллийини ачыглайа билир. Мцфяссял тящлил ясасында А.Таьызадянин ялдя етдийи елми нятижя габарыг вя сяррастдыр: “А.Ялизадянин цслубуну халг сянятиндян яхз олунмуш васитялярин ады чякилян сяняткарларын (Орф, Стравински, Тормис - З.Д.) тяжрцбяси иля узлашдырылмасы - садяжя жями кими нязярдян кечирмяк дцзэцн олмазды. Фикримизжя, бястякар мцасирлик вя классика, миллилик вя бейнялмилялчилийин синтезиня наил ола билмишдир. Нятижядя йени бядии кейфиййят йаранмышдыр. Кантатайа, еляжя дя “Байатылар”а хас бу кейфиййят Азярбайжан мусигисиндя кяшф адландырыла биляр” (с.150).

        А.Таьызадя юз бир сыра щямкарларындан фяргли олараг мцасир мусиги просесини даим диггятля изляйир, мядяни щяйатымызда баш верян мараглы щадисяляри - пленум, фестивал, премйералары нязярдян гачырмамаьа чалышыр. Аида ханымын ян цмдя кейфиййятляриндян бири дя одур ки, о юз гейри-ади фящми, зянэин тяжрцбяси, йцксяк мусигичи мядяниййяти вя зяриф зювгц щесабына щягигятян истедад сащиби олан эянж сянятчиляри - истяр бястякар, истяр мусигишцнас олсун - цмуми фондан сечиб айырд етмяйи бажарыр, бялкя дя буну юзцня бир пешякар, бир педагог кими борж билир, щямин инсанларын йарадыжылыьыны изляйир, йери эяляндя онларын мцдафиясиня сясини ужалдыр. Мясялян, естафети мцяллимляри Гарайев, Щажийевдян алан 70-жиляр няслинин мараглы нцмайяндяляри - Ф.Ялизадя, А.Дадашов, И.Щажыбяйов, Ж.Гулийев, Е.Дадашова, Р.Щясянова щаггында илк дяфя йазанлардан, онларын сянятя эялишини алгышлайанлардан бири мящз А.Таьызадя олмушдур. Щям дя пленум вя йа гурултайда сяслянян кцлли мигдарда ясярдян Аида ханым юз сярраф эюзц иля ян лайиглисини сечир, о ясярляри ки, индинин юзцндя дя бядии ящямиййятини итирмяйиб, ифа да олунур, динлянилир дя...

        Цмумиййятля, мцяййян бир юзяллийи олан ясяри дястяклямяк ниййяти онун бир сыра мягаляляриндя юзцнц эюстярир. Мараглы, сярраст гейдляр, дягиг мцшащидялярля долу мягалялярдян бири дя заманында мцбащисяляря сябяб олан ики операйа - Ш.Ахундованын “Эялин гайасы” вя М.Гулийевин “Алданмыш улдузлар”ына ряйдир. Бурада мцяллиф ясярляри тарихи фонда тящлил едиб, цмумиййятля, опера ъанрынын талейи, онун эяляжяк инкишаф йоллары щаггында юнямли фикирляр сюйляйир. Мясялян, “Эялин гайасы”нда муьам операсы янянялярини мцасир сявиййядя тяжяссцм етдирмяк жящдлярини тягдир едян алим ейни заманда совет дюняминдя интишар тапмыш мащны операсынын ганунларынын фяалиййяти нятижясиндя йаранан фясадлара - опера формаларынын бяситляшмясиня, цмуми симфоник инкишафын сцстлцйцня да диггяти йюнялдир. Тянгидчи М.Гулийевин мцасир театрын тяклиф етдийи идейалара щяссас йанашмасыны, мясялян, Брехрин тамаша театрына хас “йабанчылашдырма” принсипиндян файдаланмасыны операмызы йениляшдирян мцсбят щадися кими сяжиййяляндирир. Либреттонун (мцяллифи В.Пашайевдир) башлыжа кейфиййяти - театраллыьындан тякан алан М.Гулийевин йаратдыьы мусиги портретляринин габарыг вя эюрцмлц олдуьуну, оркестр палитрасынын рянэарянэлийини, мцасир сяслянмясини мцсбят щал адландырараг, А.Таьызадя тамашанын реъиссор щяллиня даир ирадларыны да сюйляйир. “Мцасир театрын симасы реъиссорун дярин фярди йарадыжылыьы иля тяйин олунур”, - дейян Аида ханым сонра ялавя едир ки, театрымызын “азад, сярбяст, йарадыжы, щяртяряфли савада вя истедада малик опера реъиссоруна ещтийажы вар” (с.222). Бу сюзляр, чох тяяссцф ки, инди дя ящямиййятини итирмяйиб. Бизим классик опералар щяля дя онларын идейаларыны актуаллашдыран аьыллы, мцасир реъиссура интизарындадыр!

        3-жц бюлцмдя йер алан портретляр галерейасыны сейр етмяк, яэяр беля демяк жаизся, щяр портретин гаршысында дайаныб, онун мащир сянятчи яли иля ишлянмиш фярди, фяргли жизэилярини диггятля нязярдян кечирмяк нежя дя мараглыдыр! Аида Абдуллайева, Елмира Сяфярова, Сярвяр Гянийев, Мцслцм Магомайев, Фяридя Гулийева... Бу адлар ифачылыг сянятимизин тарихиня йазылыб. Аида ханым бу вя йа диэяр мусигичинин ясас кейфиййятлярини - щям йарадыжы, щям дя шяхсиййят кими-ачыгламаьа сяй эюстярир. Мясялян, М.Магомайевин чохтяряфли йарадыжылыьыны сяжиййяляндирян мягалядя Аида Таьызадя чох дягиг гейд едир ки, онун “мащны эежяляри бир артистин театры тясири баьышлайыр”, бурада щяр шей дцшцнцлцб - дашынылыб, “бош йерляр” йохдур, вя ян башлыжасы, “шяхсян дуйулмайан, йашанмайан сюзляря, дуйьулара тясадцф етмяк олмаз” (с.270). Еля бу жящятляр, йяни щисс-щяйяжанын дяринлийи, дуйьулары юзцнцнкцляшдиряряк, онлары, динляйижиляря ютцрмяк истедады М.Магомайев сянятини беля жазибядар едир.

        Аида Абдуллайева щаггында мягаляляриндя мусигишцнас Азярбайжанда арфа ифачылыьынын тяшяккцлц иля баьлы мараглы фактлара нязяр-диггяти жялб едир, бу алижянаб ханымын ифачы, педагог кими хидмятлярини ишыгландырыб ону щаглы олараг милли мусиги елитасынын тямсилчиси адландырыр. Алимин йазыларыны охуйаркян Вернадскинин “щяр шейи коллектив дейил, инсан шяхсиййяти, юлкянин демосу йох, елитасы щялл едир...” фикри йада дцшцр.

        Бир нечя мягаля даща бир зийалы ханыма- мусигишцнасын узун илляр ряфигяси олмуш Елмира Сяфярованын йарадыжылыг фяалиййятиня щяср олунуб. Ады Ъуковскинин “Хатиря” шеириндяки кювряк мисралардан - “Демя кядярля, онлар йохдур: йалныз миннятдарлыгла сюйля ки, онлар олублар” - яхз олунмуш щямин мягалялярдян ян ящямиййятлиси вахтсыз дцнйасыны дяйишмиш Елмира ханымын хатирясиня итщаф олунан топлуда илк дяфя ишыг цзц эюрмцшдцр. Щяр жцмляси мцяййян информасийа йцкц дашыйан, ейни заманда аьыр дост иткисинин доьурдуьу щядсиз кядяр щисси иля ашыланан вя охужуну истяр-истямяз кюврялдян, дуйьуландыран бу сон дяряжя лирик, щязин ессе - хатиря юз бядии камиллийи иля сечиляряк мусиги ъурналистикасынын кичик шедеври адландырыла биляр. Таьызадянин диггятли нязяриндян щеч ня йайынмыр: Елмира ханымын мяхсуси чальы ядасы (бурада романтик ифа тярзи щюкмранлыг ется дя, пафоса, шиширдилмиш патетикайа йер йохдур), педагоъи принсипляри, ирадяли характери (онун фикирляринин йенилмязлийи инадкарлыг дейил, зянэин дахили тяжрцбя вя интуисийа иля шяртляндирилиб), щяйата, мусигийя, тялябяляриня севэиси, онун образынын гейри-ади эюзяллийи, щяр шейдя юзцнц бцрузя верян зювгц (эейимляринин деталларындан тутмуш евинин интерйериня гядяр) - бцтцн бунлары ани олараг алышыб йанан хатирялярля, щяйат, заманын амансыз ахарына даир мцдрик, кювряк вя кядярли дцшцнжялярля говушдурараг Аида ханым пианочунун дольун- сон дяряжя фцсункар вя дягиг (онунла гисмян цнсиййятдя олмуш бир инсан кими шащидлик едя билярям) портретини йарадыр. Мцяллифин нясилляр арасында мцнасибятляря даир ашаьыдакы гянаяти иля разылашмамаг гейри-мцмкцндцр. О йазыр ки, “мянжя, нясиллярарасы бюлэц тякжя шагули дейил, цфцги хятт цзря баш верир. Аьыллы вя дцрцст, вижданлы адамлар нежя вар еля дя галыблар, карйера далынжа гачанлар, жылыз инсанлар йахшылыьа доьру дяйишмяйибляр” (297).

        Бу сюзлярдя Аида ханымын шяхси мювгейи, щяйат принсипляри дя юз ифадясини тапыр. Йягин щеч дя тясадцфи дейил ки, китабын цз габыьында Г.Гарайевин “Дон Кихот” симфоник гравцрляриндян “жянэавяр чаьырышы” мювзусу йерляшдирилмишдир. Ахы Дон Кихот образы иля щягигят ахтарышлары, инсанлара тямяннасыз хидмят етмяк ниййяти, сахтакарлыг вя тякяббцр тязащцрляриня гаршы еираз мотивляри баьлыдыр. А.Таьызадянин истедады мцдафия етмяк, ещтийажы олана йардымчы олмаг, нащаг ишдя иштирак етмямяк, щяйат миссийасыны вижданла йериня йетирмяк кими кейфиййятляри, башлыжа щяйат дяйярляри, ялбяття, аилядя формалашмышды, илк нювбядя валидейнляри тяряфиндян она ашыланмышдыр. Ону да дейим ки, Аида ханым ювлад боржуну йериня йетиряряк бу йахынларда атасы - танынмыш дилчи-алим, профессор Зейнал Таьызадяйя щяср олунмуш “Юмрцн цфцгляри” китабыны (бурада алимин юз хатиряляри вя мягаляляри иля йанашы, гощумлары, достлары, щямкарларынын онун щаггында цряк сюзляри дя йер алыб) няшр етдирмишдир. Мадам ки, сюз алимин йени китабларындан дцшдц, мян Солтан Щажыбяйова щяср олунмуш мязмунлу монографийанын (Бакы: Мцтяржим, 2011. -180 с.) Азярбайжан дилиндя няшрини дя мямнуниййятля гейд едярдим.

        Сонунжу 4-жц бюлцмдя сюз А.Таьызадянин щямкарларына верилир. Г.Гасымов вя С.Ялясэяров, З.Сяфярова вя Р.Зющрабов, Э.Щцсейнова, И.Яфяндийева вя Ц.Иманова, Л.Рзайева вя К.Нясирова алимин чохшахяли фяалиййятини ишыгландырыр, шяхсиййяти щаггында фикирлярини билдирирляр. Сюйлямялийям ки, тярифдян, мцвяффягиййятин защири тязащцляриндян щяр заман гачан, тявазюкар, юзцня гаршы щяддиндян артыг тянгиди йанашан Аида ханым бу йазыларын китабда йерляшдирилмясиня чох бюйцк тяряддцдлярдян сонра гярар вермишдир. Мян ися тамамиля яминям ки, щямин йазыларын мящз бурада - мцяллиф топлусунда йер алмасы тамамиля тябиидир вя А.Таьызадянин мусигишцнаслыьымыза вердийи тющфяляри ишыгландырмагла - бу мягсядя Фярящ Ялийеванын йаздыьы мязмунлу йыьжам юн сюз дя хидмят едир - алимин йарадыжылыьынын ясас гящряманларыны - онун юзял тягдиматынын мяхсуси жящятляринин ачыгланмасы йолу иля, бир даща сяжиййяляндирир. Амма ян ясасы одур ки, щямин мягалялярдя Аида ханымын жазибядар образы да жанланыр. О, 60-жылар няслинин парлаг нцмайяндяси, вятяниня сон дяряжя баьлы, ейни заманда дцнйайа ачыг йени тяфяккцрлц зийалы, надир мяняви-яхлаги кейфиййятляря малик няжиб, хейирхащ бир инсан кими сяжиййяляндирилир. Мягалялярдя онун педагоъи истедады, тялябяляр арасында газандыьы гибтядоьуражаг нцфузу барясиндя дя сюз ачылыр. Сяжиййявидир ки, Аида ханым юз мцяллимлярини, Щ.Литинскини, илк нювбядя И.Абезгаузу (мягалялярдян бири Изабелла Владимировнанын инандырыжы, габарыг портретидир) миннятдарлыгла хатырлайыр. Гейд едим ки, щеч дя щяр йахшы алим, ейниля йахшы педагог ола билмяз. Бу йахынларда сосиал шябякялярдян бириндя БМА тялябяляри севимли мцяллимляри иля чякдирдикляри бир фото йерляшдириб онун алтындан йазмышлар: дащи педагог Аида Таьызадя... Бяли, нечя илдир ки, Аида ханым Консерваторийада, Бакы Мусиги Академийасында мцщазиряляр охуйур, юз зянэин биликлярини эянжлярля бюлцшцр, щеч заман йорулмур, щявясдян дцшмцр, яксиня, эянжликля цнсиййятдян санки щязз алыр. Аида ханымын тядрис етдийи фяння, мусигийя “мцгяддяс мящяббятини” тялябяляр дя дуйараг, мцяллимя ейни мцнасибят, ейни севэи иля жаваб верирляр. Щашийяйя азжа чыхараг сюйлямялийям ки, мяним талейимдя севимли мцяллим, севимли инсан - Аида ханымын щям дярсляринин, щятта конкрет ямялляринин ролу бюйцкдцр. Цмумиййятля, зяннимжя, бу инсан йцксяк мянявиййат мцжяссямясидир. Щярдян юз-юзцмя фикирляширям: ня йахшы ки, тале мяня А.Таьызадя кими зийалы иля эюрцш бяхш едиб.

        Нящайят, китабда йер алмыш фотолар щаггында. Онлар сайжа чох дейил, амма Аида ханымы севдийи инсанлар - аиляси, щямкарлары, тялябяляри ящатясиндя якс етдирир. Диггятимдян йайынмады ки, бу фотоларда гящряманымыз там тябиидир, щяр щансы бир ядадан, щяйатда олдуьундан даща йахшы вя йарашыглы эюрцнмяк истяйиндян узагдыр. Буна щеч ещтийаж да йохдур. Мцхтялиф илляря аид шякилляри сейр етдикжя дцшцнцрям: вахт ютцр, илляр доланыр, амма севимли Аида ханым санки дяйишмир, заман онун няжиб симасы гаршысында ажиздир...

        “ХХ яср Аярбайжан мусигиси”, шцбщясиз, мусигишцнаслыг елмимизин наилиййятлярини сярэиляйян дярин, сон дяряжя мараглы топлудур. Мянжя, бу китаб Азярбайжан мусигиси тарихи курсуну тядрис едянляр, тялябяляр цчцн мютябяр юрнякдир, естетик орийентирдир. Цстялик эяляжяк мусигишцнаслар, мусиги тянгидчиси пешясини сечмяк истяйянляр дя топлудакы материаллардан файдалана билярляр. Елмилийи популйар йазы ядасы иля нежя узлашдырмалы? Бу вя йа диэяр ясяр, йарадыжы шяхс щаггында сюз сюйляйяркян ящямиййятсиз тяфяррцатлардан гачараг, ясас мясяляни нежя габартмалы? Диггятли охужу (Камал Абдулла демишкян, “охуйужу” йох, мящз охужу) бцтцн бу суаллара топлуда жаваб тапа биляр.

        Вахтиля Стравински мцасир мусигини ня вахтса йазылмыш мусигинин ян мараглысы, индики аны ися мусиги тарихинин ян щяйяжанландырыжы мягамы адландырмышдыр. Аида Таьызадянин китабы иля танышлыг бу фикри тясдигляйир. Алимин очерк вя ряйлярини охуйаркян эюзцмцз юнцндя йени Азярбайжан мусигисинин дольун мянзяряси жанланыр: бу мянзяря щяйяжанландырыжы вя юз ясас фрагментляриндя сон дяряжя жазибядар вя валещедижидир...


1. Бах: Анар. Тянгидчи тямкини // Анар. Дцнйа бир пянжярядир. Бакы, Эянжлик, 1986,с.300-303

2.Ситат эятирилир: Кара Караев: Личность. Суждения об искусстве. М., Композитор, 1994, с.189








Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70