ЯРЗУРУМ АШЫГ МЯКТИБИНИН НЦМАЙЯНДЯЛЯРИНЯ ДАИР БЯЗИ МЦЛАЩИЗЯЛЯР
Зейнел Демир
 

Ярзурум бюлэяси ашыг мусигисинин арашдырылмасы 2007-жи ил ийул айындан 2009-жу ил декабр тарихинядяк давам етмишдир. Бу арашдырмаларын нятижяси Ярзурум, Истанбул, Анкара вя Измирдя йашайан Ярзурумлу ашыгларла бир-бир эюрцшяряк; мялуматларын щямин шяхслярдян ялдя едиляряк йыьылмасы йолу иля щазырланмышдыр. Айрыжа, мювзуйа баьлы олараг йазылы гайнагларын арашдырылмасы йолу иля да кечмишдя йашамыш вя мцасир дюврцмцзя гядяр ясярляри эялиб чатан ясас ашыглар щаггында да мялуматлар топланмыш вя дяйярляндирилмишдир.

        Бу арашдырма просесиндя ялдя едилян мялуматлара эюря Ярзурумлу ашыглардан дюврцмцзя йалныз шеирляри эялиб атмыш олан ясас 31 ашыьын йарадыжылыглары тядгиг едилмишдир. Бу ашыгларын бязиляри щаггында йетяринжя мялуматлар олмамасына бахмайараг онларын адлары вя йашадыглары дювря баьлы ашаьыдакы мялуматлар ялдя едилмишдир:

       









 



















   













    Бу арашдырмада Ярзурумлу ашыглардан щал-щазырда йашайан вя мцхтялиф мусиги албомлары йолуйла танынмыш ясас он цч ашыьын ясярляри тядгиг едилмишдир. Тядигигат заманы бу ашыглардан йедди няфяр иля шяхсян эюрцшяряк онларын ифа етдикляри вя йаратдыьы ашыг щаваларынын бир щиссяси нота алынараг тящлил едилмишдир. Бу ашыгларын ифа етдикляри щаваларын яксяриййяти албом шяклиндя мцхтялиф шякиллярдя сийащы шяклиндя тягдим олунур. Тящлил едилмыш бу ясярлярля йанашы щямин ашыглара мяхсус диэяр щаваларын да нота алынараг тящлил едилмяси вя динляйижиляря чатдырылмасы нязярдя тутуылмушдур.Адлары гейд олунан бу Ярзурумлу ашыгларын адлары вя ифа етдийи ясас щаваларын йерлярляшдийи албомлар ашаьыдакы кими сыралана биляр:

       



























   

































"Ярзурум бюлэяси ашыг мусигисинин арашдырылмасы" проссесиндя йыьылан, нота кючцрцлян вя бцтцн сюзлц мелодийаларын щамысы, Тцрк халг мусигиси яняняси дахилиндя мювжуд олараг, щяр жцр сюзлц мелодийа цчцн истифадя едилян "тцркц" терминииля тяйин олуна биляр. Ярзурумлу ашыглардан йыьылан халг мусигиси нцмуняляри бюлэянин юзцнямяхсус характеристикасы вя йерли гялибя уйьун мелодийалар бахымындан арашдырылдыгда бир чох мелодийанын заман-заман унудулдуьуну эюрцрцк. Бу адлары билинян бир чох йерли гялибя уйьун мелодийанында мцяййян заман дахилиндя ашыглар тяряфиндян фяргли адларла сясляндирилиб йашадылмасы тядгиг олунмушдур. Бюлэядя ашыгларын танынмаг вя "мяшщур олмаг" цчцн тяйин олунан мцяййян бир гайдайа ясасланан ашыг щаваларында вя албомларында заман-заман ашыг ифа тярзиня уйьун щавалар йаратмагла йанашы бу янянядян кянар олан щавалар йаратмалары тядгигат заманы мцяййян олунмушдур.

        Ярзурумлу ашыгларла эюрцшлярдян ялдя едилян мусиги нцмуняляринин щамысы йедди ашыьын сясляндирдийи халг мусигиси нцмуняляриндян мейдана эялмишдир. Арашдырманын ялавяляр бюлцмцндя тягдим едилмиш олан нота нцмуняляри мусиги нязяри бахымдан арашдырда; йыьылан халг мусигиси нцмуняляринын "мусигиси ъанры" бахымындан "узун щава, гырыг щава вя гарышыг щава" типиндя олдуьу сцбут едилмишдир.

        Йыьылан гырыг щава нцмуняляри ритмик структурлары бахымындан тящлил едилдикдя, ясас юлчцляря; 2/4-лцк (Гочаглама), 4/4лцк (Тяккя мягамы, Щяжв, Бяй Цсулу), гарышыг юлчцлярля; 5/8-лик (Гочаглама, Сцммани мягамы), 6/8-лик (Йылдызели мягамы) вя дяйишян гарышыг юлчцлярля; 2/4, 7/8, 8/8, 11/8, 15/8-лик (Семаи мягамы, Эянж Осман Гочагламасы) кими нцмуняляр тядгиг едилмишдир. Ярзурумлу ашыгларын щаваларында растэялинян бу дяйишян юлчц-цсул яняняси; Ярзурум вя онун бюлэяляри халг мусигиси характериндя тез-тез раст эялинян бир мусиги елементи кими мцшащидя олунур. Аноним вя ашиг ифа тярзиндян мейдана эялян щаваларын дайанашы олараг йарандыьы щагда фикир йцрцтмяк олар.

       
Бюлэя ашыгларындан йыьылан узун щава нцмуняляринин бюйцк яксяриййяти речитатив ифа тярзиндя (данышыг кими) охума янянясини якс етдирдийи мелодик гурулушунун мягам, сяссирасы вя интонасийа жящятдян ясасян "Щцсейни, Ушшак, Саба, Сеэащ, Щижаз" мягамларына охшар олмасы нот нцмуняляри иля мцяййян олунмушдур. Тцрк халг мусигиси ъанрынын ашыг ифасына мяхсус нцмуняляриндя бюйцк мигйасда бу жцр гурулушалара раст эялиндийи билинир. Ярзурумлу ашыгларын ясярляриндя дя бу жур мусиги ифа хцсусиййятляри мцшащидя едилир. Ярзурумлу ашыглардан ялдя едилян узун щава нцмуняляриндян бир гисими сярбяст башлайыб ритмик бир гялибя уйьун мелодийа иля давам едяркян, диэяр бир гисми ися ритмик бир мелодийа гялибиня уйьун ифа иля башлайыб даща сонра сярбяст олараг давам етмякдядир. Буна эюря дя мелодийаларын юлчу гурулушу беля ифадя едиля биляр: 1. Ики щиссяли нцмуняляр

        А. Сярбяст сюзлц (вожал) эириш щиссяси

        Б. Ритимли сюзлц (вожал) щиссяси

        2. Ики щиссяли нцмуняляр

        А. Ритимли сюзлц (вожал) щиссяси

        Б. Сярбяст сюзлц (вожал) эириш щиссяси

        3. Тяк Щиссяли нцмуняляр (тамамиля сярбяст сюзлц щисся)

        Ярзурум ашиг мусиги нцмуняляри мювзусунда апардыьымыз бюлэя арашдырмалары; инфарматорлар / бялядчи кясляр вя бюлэянин башлыжа ашыгларыйла эюрцшмялярдян ялдя едилян мялуматлара, Ярзурум ашиг мусигисиндя ися " мягам" термининя ясасланан бир арашдырма апарылмасыны ясас етмишдир. Ашыглар тяряфиндян ифа едилян мелодийалар "мягам" адландырылдыьы щалда Тцрк сянят мусигисиндяки " мягам " термини иля халг мусигисиндяки гялиб мелодийа мянасында истифадя едилян "айаг" терминляри иляузлашдырылмыр.Ашыг ифа тярзли шеирляр сясляндириляркян истифадя едилян бу "гялиб мелодийалар" бюлэяйя хас бир мусиги характерини якс етдирир. Ашыглар, щям устадданюйряндиклярини, щям дя юзляриня аид олан шеирлярини, бу гялиб мелодийалара уйьунлашдырараг ифа едярляр. Ярзурумлу ашыглар арасында цмуми бир ифадяйля "ашыг мягамлары " олараг тяйин олунан бу гялиб мелодийалара баьлы мцхтялиф адландырмалар диггят чякяр. Бу адландырмалар ашаьыдакы формаларда гаршымыза чыхмагдадыр:

        1. Ашыьын тясирляндийи щадисяляр (Нцмуня: Эурбетмягами, Эарипмягами вя с.)

        2. Поетик нюв вя формалар (Мцстезат, диван вя с.)

        3. Ашыгларын юз адлары вя лягябляри (Сцммани мягами, Сейрани мягами вя с.)

        4. Йашадыьы йейяр, бюлэя ады (Тцркмян Сарайы вя с.)

        5. Тарихи, дастанлар, шяхсиййятляр вя халг гящряманлары (Кюроьлу мягами вя с.)

        Йухарыда гейд олунан тапынтылар вя мялуматларын ящатясиндя, бу арашдырма проссесиндя "Ярзурум бюлэяси ашыг мусигиси" мювзусунда бир чох нцмуняляр ялдя едилмишдир. Бу нцмуняляр ХХЫ ясрдя ашыг сянятиня бир башланьыж хцсусиййяти веря биляжяк йерлярдя топланмалар вя гейдлярля реаллашдырылмышдыр. Йерлярдя апарылан арашдырмалар, мцшащидяляр истигамятиндя, тядгиг едилян нцмуняляр эюстярир ки, бюлэядяки ашыгларын репертуарынын олдугжа аз бир щиссяси тяшкил вя тямсил едилир. Ялдя едилян бцтцн гейдли вясаитляр нот нцмуняляри шяклиндя йазыйа кечирилдийи вя мцхтялиф юлчцлярля анализ едилдийи щалыда, Ярзурум ашыг мусигисиня хас олан ящямиййятли бир жящятин ортайа гойулмасы мцмкцн ола биляжяк. Бу арашдырмада щяйата кечирилян ишляр даща эениш тяркибли групларла - мцяййян вахтларда - тякрар едиля билдийи тягдирдя дя Ярзурум ашыг мусигиси щаггында онун эяляжяк инкишафынын ящямиййятли бир халг мусигиси хязиняси тяшкил едяжяйи айдын олмагдадыр.

РЕЗЮМЕ

       В статье «Научная информация о представителях ашыгской школы Эрзурума» рассматривается фольклорное исследование, проведенное в области Эрзурума на территории Турции в 2007-2009 гг. Дается достаточно полный перечень фамилии и имен ашыгов этой области. Наряду с этим перечисляются музыкальные альбомы нашедшие свое отражение в ЖД, исполненных в различных жанрах ашыгской музыки.

        Ключевые слова: Эрзурум, ашыг, жанр, музыка, Турция.

SUMMARY

       In "Scientific information about representatives ashig Erzurum school" is considered folklore study in the area of Erzurum in Turkey in 2007-2009. The rather complete list of the names and the names of Ashiq this area. In addition, the listed music albums reflected in the railway, performed in various genres of music ashig.

        Keywords: Erzurum, Ashiq, genre, music, Turkey.

БИОГРАФИЙА

       Зейнел Демир 1972-жи илдя Тцркийянин Ярзурум шящяриндя анадан олмушдур. 1995-жи илдя Еэе Университеси Дювлят Тцрк Мусигиси Консерваторийасыны битирмиш вя щямин илдян орада мцяллим вязифясиндя чалышмаьа башламышдыр. Тцркийядя вя харижи юлкялярдя кечирилян бир чох мцсабигя вя фестивалларын иштиракчысы вя мцкафатчысы олмушдур. 2006-жы илдян Бакы Мусиги Академийасынын аспитантура шюбясиня дахил олмушдур.

        Е-маил: zeysaz@yahoo.com

        Tel: 0090 530 328 20 48










Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70