AZƏRBAYCANIN QEYRI-MADDI MƏDƏNI IRSI

       3-4 fevral 2005-ci il tarixlərində Minsk şəhərində BMT-nin təhsil, elm və mədəniyyət məsələləri üzrə Təşkilatı (UNESCO) çərçivəsində Belarus Dövlət Mədəniyyət və Incəsənət Universitetinin və UNESCO üzrə Belarus Milli Komissiyasının bilavasitə təşkilatçılığı ilə «Slavyan xalqlarının qeyri-maddi mədəni irsi: toplama və qorunmanın problemləri və kompleks tədqiqatın perspektivləri» mövzusunda Beynəlxalq konfrans təşkil edilmişdir. Konfransda Belarusun və Azərbaycanın nümayəndələrindən savayı Rusiyanın, Ukraynanın, Gürcüstanın, Moldovanın və Ermənistanın nümayəndələri və UNESCO-nun Katibliyinin məsul əməkdaşı – qeyri-maddi mədəni irs bölməsinin müdiri Riks Smit də iştirak etmişdir.

       Toplantıda əsasən slavyan xalqlarının, xüsusilə də belarus xalqının qeyri-maddi mədəni irsi və onun qorunub saxlanması ilə bağlı problemlər müzakirə olunmuşdur. Tədbirdə Belarus Dövlət Mədəniyyət və Incəsənət Universitetinin kafedra müdiri Ivan Kruk «UNESCO Konvensiyası Belarus Respublikasının sosial-mədəni və elmi-yaradıcılıq məkanında» mövzusunda çıxış edərək, sonradan Çernobıl qəzasından zərər çəkmiş rayonlarda (Polesye rayonu) folklor və etnoqrafik tədqiqatların aparılması və bu elmi tədqiqatlar nəticəsində iki kompakt diskin buraxılması barəsində ətraflı məlumat vermişdir. Çıxışının sonunda, o qeyd etmişdir ki, Belarus Prezidentinin qərarı ilə UNESCO-nun «Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması haqqında Konvensiyası» təsdiq edilmişdir. Belarus Respublikası Əlcəzairdən, Mavrikidən, Yaponiyadan, Qabondan, Panamadan, Çin Xalq Respublikasından, Mərkəzi Afrika Respublikasından, Latviyadan, Litvadan sonra 10-cu dövlətdir ki, bu Konvensiyanı təsdiq etmişdir.

       Konfransın təşkilatçısı olan Belarus alimi I.Krukdan sonra söz alan UNESCO-nun məsul əməkdaşı Riks Smit «Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması: tətbiqi sahəsi, siyahıların hazırlanması, ictimaiyyətin rolu» mövzusunda çıxış etmişdir. O Konvensiyadan irəli gələn vəzifələri konfras iştirakçılarının nəzərinə çatdırmışdır. Məlum olmuşdur ki, Konvensiyanı 30 dövlət təsdiq etdikdən sonra o üç ay sonra qüvvəyə minəcəkdir və bundan sonra 30 dövlətdən coğrafi bölgü üzrə 18 dövlət seçiləcəkdir və onlar Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitəni təşkil edəcəklər. Riks Smit bir daha qeyd etmişdir ki, namizədləri UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irsin şah əsərləri sırasında qəbul edilmiş dövlətlər xüsusilə də bu məsələdə fəal iştirak etməlidirlər. O, bu məsələdə xüsusi fəallıq göstərmiş Belarus dövlət rəhbərliyini alqışlamışdır və bildirmişdir ki, cari ilin sonuna qədər 30 dövlətin bu Konvensiyanı təsdiq etməsi gözlənilir. UNESCO eksperti çıxışının sonunda konfrans iştirakçılarının çoxsaylı suallarını cavablandıraraq, Konvensiyada öz əksini tapmış müddəaları bir daha açıqlamışdır. O qeyd etmişdir ki, Konvensiya mükəmməl deyildir, amma bu sahədə atılmış ilk addımdır və UNESCO bu Konvensiyanı qəbul etməklə, qeyri-maddi mədəni irsin qorunması sahəsində müəyyən işlər görür.

       UNESCO ekspertinin çıxışından sonra Belarus alim-tədqiqatçılarının çoxsaylı çıxışları olmuşdur. Bu çıxışlar əsasən, Belarus qeyri-maddi irsinin qorunmasına dair müxtəlif nöqteyi-nəzərləri əks etdirmişdir. Mövzuların da müxtəlifliyi diqqəti cəlb etmişdir: «Belarus mədəniyyəti: tipologiyanın problemləri», «Poetik fəlsəfə nöqteyi-nəzərindən qədim belarusların mifologiyası», «Belarus mifologiyası: tədqiqatların yeni aspektləri», «Belarusların ənənəvi mənəvi mədəniyyətinin dəyərləri: tədqiqatların problemləri və perspektivləri», «Şərqi slavyanların folklor irsinin inkişafının mövcud vəziyyəti və perspektivləri», «Müasir təhsil məkanında belarusların folkloru», «Belaruslar arasında nigahların bağlanması formaları» və s.

       Konfransa təşrif buyurmuş qonşu dövlətlərdən ilkin olaraq Ermənistan tədqiqatçılarına söz verilmişdir. Digər tədbirlərdə olduğu kimi, bu tədbirdə də Ermənistan nümayəndələri seçdikləri mövzu (Sülh ağacı və qədim ermənilərin kosmos haqqında düşüncəsi: təqvimli aşıq musiqisinin yenidən bərpa edilməsi) baxımından Konfrans iştirakçılarını xeyli təəccübləndirmişlər. Məruzəsində aşıq musiqisindən danışan erməni alimi şerlərini Azərbaycan dilində yazmış erməni şairi Sayat Novanı xatırlamışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, erməni tədqiqatçısının çıxışı konfrans iştirakçılarında maraq yaratmamışdır və ona hər hansı sualla müraciət edilməmişdir.

       Taleyin bəlkə də hökmü ilə, erməni tədqiqatçısından dərhal sonra Azərbaycanın qeyri-maddi mədəni irsi haqqında geniş məruzə ilə «Musiqi Dünyası» jurnalının baş redaktoru Tariyel Məmmədov çıxış etmişdir. Məruzəçi Azərbaycan musiqisini beynəlxalq aləmdə tam şəkildə tanıtdırmaq məqsədi ilə yaradılmış internet səhifələri və bu sahədə gələcəkdə görülən işlər haqqında ətraflı məlumat vermişdir. Məruzədə qeyd olunmuşdur ki, «Musiqi Dünyası» jurnalının, Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı Qara Qarayevin, Bakı Musiqi Akademiyasının, Üzeyir Hacıbəyovun «Arşın Mal Alan» operettasının, «Leyli və Məcnun» operasının, Azərbaycan caz musiqisinin ecazkar ifaçısı, bəstəkar Vaqif Mustafazadənin şəxsi internet səhifəsi yaradılmışdır, hazırda isə Azərbaycan opera musiqisinin banisi Üzeyir Hacıbəyovun da internet səhifəsinin yaradılması ilə bağlı fəal işlər aparılır. Məruzənin konfrans iştirakçılarına maraqlı olması üçün adı çəkilən Internet səhifələrindən fraqmentlər də göstərilmişdir. Xüsusi lə də Konfrans iştirakçıları üçün Azərbaycanın dahi bəstəkarı Üzeyir bəy Hacıbəyovun dünya şöhrətli «Arşın Mal Alan» operettasının internet səhifəsindən göstərilmiş nümunələr böyük maraq kəsb etmişdir. Belaruslu alim-tədqiqatçılara məlum olmuşdur ki, «Arşın Mal Alan» operettası nəinki dünyanın bütün qitələrində, həmçinin Minsk və Qrodno şəhərlərinin teatrlarında da tamaşaya qoyulmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq, tamaşadan fotoşəkillər, bukletlər və sənədlər əldə etmək üçün Belarus həmkarlarımıza müvafiq müraciətlər edilmişdir.

       Bundan əlavə, Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı Qara Qarayevin şəxsi internet səhifəsi də konfrans iştirakçılarında böyük maraq yaratmışdır. Rusiyanın məşhur bəstəkarı Dmitri Şostakoviçin,Tixon Xrennikovun, Qara Qarayev haqqında səsləndirdiyi düşüncələr, Qara Qarayevin özünün səsi konfrans iştirakçılarının böyük marağına səbəb olmuşdur.

       Fəxrlə qeyd olunmalıdır ki, musiqişünas-tədqiqatçı Tariyel Məmmədov və onun yardımçıları bu internet səhifələrinin yaradılması üzərində beş il yorulmadan çalışmışlar. Müqayisə olunmaq üçün vurğulamaq lazımdır ki, konfransda adı çəkilən dövlətlərin heç birində belə bir iş görülməmişdir. Konfrans iştirakçıları üçün dünya şöhrətli «Arşin mal alan» operettasının internet səhifəsi daha çox maraq kəsb etmişdir.

       Azərbaycan nümayəndəsi Tariyel Məmmədov məruzəsində aşıq musiqisinin yarandığı gündən türk xalqlarına məxsus olduğunu videomateriallar vasitəsilə nümayiş etdirmiş, Şərqdə geniş yayılmış Azərbaycan musiqi aləti - (ermənilər bu musiqi alətini özününküləşdirmək niyyətindədirlər) balaban və digər musiqi alətləri haqqında konfrans iştirakçılarına ətraflı məlumat vermişdir. Bundan əlavə, Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqların ənənəvi musiqi nümunələri də konfrans iştirakçılarının diqqətinə çatdırılmışdır.


Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, Azərbaycan müsiqişünası tərəfindən edilmiş məruzə bütün konfrans iştirakçılarını müsbət mənada təəccübləndirmişdir. Bu onunla izah olunur ki, yuxarıda adı çəkilən dövlətlərin heç birində bu qədər məlumatı özündə əks etdirən Internet səhifəsi yaradılmamışdır və yaxın zamanda yaradılması da nəzərdə tutulmur.

       Çıxışdan sonra UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs bölməsinin müdiri cənab Riks Smit Azərbaycanda görülən işlər barədə yüksək fikirdə olduğunu bildirmiş və Azərbaycan muğamının Bəşəriyyətin şifahi və qeyri-maddi irsin şah əsərləri siyahısına daxil edilməsini nəzərə alaraq, Respublikamızın bu sahədə UNESCO tərəfindən qəbul edilmiş Konvensiyanın təsdiq olunmasının vacibliyini vurğulamışdır. Cənab Riks Smit Iranla Azərbaycanın (daha altı dövlətlə) Novruz Bayramının namizədliyinin bu siyahıya birlikdə təqdim etməsini bir daha xatırlayaraq, Azərbaycan Hökumətindən UNESCO-nun «Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması haqqında Konvensiyası»nın təsdiq edilmə prosesinin sürətləndirilməsini xahiş etmişdir.

       Daha sonra Folklorun gənc tədqiqatçılarının Ümumukrayna Assosiasiyasının Prezidenti Ilya Fetisov «Ukraynanın gənc folklorçular hərəkatı» mövzusunda çıxış etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu gənc tədqiqatçının gördüyü işlər xüsusilə alqışlanmalıdır. Bu assosiasiyanın təşəbbüsü ilə Ukraynanın (əsasən, Qərbi Ukrayna) müxtəlif bölgələrinə elmi-yaradıcılıq ekspedisiyaları təşkil olunur və bu ekspediyaların yekununda toplanmış sənədlər ümumiləşdirilir və kompakt disklər, videomateriallar vasitəsilə yayılır. Xüsusən də, yaşlı insanların oxuduğu mahnılar, səsləndirdiyi musiqilər sistemləşdirilir və onların yaddaşlarda saxlanması təmin edilir. Ukraynanı təmsil edən digər nümayəndə Susanna Karpenko isə «Ukraynanın ənənəvi folklorunun vokal nümunələrinin ifa tərzinin yenidən bərpa edilməsi» mövzusunda çıxış etmişdir. Məlum olmuşdur ki, Karpenko «Rayqorodok» uşaq folklor ansamblının rəhbəri olmaqla bərabər, müntəzəm olaraq, Ukraynanın müxtəlif bölgələrinə təşkil olunan ekspedisi yalarda fəal iştirak edir. Çıxışının sonunda, o belə tədbirlərin təşkil olunmasının əhəmiyyətini qeyd etdi və Ukrayna uşaq kollektivlərinin çıxışını əks etdirən videomateriallar nümayiş etdirdi.

       Moldova təbiətinin tarixi və etnoqrafiya milli muzeyinin direktor müavini Varvara Buzile «Qeyri-maddi mədəniyyətin canlı formalarının qorunması» mövzusunda çıxış etmişdir. Sözsüz ki, Azərbaycan nümayəndəsinin parlaq çıxışından sonra konfrans iştirakçıları yalnız sözlərdən ibarət olan çıxışı dinləmək niyyətindən uzaq idilər. Moldova nümayəndəsi çıxışında etiraf etdi ki, qeyri-maddi mədəni irsin qorunması ilə bağlı Azərbaycanda və Ukraynada görülən işlərin heç dörddə biri də Moldovada həyata keçirilməmişdir. Bu sahədə nəinki hər hansı Internet səhifəsi yaradılmamışdır, hətta Ukraynadakı kimi hər hansı elmi-yaradıcılıq ekspedisiyaları da təşkil olunmamışdır. Xanım Buzile Konfransdan sonra qonşu dövlətlərdə görülən işlər barədə Moldovanın əlaqədar təşkilatlarına məlumat verəcəyini qeyd etdi.

       Postsovet respublikalarından sonuncu olaraq, Gürcüstan nümayəndəsi, Mədəniyyət Nazirliyinin folklor şöbəsinin müdiri Marina Taktakişvili «Gürcüstanda qeyri-maddi mədəni irsin inkişafı üzrə dövlət təşəbbüsləri» mövzusunda çıxış etmişdir. Xanım Taktakişvili çıxışında Gürcüstanda bu sahədə görülən işlər barəsində məlumat vermiş və qeyd etmişdir ki, gürcü polifoniya müsiqisinin UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irsinin şah əsərləri siyahısına daxil edilməsindən sonra bu sahədə həyata keçirilən tədbirlər sürətlənmişdir və hazırda dövlət səviyyəsində xüsusi proqramın qəbul edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Çıxışının sonunda, bir daha Azərbaycan nümayəndələrinin gördüyü işlərin fövqəladə olmasını qeyd edərək, Gürcüstanın qeyri-maddi mədəni irsinin qorunması və onun internet səhifəsinin yaradılması sahəsində xeyli geri qaldığını vurğuladı.

       Konfransın sonunda, söz alan UNESCO üzrə Belarus Milli Komissiyasının sədri, xüsusi tapşırıqlar üzrə Səfir Vladimir Sçastnı tədbiri təşkil edən Belarus Dövlət Mədəniyyət və Incəsənət Universitetinin rəhbərliyinə öz təşəkkürünü ifadə etmişdir və bu Universitet nəzdində yaradılması nəzərdə tutulmuş Qeyri-maddi mədəni irs mərkəzinin məqsədyönlü fəaliyyəti üçün zəruri yardımın göstəriləcəyini vəd etmişdir. Sözünün sonunda Konfransda iştirak etdikləri üçün Azərbaycan, Gürcüstan, Ukrayna, Moldova və Ermənistan nümayəndələrinə öz minnətdarlığını bildirmişdir.

       Fürsətdən istifadə edərək, Konfransdan sonrakı təəssüratlarımla bölüşmək istərdim. Sözsuz ki, qeyri-maddi mədəni irsin qorunması, Azərbaycanın xalq və bəstəkar musiqisinin region dövlətlərində tanıdılması nöqteyi-nəzərindən, bu tədbirin əvəzsiz rol oynaya biləcəyini qeyd etmək lazımdır. Amma digər xalqların musiqi nümunələri ilə müqayisə etdikdə, Azərbaycan musiqi xəzinəsinin nə qədər zəngin olduğu, nə qədər inkişaf etdiyi nəzərə çarpır. Azərbaycan dünyaya Üzeyirbəy Hacıbəyov, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Niyazi və Arif Məlikov kimi bəstəkarları bəxş etmişdir. Onların yaratdıqları sənət əsərlərinin böyük əksəriyyəti Azərbaycan muğamlarının üzərində qurulmuşdur. Bunun bariz nümunəsidir ki, UNESCO Azərbaycan muğamını ilkin olaraq Qeyri-maddi mədəni irsin şah əsərləri siyahısına daxil etmişdir. Sözsüz ki, belə bir tarixi qərarın qəbul edilməsində Alim Qasımovun 1999-cu ildə UNESCO-nun və Beynəlxalq Musiqi Şurasının (BMŞ) birlikdə təsis etdikləri Mukafata layiq görülməsi də mühüm rol oynamışdır.

       Bununla bağlı daha bir fərəhli faktı xatırlatmaq istəyirəm. 2004-ci ilin sentyabr ayının 9-da UNESCO-nun Baş Iqamətgahında Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Birinci xanımı Mehriban Əliyeva UNESCO-nun Baş direktoru Koiçiro Matsuura tərəfindən şifahi və musiqi ənənələri sahəsində UNESCO-nun Xoşməramlı Səfiri adına layiq görülmüşdür. Sevinidirici haldır ki, Mehriban Əliyeva ilk azərbaycanlidır ki, bu fəxri ada layiq görülmüşdür. Bu hadisədən sonra Azərbaycan mədəni irsinin daha da inkişaf edəcəyi şəksizdir.

       Azərbaycan musiqisi xəzinəsinin dünyaya tanıdılması nöqteyi-nəzərindən, «Musiqi dünyası» jurnalının redaktoru, dostum Tariyel Məmmədovun zəhmətini də yüksək qiymətləndirmək lazımdır. Tariyel müəllim, sözün əsil mənasında həqiqi Azərbaycan alimi, mükəmməl musiqi duyumu olan tədqiqatçıdır. Qısa zaman ərzində Azərbaycan musiqisi (bəstəkar, xalq, aşıq və s.) haqqında gözəl Internet səhifəsi yaratmaq və bu barədə konfrans iştirakçılarına geniş məlumat vermək ona müyəssər oldu. Bundan əlavə, erməni nümayəndəsinin aşıq musiqisi haqqındakı bəsit, heç bir fakta əsaslanmayan çıxışından sonra rəsmi və qeyri-rəsmi söhbətlərdə Azərbaycan aşıq musiqisi haqqında belaruslu musiqişünas-tədqiqatçılara müfəssəl məlumat verdi. Qeyd etməyi lazım bilirəm ki, T. Məmmədovun çıxışından sonra erməni nümayəndələri hər hansı şərh vermək iqtidarında deyildilər. Çünki, Azərbaycan tərəfinin məruzəsi özünün maraqlı olması, lakonikliyi və dəqiqliyi ilə seçilirdi. UNESCO üzrə Azərbaycan Milli Komissiy asının əməkdaşı olaraq, mən bu tədbirdə iştirak etməyimlə iki səbəbə görə məmnunluq duydum: birincisi, Azərbaycan mədəni irsinin həqiqətən də zirvələrə layiq olmasına görə və ikincisi, Azərbaycan musiqisini yüksəklərə qaldıran bir insanla tanış olduğuma görə!

Şahin ƏHMƏDOV



TEHRANDA SƏFIƏDDIN URMƏVIYƏ HƏSR EDILMIŞ BEYNƏLXALQ KONQRES        XIII əsrin böyük musiqişünas alimi və xəttatı Səfiəddin Urməvinin yaradıcılığına həsr edilmiş beynəlxalq konqres bu ilin yanvar ayının 15-16-da Iran Islam Respublikasının Tehran şəhərində keçirilmişdir. Səfiəddin Urməvinin «Kitab əl-Ədvar» və «Şərəfiyyə» kimi məşhur risalələri orta əsrin qaranlıqlarını yararaq zəmanəmizə qədər yaşamış, öz dəyərini, əhəmiyyətini itirməmiş, bu gün də müasir tədqiqatçıları düşündürmüşdür.

       Səfiəddin Urməvi özünün novatorçu kəşfləriylə orta əsr musiqisinin, elminin ən parlaq şəxsiyyətlərindən biri kimi tarixdə qalmışdır. Onun qoyduğu ənənələr çox əsrlər boyu Şərqin orta əsr musiqisinin, elminin inkişafına öz müsbət təsirini göstərmişdir.

       Tehranda keçirilən beynəlxalq konqres Iran Milli Sənət Akademiyasının təşəbbüsü və Iran dövlətinin dəstəyi ilə təşkil olunmuşdur. Konqres hal-hazırda konsert zalı kimi fəaliyyət göstərən (keçmişdə opera teatrı olan) «Vəhdət» salonunda keçirilirdi. Konqresin açılışı çox təntənəli oldu. Iranın himni çalındı. Sonra qurandan ayə səsləndi. Iran Islam Respublikasının prezidentinin Konqres iştirakçılarına təbrik məktubu oxundu. Sənət Akademiyasının baş katibi Rəhman Namvar Motlak və elmi katib I.Naimeinin çıxışları dinlənildi. «Sepehr» ansamblı ənənəvi Iran musiqisini ifa etdi.

       Konqresin gündəliyinə Iranın, ABŞ-ın, Fransanın, Türkiyənin, Suriyanın, Tunisin, Tacikistanın və Azərbaycanın alimlərinin məruzələri və musiqiçilərinin ifası daxil edilmişdir. Iran və ABŞ-dan Mehrəngiz Faizə, Məcid Piani, Əminə Beyxom, Möhsün Hacıran, Manucehr Sadiqi, Ruhullah Partovı və b., Suriyadan Jülyen Vays, Fransadan Jan Dürinq, Tunisdən Mahmud Gettat, Türkiyədən Yalçın Tura, Reyslan Arslan, Bülent Aksoy, Tacikistandan Əsliddin Nizamov, Abdulvəli Abdurəşidov, Azərbaycandan Sənubər Bağırova və Zemfira Səfərova məruzə etdilər. S.Bağırovanın mövzusu «XVIII əsrin ədvarı», Z.Səfərovanınkı «Səfiəddin Urməvinin «Kitab əl-Ədvar» risaləsiylə Üzeyir Hacıbəyovun «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» elmi əsərinin müqayisəli təhlili» idi. Məruzələr böyük marağa səbəb olmuş və alqışlarla qarşılanmışdır.

       Konqresin konsert proqramına Iran, Türk, Tacik və Azərbaycan musiqisindən ibarət əsərlər daxil edilmişdir. Konsertdə məşhur Iran santur çalanı Məcid Piani və onun rəhbər olduğu «Sepehr» ansamblı, qədim alətlərdən ibarət türk ansamblı (çəng, kamança, ud, şəhrud, kudum, dəf) iştirak edirdi. Konqresin konsertlərində Azərbaycandan tarzən Məlik Mənsurov çıxış etmişdir. Onun ifasında «Bayatı-Şiraz» muğamı gözəl səslənmiş və böyük uğur qazanmışdır.

       Məlik Mənsurov həm də fransız alimi Jan Dürinqin məruzəsinin bəzi müddəalarını tarda çalğısı ilə müşayiət etmişdir.

       Səfiəddin Urməviyə həsr olunmuş gələcək beynəlxalq konqres Bakıda olmalıdır və Səfiəddin Urməvinin əsərləri və ilk növbədə alimin çox önəmli risaləsi «Kitab əl-Ədvar»ı Azərbaycan dilində nəşr olunmalıdır. Axı biz musiqişünaslığımızın tarixini bu kitabdan hesab edirik!

Zemfira SƏFƏROVA




TÜRKIYƏ VƏ AZƏRBAYCAN MƏDƏNIYYƏTINDƏ YENI ƏMƏKDAŞLIQ.

       Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdiyi gündən başqa sahələrdə olduğu kimi mədəniyyətimizdə də böyük nailiyyətlər əldə edilmişdir. Bu nailiyyətlərdən biri Türkiyə və Azərbaycanın mədəniyyət xadimlərini bir araya gətirən əməkdaşlıq əlaqələri oldu.

       2004-cü ilin may ayında Türkiyə və Azərbaycanın iki ali məktəbi—Ege Universitesi Türk Musiqisi Dövlət Konservatuarı və Bakı Musiqi Akademiyası arasında ikitərəfli müqavilə bağlanmışdır.Ölkəmizə gələn qonaqlar azərbaycanlı həmkarlarla bərabər əvvəlcə Şamaxı şəhərində folklor araşdırmaları aparmış və Azərbaycan xalq yaradıcılığı sahəsində bir çox materiallar əldə etmişlər.

       Xatırladım ki, ekspedisiyada Ege universitetində rəqs sənəti üzrə fəaliyyət göstərən dosent Gürbüz Aktaş, Əbdürrəhim Qaradəniz,bu işin təşkilində böyük rolu olmuş Bakı Musiqi Akademiyasının Elmi-tədqiqat və yaradıcılıq işləri üzrə prorektoru, fəlsəfə elmləri doktoru,professor Gülnaz Abdullazadə, sənətşünaslıq namizədi,dosent Fəttah Xalıqzadə ilə bərabər biz BMA-nın tələbələri—Həbibə Məmmədova və Nərmin Qaralova iştirak edirdik. Məhz Gülnaz xanımın təşəbbüsü ilə biz bu işə qatıldıq.Bu təklifi alanda sevincımizin həddi-hüdudu yox idi.Əlbəttə, işin nə dərəcədə mürəkkəb və məsuliyyətli olduğunu bilirdik.Amma bu iş nə qədər mürəkkəb olsa da bir o qədər maraqlı idi.Çünki Məlhəm,Dəmirçi,Avaxıl kimi gözəl kəndlərdə qapı-qapı gəzib dəyərli folklor nümunələri toplayırdıq.Qeyd edim ki,bizi burada musiqi,rəqslə bərabər geyim,xalçaçılıq da maraqlandırırdı.Şamaxıda olduğumuz vaxtda Rasim Ələsgərov,Şirzad Fətəliyev,Aşıq Şərbət və başqa musiqiçilərlə görüşdük.

       Ekspedisiyanın yüksək səviyyədə keçirilməsi üçün şərait yaradılmasına görə BMA-nın rektoru professor Fərhad Bədəlbəyliyə, Şamaxı rayon icra hakimiyyətinin başçısı Natiq Məmmədova və Mədəniyyət şöbəsinin müdiri Məleykə Israfilovaya minnətdarlığımızı bildiririk.

       Bu yaxınlarda, noyabr ayının 30-dan dekabrın 4-nə kimi isə Azərbaycanın gözəl məkanlarından olan Gəncə və Qazax rayonlarına folklor axtarışlarına yollandıq.1 həftə ərzində hər 2 rayonda olub, qızğın iş nəticəsində dəyərli materiallar əldə etməyə nail ola bildik. Havanın soyuqluğu, rayonlarda, qaz və işıq kimi məişət problemlərinin olması işimizin yüksək səviyyədə keçməsinə əngəl törədirdi.Amma buna baxmayaraq, yenə də axtarışlarımızı davam etdirmişdik.Bizə şərait yaratdıqlarına görə Gəncə şəhər icra hakimi Eldar Əzizov və xüsusilə Gəncə şəhər mədəniyyət şöbəsinin müdiri Mina Məlikovaya təşəkkürlərimizi bildiririk.Qeyd edim ki, Mina xanım bütün vacib işlərini bir kənara qoyub bizimlə məşğul olurdu.

       Ekspedisiyanın ilk günü qədim şəhərin gəzməli yerləri, Gəncə şəhər tarix muzeyi,Nizami və Puşkin kitabxanası,rəsm qalereyası və hamını öz gözəlliyi ilə valeh edən “Xan bağı”nda olduq.

       Xatırladım ki,bu dəfə ekspedisiyada—Ege Universitesi Türk Musiqisi Dövlət Konservatuarının rektor yardımçısı,musiqişünas Qani Pekşen; rəqs sənəti səhəsində fəaliyyət göstərən dosent Gürbüz Aktaş;həmin konservatoriyada musiqi alətləri laboratoriyasının müdiri Veyis Yegin;BMA-nın Elmi-tədqiqat və yaradıcılıq işləri üzrə prorektoru, f.e.d. professor Gülnaz Abdullazadə,f.e.n. dosent Yalçın Abdulla;BMA-nın aspirantı Rauf Bəhmənli və mən, BMA-nın Tarix-nəzəriyyə fakultəsinin IV kurs tələbəsi Həbibə Məmmədova iştirak edirdik.

       Belə ki,ilk müsahibimiz evində bizi qonaq edən sənətşünaslıq namizədi Iradə Abdulrəhmanovanın anası Şəfiqə Ibrahımova idi. Fürsətdən istifadə edib onlara da öz təşəkkürümüzü bildiririk.O bizə qədim adət-ənənələr, toy və yas mərasimləri barəsində məlumat verdi.Diqqətimizi cəlb edən məlumat isə onun müşahidə etdiyi yas mərasimdə vəfat edən şəxsi klarnetin müşayəti ilə son mənzilə yola salınması oldu.

       Dekabr ayının 1-də isə Şahnaz Haşımovanın rəhbərlik etdiyi Gəncə Dövlət Filarmoniyasında işimizi davam etdirdik.Hamını xəyallara aparan Şahnaz xanımın məlahətli səsi,Kəlbəcərli aşıq Ilqar Nəcəfoğlu,xanəndə Vaqif Mirzəyev,Adil Bayramovun rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərən “Göy-göl” mahnı və rəqs ansamblı,Elman Mirzəyevin “Qədim musiqi alətləri” ansamblının çıxışları çox maraqlı idi.Elə həmin gün Gəncə şəhərinin ağsaqqalı Sədnik Paşa Pirsultanlı ilə görüşdük.O bizə qədim mahnı və rəqs havaları haqqında dəyərli məlumatlar verdi. Bunlardan “Yaylıq atdı”,”Qonşu köçdü” rəqs havaları,Gəncə ilə bağlı olan qədim “Sarı yaylıq” kimi mahnıların adlarını çəkmək olar. Ayın 2-si isə musiqişünas Rauf Ismayılzadə ilə görüşüb,Nizami Gəncəvi məqbərəsini ziyarət etməyə getdik. Əlbəttə ki,Gəncəyə gəlib Nizami xeyir-duasını almamış qayıtmaq olmazdı.Məqbərəni ziyarət edib işimizi davam etdirmək üçün Qazax rayonuna yollandıq.Burada da bizi qarşılayıb,şərait yaratmasına görə icra başçısı Rauf müəllimə, mədəniyyət şöbəsinin müdiri Nailə xanıma,musiqi məktəbinin müdiri Ramil müəllimə dərin minnətdarlığımızı bildiririk.

       Qazaxa gəldiyimiz gün Xanlıqlar kəndində yaşayan balaban ustası 62 yaşlı Cümşüd Allahverdiyevlə görüşdük.Onun ifasında “Ibrahimi”,”Dilqəmi”,”Göyçə”,”Qazax” kimi havaları dinlədik. Kənddə işimizi bitirib yenidən Qazaxa qayıtdıq. Axşam saat səkkizə yaxın uşaq yaradıcılıq mərkəzində fəaliyyət göstərən “Nicat” rəqs ansamblının müəllimi Şəhla Binnətovanın evində olduq.Burada 15 yaşlı Turanə Musayeva,17 yaşlı Oqtay Binnətov kimi istedadlı uşaqların və müəllimləri Şəhla xanımın gözəl çıxışlarının şahidi olduq.Düzdür, kollektiv hal-hazırda fəaliyyət göstərməsə də onların ən böyük arzusu kollektivi yenidən bərpa etməkdir.

       Dekabr ayının 3-ü isə Qazax rayonunda olduğumuz ən maraqlı gün idi. Saat 12 radələrində bizi düşmənlərdən sadəcə kiçik bir kəndlə ayıran Qaymaqlı kəndinə yola düşdük. Rayonun məşhur aşığı olan, bir çox tədbir,festivalların iştirakçısı,IV aşıqlar qurultayının nümayəndəsi 65 yaşlı Sadıx Avdıoğlu ilə görüşdük.O, bizə bir neçə aşıq havaları, eyni zamanda da bizə məlum olmayan yeni “Incə gülü” havasını ifa etdi. Sonra isə Aslanbəyli kəndindəki Hacı Mahmud Əfəndi məscidində işimizi davam etdirdik. Burada çox maraqlı “Nəxşibənd” təriqətinə aid olan zikr məclisinin şahidi olduq.Lent yazılarından eşitdiyim zikr məclisini heç vaxt canlı görməmişdim.2 şəxsin eyni ritm üzərində tənəkə ilə ifasına başqa bir şəxsin, yəni səlahın bir qədər əcaib hərəkətləri ilə qoşulub rəqs etməsi çox maraqlı idi. Ümumiyyətlə, bu mənim üçün ekspedisiyanın ən yadda qalan hadisələrindən biri oldu.Qazaxdakı sonuncu müsahibimiz isə Hacıbaba Hüseynovun tələbəsi Sədi Əfəndiyev idi.Biz onun gözəl ifasında, Rauf Bəhmənlinin tarda müşayəti ilə "Rast", "Şur", "Segah" muğamlarını dinlədik.

       Burada olduğumuz vaxtda S.Vurğun, M.P.Vaqif və M.V.Vidadinin xatirə-muzeylərini də gəzdik.

       Əlbəttə ki,bütün ekspedisiya iştirakçıları Gəncə və Qazax rayonlarından çox gözəl təəssüratla qayıtdı.Buna görə də hər 2 rayonun qonaqpərvər sakinlərinə təşəkkürümüzü bildiririk.

        Sonda Azərbaycan və Türk birgə folklor ekspedisiyanın təşkilində mühüm rolu olan Ege Universitesi Türk Musiqisi Dövlət Konservatuarının müəllimlərinə, Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru F.Bədəlbəyliyə və xüsusilə öz adımdan şəxsən mənə bu ekspedisiyada iştirak etməyə şərait yaradan Gülnaz xanıma dərin minnətdarlığımı bildirirəm.Gələcəkdə də arzu edərdim ki, belə araşdırmaların sayı çoxalsın, birgə ekspedisiya keçirilməsinə və tələbələrin burada iştirak etməsinə imkan yaradılsın.

Həbibə VAQIF QIZI