Bakı Musiqi Akademiyasında çalışdığı illər ərzində Fəttah Xalıqzadənin sorağı gah folklor ekspedisiyalarından gəlir, gah da onu kitabxanada və ya auditoriyada yazıb – oxumaqla məşğul görmək olur. Fəttah müəllim yəqin ki, folklor ekspedisiyalarında gördüklərini qələmə alır, ya da növbəti mühazirəyə və ya konfransa hazırlaşır. Çoxları bəlkə də onun gördüyü işlərin əhəmiyyətini hələ lazımınca dərk etmir. Sadə və təvazökar insan olan Fəttah Xalıqzadə özü də bu haqda danışmağı sevmir. Əslində isə xalq musiqisinin öyrənilməsi, qorunub saxlanılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi naminə F.Xalıqzadənin fəaliyyəti musiqi mədəniyyətimiz üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir.

       Hələ XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan professional musiqisinin təməl danışını qoyan Üzeyir Hacıbəyov onun inkişaf yollarını da müəyyən etmişdi. Bu yolda o, ilkin olaraq, musiqi folklorunun öyrənilməsini aktual bir məsələ kimi qarşıya qoymuşdu. O, musiqi folklorunun (xalq mahnı və rəqslərinin) musiqi, ədəbi, psixoloji, etnoqrafik əhəmiyyətini dəyərləndirərək, onların mümkün olduqca ən qədim zamanlardan bəri yadda qalanlarını və indi mövcud olanlarını, hər il yenidən çıxanlarını harada da olsa yığıb nota salmaq və nə münasibətlə meydana çıxdığını öyrənib təfsilatilə yazmağı ən vacib işlərdən biri kimi irəli sürürdü.

       1930-40-cı illərdə musiqimizin korifeylərindən biri Bülbül tərəfindən Elmi – tədqiqat musiqi kabinetinin fəaliyyəti timsalında gözəl ənənə yaradılmışdı: bəstəkar və musiqişünaslar (xüsusilə də tələbələr) yurdumuzu el-el, oba-oba gəzərək, xalqımız tərəfindən əsrlərdən bəri yaradılan və yaddaşlarda qorunub saxlanılan musiqi incilərini toplayır, onları nota salaraq, unudulmaqdan xilas edir və gələcək nəsillərə, yəni bizlərə ötürürdülər.

       Bu ənənə 1970-80-ci illərdə və sonrakı dövrdə də davam etdirilirdi. Görkəmli musiqişünas – alimlər: Məmməd Saleh Ismayılov, Bayram Hüseynli, Ramiz Zöhrabov və başqaları tələbə bəstəkar və musiqişünaslarla xalqımızın musiqi folklorunu toplamaq məqsədilə müxtəlif bölgələrə ekspedisiyalar təşkil edirdilər. Bu iş 1990-cı illərə kimi mütəmadi olaraq davam olunurdu. Paralel olaraq, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Memarlıq və Incəsənət Institutunun əməkdaşları tərəfindən də folklor ekspedisiyaları aparılırdı.

       Bütün bunların nəticəsində bir sıra qiymətli nəşrlər meydana gəlmişdir ki, biz bu gün tədris prosesində onlardan dərs vəsaiti kimi istifadə edirik.

       Bununla belə, 1990-cı illərdən sonra folklor ekspedisiyaları daha təşkil olunmadı. Bəziləri bunu respublikadakı ictimai – siyasi vəziyyətlə, bəziləri maliyyə çatışmazlığı ilə izah etdilər. Hər halda artıq Bakı Musiqi Akademiyasının tələbələri folklor ekspedisiyasına getmirlər, gələcək musiqişünaslar bu işin nədən ibarət olduğu haqda heç bir əyani təsəvvürə malik deyillər.

       Lakin folklor toplama işini müasir dövrümüzdə də yaşadan, davam etdirən, qüvvəsi daxilində genişləndirməyə səy göstərən musiqişünaslarımız az da olsa var və onlardan söz düşəndə, ilk növbədə, Fəttah Xalıqzadənin adı çəkilir.

       Artıq 50 yaşını haqlamış sənətşünaslıq namizədi, dosent Fəttah Xalıqzadə folklorşünaslığa birdən-birə gəlməmişdi. Özünün etiraf etdiyi kimi, Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsil illərində dilemma qarşısında qalaraq, ixtisas yönümünü seçməyə çətinlik çəkmişdir. Belə ki, onu, bir tərəfdən, klassik musiqi nəzəriyyəsinin, harmoniyanın ciddi qanunauyğunluqları, digər tərəfdən isə xalq musiqisinin zəngin aləmi özünə cəlb edirdi. Və nəhayət, xalq musiqisini araşdırmaq meyli üstün gəldi. Bu baxımdan ona konservatoriyada dərs aldığı müəllimlərinin – xalq musiqisinin janr sistemini və lad nəzəriyyəsini tədqiq etmiş M.S.Ismayılovun, yorulmaz folklor toplayıcısı, xalq rəqs musiqisinin öyrənilməsi sahəsində dəyərli işləri ilə tanınmış B.Hüseynlinin elmi yaradıcılığı da böyük təsir göstərmişdir. F.Xalıqzadə özü belə deyir: «Mənə elmi yaradıcılığın sirlərini və möhkəm prinsiplərini öyrədən ilk öncə diplom rəhbərim professor Tahirə Yaqubova olmuşdur. Daha sonra isə ritm nəzəriyyəsi və etnomus iqişünaslıq sahələri də məni özünə cəlb etdi».

       Moskva Dövlət Konservatoriyasının aspiranturasında dissertasiya mövzusu üzərində işləyərkən, F.Xalıqzadə milli musiqinin müxtəlif janrlarını ritm nəzəriyyəsi baxımından öyrənməyə başladı. «Azərbaycan xalq musiqisinin ritmikası» mövzusunda dissertasiya işini 1986-cı ildə Moskvada müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək, sənətşünaslıq namizədi alimlik dərəcəsinə layiq görüldü.

       Aspiranturanı bitirdikdən sonra Bakıya qayıdan F.Xalıqzadə Musiqi Akademiyasında çalışmağa başladı. O, 1983-1989-cu iilər ərzində xalq musiqisi kabinetinin müdiri olmuşdur. Bu dövrdən başlayaraq, artıq o, tələbələrin folklor ekspedisiyalarının təşkilində yaxından iştirak etdi, bu işin incəlikləri ilə tanış oldu, bir sıra folklorşünasların təcrübəsini öyrəndi, müəyyən vərdişlər əldə etdi. Bütün bunlar, şübhəsiz ki, F.Xalıqzadənin bacarıqlı etnomusiqişünas kimi yetişməsində və bu sahədə aparıcı mütəxəssisə çevrilməsində böyük rol oynadı.

       F.Xalıqzadənin son on il ərzində olduğu folklor ekspedisiyalarının coğrafiyası çox genişlənərək, demək olar ki, Azərbaycanın əksər rayonlarını əhatə etmişdir.

       Xüsusilə Macarıstandan gəlmiş musiqiçi, riyaziyyatçı və dilçi alim Yanoş Şipoşla görüşü və onunla birgə Azərbaycanın rayonlarına folklor ekspedisiyası F.Xalıqzadənin yaradıcılıq axtarışları üçün yeni mərhələ açdı.

       Yanoş Şipoşla o, 1999-cu ildə Türkiyədə, Ankara şəhərində Beynəlxalq konfransda tanış olmuşdu. Macar etnomusiqişünasının Azərbaycan musiqi folkloru ilə maraqlanması, respublikamızda folklor ekspedisiyası keçirmək arzusu, Azərbaycan etnomusiqişünasının isə daim öyrənmək, təcrübəsini zənginləşdirmək həvəsi və nəhayət, hər iki alimin elmi maraq dairələrinin uyğunluğu onların dostluğunun möhkəmlənməsinə səbəb oldu.

       1999-cu ildə onların birgə ekspedisiyası baş tutdu. Azərbaycana gələn Yanoş Şipoş F.Xalıqzadə ilə birlikdə Şamaxı, Zaqatala, Quba, Abşeron marşrutu üzrə ekspedisiya keçirdilər. Və bu ekspedisiyanın materiallarını öz adlarının baş hərfləri ilə kodlaşdırdılar: YŞ – FX, 99.


F.Xalıqzadə bu illər ərzində Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının təşkil etdiyi ekspedisiyalardan da zəngin materiallarla qayıdır. Hər ekspedisiyadan sonra isə onun hesabatlarla elmi məcmuələrdə, dövrü mətbuatda, konfranslarda çıxış edərək, topladığı materiallar, ekspedisiyanın nəticələri haqqında məlumatlar verməsi bu işə necə böyük məsuliyyətlə yanaşdığını sübut edir.

       Məlum olduğu kimi, folklor toplayıcısının işi bir çox çətinliklərlə bağlıdır. Respublikanın rayonlarını qarışqarış gəzən folklorçu daha çox yaşlı adamları, folklor bilicilərini arayıb-axtarmalı, onların yaddaşlarında yaşayan nümunələr haqqında məlumatlar əldə etməlidir. Bəzən onları dilə tutaraq bildikləri mahnıları oxutdurmaq, yazıya almaq folklorçudan böyük səbir və ünsiyyət bacarığı tələb edir. Bəzən nadir bir nümunə tapanda isə folklorçunun sevinci ona bütün əzab – əziyyətlərini unutdurur.

       F.Xalıqzadənin fikrincə, «folklor dəryadır, toplayıcı isə dalğıc. Toplayıcı dürlü-dürlü inciləri tapmaq üçün folklora tez-tez baş vurmalıdır». O, etnomusiqişünaslara öz tədqiqat hədəfini doğru seçməyi və məqsədinə çatmaq üçün yorulmadan irəliləməyi tövsiyə edir.

       Son bir neçə ildə isə F.Xalıqzadə «Musiqi dünyası» jurnalının baş redaktoru sənətşünaslıq doktoru, professor Tariyel Məmmədovun təşəbbüsü ilə, Azərbaycan Açıq Cəmiyyət Institutu və Bakı Musiqi Akademiyasının dəstəyi ilə həyata keçirilən «Azərbaycanın ənənəvi musiqisi atlası» multimediya elektron layihəsinin reallaşdırılması üzrə çalışır. Bu baxımdan «Musiqi dünyası»nın yaradıcı qrupunun əməkdaşı kimi o, Azərbaycanın bir sıra bölgələrində ekspedisiyalarda olmuş, dəyərli foto, video və audio materiallar əldə etmişdir. Həmin materiallar əsasında yaradılmış sayt internetə daxil edilmişdir. Bu da Azərbaycan musiqi folklorunun toplanılması,yazıya alınması, qorunub saxlanılması və musiqi mədəniyyətimizin təbliği yolunda mühüm addımdır.

       Əlbəttə ki, bu ekspedisiyaların əhəmiyyəti çox böyükdür. Hər xalqın musiqi folkorunu toplamaq, internetə daxil etmək bu işin ilkin mərhələsidirsə, gələcəkdə onların nota yazılması və araşdırılması etnomusiqişünaslığın perspektivlərini müəyyənləşdirir və bütün bunlar musiqişünaslığın müqayisəli zəmində inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır.

       F.Xalıqzadənin bir etnomusiqişünas kimi maraq dairəsi çox genişdir. Sadəcə onun elmi məqalələrinin siyahısına nəzər salsaq, bunu görə bilərik. Onlardan bir neçəsini qeyd etmək istərdim: «Musiqi alətlərinin hazırlanmasında təbii materiallar», «Azərbaycan aşıqlarının musiqisi türkologiya baxımından», «Layla və oxşamaların ritmikasına dair», «Qədim Azərbaycan folklorunun modal ritmikasına dair», «Kitabi Dədə Qorqudun musiqi sözlüyü», «Azərbaycan saxurlarının musiqi folkloru haqqında», «Azərbaycan musiqi folklorşünaslığının inkişafında Bülbülün rolu», «Islamın musiqi və xəttatlığa təsiri haqqında», «Ağalar Əliverdibəyovun musiqişünaslıq fəaliyyəti», «Azərbaycanda «Yar-yar» toy mahnıları» və s.

       Göründüyü kimi, o, həm xalq musiqi nümunələrində, həm də bəstəkar yaradıcılığında ritmik xüsusiyyətlərin araşdırılması ilə yanaşı, Azərbaycanda yaşayan müxtəlif xalqların musiqi folkloru, xalq musiqisinin janrları, musiqi türkologiyasının geniş çeşidli problemləri ilə maraqlanır.

       Onu da qeyd edək ki, F.Xalıqzadə mütəmadi olaraq respublikada keçirilən elmi konfranslarda məruzələrlə çıxış edir. O, həmçinin Moskva, St.Peterburq, Almatı, habelə Türkiyədə və Iranda keçirilən elmi konfranslara bir neçə dəfə dəvət almış və Azərbaycan etnomusiqişünaslığının bu günü və perspektivlərinə dair çıxışları ilə tanınmışdır.

       F.Xalıqzadənin pedaqoji fəaliyyətini də xüsusi qeyd etməliyik. O, neçə illərdir ki, Azərbaycan xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi kafedrasının dosentidir. «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları», «Xalq musiqi yaradıcılığı», «Şərq xalqlarının şifahi ənənəvi musiqisi» fənlərini bakalavr və magistr dərəcəsi üzrə təhsil alan musiqişünaslara tədris edir.

       Onun maraqlı faktlarla zəngin mühazirələrini dinləyən musiqişünaslar ixtisas yönümünün seçimində də məhz xalq musiqisinin tarixi və nəzəri problemlərinin araşdırılmasına meyl edərək, gələcəkdə etnomusiqişünaslıq sahəsində çalışan hazırlıqlı mütəxəssislər kimi yetişirlər. Bu baxımdan F.Xalıqzadənin elmi rəhbər kimi fəaliyyəti də təqdir olunmalıdır. Çünki onun rəhbərlik etdiyi bakalavr diplom işləri və magistr dissertasiyaları üçün seçdiyi mövzularda musiqimizin maraqlı, işlənilməmiş qatları əhatə olunaraq, elmi yeniliyi ilə diqqəti cəlb edir. F.Xalıqzadə öz elmi – tədqiqat üsullarını tələbələrinə də aşılamağı bacarır və onların musiqi elminə lazımlı mütəxəssislər kimi yetişməsində öz səyini, bilik və bacarığını əsirgəmir.

       Fəttah Xalıqzadəni 50 illik yubileyi münasibətilə təbrik ebir, ona can sağlığı, sənət uğurları, elmin çətin yollarıda müvəffəqiyyətlər, tükənməz yaradıcılıq ilhamı arzulayıram.

       Azərbaycanda musiqişünaslıq məktəbinin inkişaf edərək, dünyanın qabaqcıl elmi məktəbləri ilə bir sıraya çıxmasıni arzulayan və bunun üçün yorulmadan çalışan, əlindən gələni əsirgəməyən həmkarımın arzularının çin olacağına inanıram.