BÖYÜK BƏSTƏKARIN ÖMÜR SALNAMƏSI

        «Tofiq Bakıxanovun kamera-instrumental əsərlərində ifaçılıq xüsusiyyətləri» ilə əlaqədar elmi-tədqiqat işini uğurla başa vuran gənc skripkaçı Hökümə Əliyeva bu günlərdə sənətşünaslıq namizədi alimlik dərəcəsinə layiq görülmüşdür.

       Azərbaycan mədəniyyətinin, tarixinin və ədəbiyyatının inkişaf mərhələlərində böyük rol oynamış Bakıxanovlar nəslinin bu adlı-sanlı şəxsiyyəti barədə söz demək, elmi araşdırma aparmaq, sanballı əsər yazmaq çox məsuliyyətli olduğu kimi, həm də çox şərəflidir.

       Ziyalı ailəsində böyüyüb boya-başa çatan Hökümə Əliyeva bu işin öhdəsindən layiqincə gəlmişdir. Hələ uşaqlıqdan ecazkar səslər aləmilə tanışlığı, spesifik sənət dünyasının dəruni sirrlərinə bələdliyi bizdə təəccüb doğurmur. Çünki o, ilk öncə Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbinin orkestr şöbəsində «skripka» ixtisası üzrə mükəmməl təhsil almışdır. Sonralar Bakı Musiqi Akademiyasına daxil olmuş, 2000-ci ildə isə bu elmi-ürfan ocağını assitent-stajor olaraq layiqincə bitirmişdir.Bu səbəbdəndir ki, H.Əliyevada musiqini qavrama, bədii duyum hissi qüvvətlidir.

       Monoqrafiya müəllifi T.Bakıxanovun çoxşaxəli sənətində hər bir ifanın, ən xırda, ən zərrəcik çalarlarına varmış, hər bir xanə xətti arasındakı məsafə və məzmun vəhdətini duymuş, fərdi münasibətini bildirmişdir. Monoqrafiya müəllifi T.Bakıxanovun yaradıcılığının timsalında xalqımızın və mədəniyyətimizin tarixi köklərini, təşəkkül mərhələlərini milli zəmin əsasında araşdırmış, dəyərli elmi nəticələrə gəlmişdir.

       Müəllif T.Bakıxanov musiqisinin sehrli sədalarını, bəstəkarın təkrarsız istedadını, onun ifaçılıq sənətində tutduğu mövqeyini səbrlə, orijinal yanaşma üslubu ilə diqqətlə nəzərdən keçirmiş, elmi təhlil etmiş, yeri düşdükcə öz nəzəri fikir və mülahizələrin də irəli sürmüşdür. Fəlsəfə elmləri doktoru, professor Gulnaz Abdullazadə yazır: «… musiqişünaslıqda ifaçılıq sahəsi bir tədqqiat problemi kimi… çox az işlənmişdir». Gənc alim H.Əliyevanın məlum monoqrafiyası üç fəsildən, nəticə, biblioqrafiya, notoqrafiya və böyük bəstəkarın ömür yolunu əyani şəkildə işıqlandlıran maraqlı fotoşəkillərdən ibarətdir. Faktlara əsaslanan hər fəsildə T.Bakıxanovun kamera-instrumental əsərlərinin janr müxtəlifliyi nümayiş etdirilir və onların ifa tərzi, ifaçılıq xüsusiyyətləri müəyyənləşir.

       Zənnimizcə H.Əliyevanın elmin bu çətin sahəsinə «baş vurması» musiqidə daxili mənanı, ifadəliliyi duymaq, sənətin mürəkkəb qatlarını açmaq qabiliyyətinin əzəmi dərəcəsidir.

       Sənətşünaslıq doktoru, professor Ramiz Zöhrabov bu haqda yazır: «H.Əliyeva monoqrafiyadakı üç fəsildə bəstəkarın əsas əsərlərini professional səviyyədə təhlil etmiş, T.Bakıxanovun bu sahədə yaradıcılıq işini elmi aspektdə açıqlaşmış və bununla sübut etmişdir ki, T.Bakıxanovun musiqisinin mühüm və parlaq səhifəsidir». Həqiqətən (sənətşünas olmasaq da) monoqrafiyanı vərəqlədikcə şahidi oluruq ki, monoqrafiyada musiqi dilinin zərifliyi ilə yanaşı, tədqiqatçı tərəfindən qələmə alınan hər bir fikir, verilən hökm və mülahizələr zərgər dəqiqliyi ilə ölçülüb biçilmiş, dil-üslub xüsusiyyətləri, müəllif təqdimatı vahid nöqtədə elmi həllini tapmışdır.

       Şübhəsiz ki, gənc alim Hökümə Əliyevanın «Tofiq Bakıxanovun kamera-instrumental əsərlərində ifaçılıq xüsusiyyətləri» əsəri böyük sənətkarın həyatında ən önəmli və ən mühüm hadisədir.

Gülxar IBRAHIM QIZI



ƏNƏNƏVI MÜƏLLIF GECƏSI

       Çox sevindirici haldır ki, paytaxtımızın klassik musiqi salonlarında əcnəbi dünya şöhrətli musiqiçilərlə yanaşı, milli bəstəkarlıq və ifaçılıq məktəbinin ustad nümayəndələrinin də konsertləri böyük vüsətlə keçir, hətta bütün konsert boyu ayaq üstə dayanan musiqisevərlər də az deyildir.

       2004-cü il dekar ayının 4-də Azərbaycan klassik musiqisinin inkişafında müstəsna rol oynayan Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, BMA-nın professoru, Azərbaycan Milli yaradıcılıq Akademiyasının incəsənət doktoru, Şöhrət ordenli, prezident təqaüdçüsü, Abbasqulu Ağa Bakıxanov mükafatının iki dəfə laureatı, bəstəkar Tofiq Əhməd Ağa oğlu Bakıxanovun Şərq musiqisi silsiləsindən ibarət müəllif konserti keçirilmişdir. Onu da qeyd etməliyik ki, həmin konsertdə uğurla səslənən musiqi bəstəkarın yubiley gününə bir ərməğandır.

       Konsertdə BMA-nın baş müəllimləri Fəridə Əhmədbəyova (fortepiano) və Lalə Həsənova (skripka), Kəmalə Mirbabayeva (fortepiano) və Hüsniyyə Məhərrəmova (vokal) çıxış etdilər. Ifaçıların füsünkar, ecazkar, parlaq ifa tərzi sanki bütün bəşəriyyəti fəth edərək, insanları nağıllar, röyalar aləminə qərq edirdi. Konsertdə «Türk rapsodiyası», «Kuzey Kıprıs fesillerı» və Süitadan fraqmentlər, 5 saylı «Türk Sonatası», 7 saylı «Ərəb Sonatası»ndan II hissə, Iran xalq musiqisinin əsasında yazılmış «Şərqdən gələn sədalar» məcmuəsindən fraqmentlər, mərhum musiqiçi, professor Rauf Adıgözəlova ithaf edilmiş 11 saylı sonata, «Azəri gözəlim» (sözləri Kamran Əzizindir), «Bağışla məni» (sözləri Süleyman Rüstəmin), Üzeyir Hacıbəyova ithaf edilmiş «Ulu ustad», «Məktəb illəri», «Onları sevirəm ki» (sözləri Edinburq Universitetinin professoru, tanınmış şair Qulamrza Səbri Təbrizinindir) mahnıları səsləndi.

       Yüksək emosional təsir gücünə və zəngin fəlsəfi mahiyyətə əsaslanan milli musiqi dühası Şərq musiqi aləmində layiqli yerlərdən birini tutur. Azərbaycan musiqiçiləri Şərq mədəniyyətinin inkişafında əhəmiyyətli rol oynamış və eyni zamanda özü də xalqların incəsənətindən bəhrələnmişdir.

       Məsələn, bəstəkar Tofiq Bakıxanov 1967-ci ildə ezamiyyətdə olduğu zaman Türkiyənin Istanbul və Ankara radiosunun kitabxanasında türk xalq musiqisinə dair folklor materialları ilə tanış olur və bunun əsasında 5 saylı «Türk sonatası», «Türk rapsodiyası», VI saylı «Türk simfoniyası» bəstələnir. Axırıncı dəfə Türkyiədə ezamiyyətdə olduğu zaman «Türk ezgileri» əsəri üzərində işləyərək tamamlayır.

       Tofiq Bakıxanov «Türk rapsodiyası» əsərini türk xalq musiqisi əsasında 1987-ci ildə yazıb. Əsərdə xalq həyatının tərənnümü parlaq tərzdə təqdim olunur və bu birhissəli kompozisiyada sonata formasının xüsusiyyətləri özünü büruzə verir.

       1979-cu ildə Şimali Kiprin mərkəzi olan Lefkoşa şəhərində Yılmaz Taner və Mahmud Islamoğlu tərəfindən «Kuzey Kıbrıs türküləri və oyun havaları» adlı birsəsli not məcmuəsi nəşr edilmişdir. T.Bakıxanov 1998-ci ildə ilk dəfə II Beynəlxalq Bellapais Musiqi festivalında iştirak edərkən həmin məcmuənin müəllifləri tərəfindən bu kitabça bəstəkara hədiyyə verilmişdir. T.Bakıxanov Şərq musiqisi əsasında yazdığı əsərlərin davamı olaraq Şimali Kiprin folklorundan istifadə edərək skripka və fortepiano üçün «Kuzey Kıbrıs fəsilləri» (7 hissə), «Kuzey Kıbrıs suitası» (7 hissə) adlı iki məcmuə bəstələyib.

       Bu əsərlər 1998-ci ildə Tbilisidə, 1999-cu ildə Izmirdə və Bakı Musiqi Akademiyasının Böyük zalında Türk Cumhuriyyətinin 76-cı ildönümü münasibəti ilə keçirilən müəllif konsertlərində ifa edilmişdir.

       T.Bakıxanovun 5 saylı türk sonatası «Türk xalq musiqisi üsulları» not ədəbiyyatı əsasında bəstələnib. Sonatada Müzəffər Sarısözün «Türk xalq musiqisi üsulları» not ədəbiyyatındakı üç bölümə, yəni 1) ana üsulları; 2) birləşik üsullar və 3) karma üsullara müraciət edilmişdir. VII saylı sonata ərəb xalq mövzuları əsasında bəstələnmişdir. II hissə bütün ərəb dünyasında məşhur olan «Şələbiyyə» mahnısının mövzusu əsasında bəstələnib. Sonata ərəb musiqiçisi Cəmil Bəşirin, Samir Əl-Bazinin topladığı melodiyalar əsasında yazılıb.

       T.Bakixanovun 11 saylı sonatası kamera ansamblı kafedrasının professoru Rauf Adıgözəlova ithaf edilib. Bəstəkar çalışıb ki, bu sonatada illər boyu tanıdığı ifaçının surətini yaratsın. Müəllif istər skripkaçı, istərsə də vokal ifaçısı kimi onun ifaçılıq xüsusiyyətlərini bu sonatada dinləyiciyə aşılayır. Sənətçi xalq mahnılarını oxuyarkən atası, görkəmli xanəndə Zülfi Adıgözəlovun repertuarına müraciət edərdi və müəllif bu musiqi fraqmentlərini əsərin II-III hissəsində ifadə edib. O biri sonatalardan fərqli olaraq, bəstəkar I hissəni yalnız matəm musiqisi ilə təzahür edərək bütün sənət adamlarının bu itkidən doğan təəssüf hisslərini obrazlaşdırır. III hissədə cəld hərəkətlə verilən epizod Qarabağ şikəstəsinin mövzusu əsasında bəstələnib. Mərhum sənətkar Qarabağ torpağını dərin məhəbbətlə sevdiyi üçün bəstəkar bu mövzuya istinad etmişdir. Onun həmişə oxuduğu «Səndən mənə yar olmaz» xalq mahnısını müəllif III hissənin kodasında sakitləşən hərəkətlə əks etdirir. S anki bu musiqi şamın sönməsini xatırladır. Ilk dəfə 11 saylı sonata Rauf Adıgözəlovun vəfatının öldönümündə BMA-nın Böyük zalında səslənib.

       T.Bakixanov 2001-ci ildə Tehranda üç həftəlik yaradıcılıq ezamiyyətində olmuş və orada Iran xalq musiqisi əsasında beş hissəli «Şərqdən gələn sədalar» əsərini bəstələmişdir. Tofiq Bakıxanov Şərq musiqisinə müraciət etməklə xaricdə Azərbaycan professional musiqisinin özəlliklərini təbliğ edərək bu xalqlarla mədəni əlaqələrin genişlənməsində mühüm rol oynayır.

       Bəstəkarın geniş yaradıcılıq diapazonu imkan verir ki, o, məhz başqa xalqların musiqi ənənəsinə mənsub musiqi nümunələrini öz yaradıcılıq süzgəcindən keçirərək dinləyicilərə təqdim etsin. Bu əsərlər ölkələr arasında dostluq münasibətinin yaranması ilə yanaşı, repertuar baxımından da əhəmiyyətli yer tutur. Tofiq Bakıxanovun Şərq melodiyaları əsasında yazdığı əsərlər soykökü baxımından böyük mənəvi-estetik əhəmiyyət daşıyır.

       Respublikanın əməkdar incəsənət xadimi, şair T.Mütəllibovun təbirincə desək: «bəstəkarlar heç zaman qocalmırlar. Gənclik ehtiraslı əsərləri ilə gündən-günə gəncləşirlər. Onlar qocalmaz ürək sahibidirlər. Bəli, Tofiq Bakıxanov yaşı artdıqca gəncləşən, sinəsində coşğun bir ürək döyünən bəstəkarlarımızdandır. Qoy bu ürəyin hərarəti daha gözəl, daha dolğun musiqi əsərlərinə çevrilsin». ¹

       Məqaləni görkəmli bəstəkar, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, Tofiq Quliyevin sözləri ilə tamamlamaq istəyirəm: «Tofiq Bakıxanov ona görə xoşbəxt sənətkardır ki, elə bir ailədə doğulub və böyük sənətkar, gözəl insan Qara Qarayevin sinfində dərs alıb. Belə bir şəxsin Azərbaycan musiqisində rol oynaması təbiidir. T.Bakıxanov musiqinin bütün janrlarında fəal yaradıcılıq göstərən bir sənətkardır. Onun simfonik, kamera, səhnə musiqisindən ibarət əsərləri dəyərli sənət nümunələridir. Xüsusilə T.Bakıxanovun kamera musiqisinin inkişafında böyük rolu vardır. Bu janrda skripka və fortepiano, fleyta və fortepiano üçün əsərlər Azərbaycan kamera musiqisinin inkişafına böyük xidmət göstərmişdir. O, Azərbaycan musiqi xəzinəsinə dəyərli əsərlər bəxş edib». ²

       XX əsr Azərbaycan poeziyasında və mədəniyyətində özünəməxsus yer tutan sənətkarların (T.Mütəllimov və T.Quliyev) fikirlərinə qoşularaq, görkəmli bəstəkarımız Tofiq Bakıxanova can sağlığı və uğurlar arzulayıram.

Hökümə ƏLIYEVA

1 Bəstəkar haqqında söz (Not-biblioqrafiya). Tərtibçi: Əliyeva H. Bakı, Zaman, 2001, s. 33

2Yenə orada, s. 27


S.FƏRƏCOVUN «BIR GÜNLÜK SIĞƏ» MUSIQILI KOMEDIYASI

       Bəstəkar Sərdar Fərəcovun adı musiqi ictimaiyyətinə yaxşı tanışdır. Özünəxas dəst-xəttə malik bəstəkar yaratdığı müxtəlif janrlı əsərlərində onu əhatə edən aləmi, dövrün özəlliklərini, insanların mənəvi dünyasını öz görümündə canlandıraraq, dinləyiciyə çatdırmağa çalışır. Bəstəkarın maraq dairəsi çox genişdir. Lakin onun sanballı bir siyahı ilə təmsil olunan yaradıcılığında bəstəkarın musiqili səhnə əsərlərinə mütəmadi müraciəti diqqəti cəlb edir.

       Bəstəkarın bu qəbildən olan əsərləri müxtəlif janrlara aiddir. Məsələn, «Şəngülüm-Məngülüm» rok operası, «Tədbirə qarşı tədbir» müzikli, «Yaddaş ağrısı» musiqili tamaşası, «Səhnədə məhəbbət» operettası və ümumiyyətlə, 30-dan artıq tamaşalara yazılmış müxtəlif səpkili musiqiləri qeyd edə bilərik. Bu yaxınlarda bəstəkarın əsərlərinin siyahısına daha biri əlavə olunmuşdur: «Bir günlük siğə» musiqili komediyası. Əlbəttə ki, S.Fərəcovun qələmindən çıxmış bütün bu əsərləri birləşdirən ümumi cəhət onların təkcə musiqili-səhnə əsərləri olması deyil. Onların ümdə cəhəti məhz bəstəkarın səhnənin tələblərini dərindən duymasıdan və əsərin ədəbi və musiqi məzmununun tam vəhdətinə nail olmasından ibarətdir. Bu xüsusiyyət bəstəkarın haqqında danışacağımız sonuncu əsərində - «Bir günlük siğə» musiqili komediyasında da öz təzahürünü tapır.

       Sərdar Fərəcovun dediyi kimi, əsərin librettosu ona Musiqili Komediya teatrı tərəfindən təqdim olunmuşdur. Ümumiyyətlə, teatrda belə bir ənənə var ki, yazıçı və dramaturqlar müəyyən bir əsəri libretto şəklində işləyib teatra təqdim edirlər. Sonra isə teatrın rəhbərliyi həmin librettolar əsasında əsər yazmaq üçün bəstəkarlara müraciət edir. Haqqında şöhbət gedən musiqili komediyanın librettosu da öz bəstəkarını belə «tapmışdır».

       Librettonun əsasını böyük türk yazıçısı, xüsusilə Azərbaycanda «Çalı quşu» romanının müəllifi kimi tanınmış Rəşad Nuri Güntəkinin əsəri təşkil edir. Məsələ burasındadır ki, həmin əsərin qəribə taleyi var. Orijinalda «Hülləki» və ya «Hüllücə» adlanan bu əsər bizə rus dilində gəlib çatmışdır. Əsərin türk variantı yoxdur. Ona görə də adında bir qədər anlaşılmazlıq yaranmışdır. Azərbaycan teatrları arasında ilk dəfə Sumqayıtda tamaşaya qoyulmuşdur. Sonralar yazıçı Cahangir Məmmədov bu əsəri ruscadan azərbaycan dilinə tərcümə etmiş və libretto şəklinə salaraq teatra təhvil vermişdir.

       S.Fərəcovun sözlərinə görə, ona 2002-ci ildə Musiqili Komediya teatrı tərəfindən bir neçə müasir mövzulu əsər təqdim olunsa da, klassik türk yazıçısının əsəri onu daha çox maraqlandırmışdır. Cahangir Məmmədovla bir daha libretto üzərində işlədikdən sonra Sərdar Fərəcov özü həm də şerlərin mətnini yazmış və musiqi bəstələmişdir. Əsər o qədər bəstəkarı cəlb etmişdi ki, sanki birnəfəsə onun üzərində işləmişdir. Maraqlıdır ki, musiqili komediyanı tamamlayan sonuncu xoru o, birinci olaraq yazmışdır.

       Yeni musiqili komediyanın ilkin adı «Keçmiş olsun, arkadaş» idisə, sonradan «Bir günlük siğə və ya keçmiş ola arkadaş» adlandırılmışdır.

       Beləliklə, 2004-cü ilin sonunda, dekabrın 18-də Musiqili Komediya teatrının repertuarı daha bir əsərlə zənginləşdi.

       Bəs əsərin süjet xətti nədən ibarətdir? Qeyd etmək lazımdır ki, orta əsrlərdə müsəlman aləmində hökm sürən Şəriət qayda-qanunlarına görə bir günlük siğə deyilən bir adət var idi: bir kişi qadınını boşayıbsa və onunla yenidən evlənmək istəyirsə, mütləq o qadın başqa bir yad kişi ilə bir günlük siğəyə girməli idi, yəni bu, zahiri bir görüntü olurdu. Adətən, yaşlı kişilər pul xatirinə hər hansı bir qadınla bir günlük siğə kəsdirməyə razı olurdular. Rəşad Nuri Güntəkin XX əsrin əvvəllərində Türkiyə həyatında bu adətin hələ də qaldığını və necə eybəcər bir forma aldığını, bəzi fırıldaqçı insanların isə bundan necə sui-istifadə edərək, öz ləyaqətsiz əməllərini həyata keçirdiklərini, eyni zamanda, başqalarının da həyatını korladıqlarını dərindən açıb göstərmişdir. Librettoda məhz bir günlük siğə əhvalatı ön planda durur. Bir günlük siğə əsərdə baş verən hadisələrin axarını, eyni zamanda, əsərin qəhrəmanlarının həyatını dəyişən təkanverici qüvvəyə çevrilir. Əsərin qayəsi is ə məhz bir günlük siğə məsələsinin insanların əlində fırıldaqçılıq üçün bir vasitə olmasını, eyni zamanda, tamahkarlığın onların beyinlərinə pozucu təsir göstərməsini açıqlamaqdan ibarətdir. Əsərdə Islam dininin, şəriət qanunlarının hökm sürduyu bir cəmiyyətdə insanların din yolundan azması, şəriət pərdəsi altında fırıldaqçılıq etməsi, nadanlıq, avamlıq kimi cəhətlər tənqid olunur, gülüş hədəfinə çevrilir. Cəlil Məmmədquluzadənin təbirincə desək, bu, göz yaşları içində gülüşdür. Əsərin tragikomik, kimisi üçün xoşbəxtliklə, kimisi üçünsə bədbəxtliklə nəticələnən finalından belə qənaətə gəlmək olur ki, bir ailədə işlər yoluna qoyulsa da, bu, ümumilikdə türk cəmiyyətinin bəlasıdır və məhz cəmiyyət fırıldaqçılardan, mənfur adətlərdən təmizlənməlidir.

       Əsərin məziyyətlərindən danışarkən, ilk növbədə, onun musiqisini qeyd etmək istərdim. Əlbəttə ki, bəstəkarın professionallığı, yazı üslubu və ifadə vasitələrinin zəngin arsenalından bacarıqla istifadə etməsi diqqətəlayiqdir və əsərin uğurunu təmin edən başlıca amildir.

       Deməliyəm ki, musiqi əsərin məzmunu ilə həmahəng olub, onu dolğun əks etdirir. Türk həyatının təcəssümü üçün bəstəkar məhz türk musiqi üslubuna müraciət etmiş, türk intonasiyaları əsasında, türk xalq melodiyaları ruhunda musiqi bəstələmişdir.

       Bəstəkar əsərin hər bir personajını özünəməxsus intonasiyalarla səciyyələndirir. Necə deyərlər, obrazın musiqi xarakteristikasını bu obraza xas olan, onun danışıq tərzi, xasiyyəti, davranışı, ilə həmahəng olan intonasiyalarla, səciyyəvi musiqi ibarələrilə canlandırır. Lakin bəzən musiqili komediyada türk ruhuna uyuşmayan musiqi də yer alır, avropasayağı üsluba keçid özünü göstərir. Elə son səhnələrdən birindəki «Vyana» valsı bu qəbildəndir. Nə qədər sənətkalıqla işlənsə də, bu, nə əsərin məzmununa, nə də ümumi ruhuna uyğun deyil. (Bəstəkarın öz sözlərinə görə, o, bu valsı məhz uzun müddət Vyanada yaşayan Rəşad Nuri Güntəkinin xatirəsinə həsr etmişdir). Əksinə, Mələyin ariyaları isə musiqinin dərin təsir qüvvəsi ilə yadda qalır və obrazın səciyyələndirilməsində mühüm rol oynayır. Eyni zamanda, Şərifin anası Ruqiyyə ilə, ev sahibəsi Adilə Dudu ilə ansambl səhnələrindəki musiqi bu obrazların satirik planda həllində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

       Əsərdəki hadisələrin mərkəzində Mələk obrazı durur. Bütün baş verən hadisələr bu və ya digər dərəcədə Mələklə, onun taleyi ilə bağlıdır.


Mələk safqəlbli, ürəyiyumşaq, həyatsevər, ailəsinə bağlı, ailə üzvlərinə hörmət göstərən sadə bir türk qadınıdır. Tamaşaçı onun taleyi ilə tədricən tanış olur və səhnədəki hadisələr bir-birini əvəz etdikcə, onun xarakterinin müxtəlif cəhətləri açılır. Onun taleyini həll edən hadisələrə isə biganə qalmaq olmur. Qadının türk cəmiyyətindəki hüquqsuz vəziyyəti, özündən soruşmadan belə ətrafındakı yaxın və ya uzaq insanların onun həyatını istədikləri səmtə yönəltmələri, çox zaman çarəsizlikdən taleyi ilə barışmaq məcburiyyətində qalması Mələk surətində öz təcəssümünü tapır.

       Mələk obrazı əsərdə inkişafda verilmişdir. Belə ki, əsərin əvvəlində ərinin yolunu gözləyən, qayını və qayınanası tərəfindən aldadılan, lakin onların hər sözünü, hərəkətini bağışlayan sadəlövh Mələk ailəsini itirmək və evdən bayıra atılmaq təhlükəsi ilə üzləşir. Sonda isə o, aldadıldığını, alçaldıldığını başa düşərək, taleyini özü həll etmək iqtidarında olan bir surətə çevrilir. Məhz bir günlük siğə onun həyatını dəyişir, gözlərini açır.

       Onu da deyək ki, Mələk əsərdə ən geniş musiqi xarakteristikasına malikdir. Onun ariya və ariozoları, duet səhnələrindəki vokal partiyaları obrazın daxili aləminin səciyyələndirilməsində böyük rol oynayır. Məhz bu səhnələrdə biz Mələyin çətin həyatı ilə, baş verən hadisələrə münasibəti ilə, zahirdə görünən deyil, məhz daxilindəki həyəcanları, yaşadığı hissləri ilə tanış oluruq, onun arzularına, səadət və məhəbbət dolu bir həyat istəyinə qoşuluruq.

       Əsərdə Mələk rolunda çıxış edən Nərgiz Kərimova Mələyin daxili aləmini çox dərindən hiss edir. Aktrisanın geniş vokal imkanlarını, gözəl tembrli və zəngin çalarlı səsini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Obrazın səciyyələndirilməsində onun həm ifaçılıq məharəti, həm səhnə mədəniyyəti, həm də məlahətli surəti bir arada qovuşaraq, aktrisanın canlı, həyati bir obraz yaratmasına rəvac vermişdir.

       Tamaşada iştirak edən aktyorlardan Nərgiz Kərimova ilə yanaşı, əməkdar artist Elxan Əhədzadə yaratdığı Şərif obrazı ilə diqqəti cəlb edir. Onu da deyim ki, böyük yaradıcılıq imkanlarına malik bu aktyorların səhnədə təcəssüm etdirdikləri surətlər bir-birindən əks qütbdə dayanır. Cəmiyyətdəki mənfi-müsbət cəhətlərin, yaxşı-pis əməllərin təzahürünə dönür. Mələk – Nərgiz Kərimova – lirik dramatik plandadırsa, Şərif-Elxan Əhədzadə – satirik bir surətdir.

       Qeyd etmək lazımdır ki, bu tamaşada Elxan Əhədzadə yeni ampluada çıxış edir. Şərif obrazını o, dinamik cizgilərlə yaratmışdır. O, bu rolun öhdəsindən elə ustalıqla gəlir ki, tamaşaçıda Şərifə və onun əməllərinə qarşı həm ikrah hissi, həm də gülüş doğurur. Məhz Şərifin tamahkarlığı, fırıldaqçılığı və dələduzluğu hadisələrin hərəkətvericisinə çevrilir. Həyatda heç bir amalı olmayan və insanları aldatmaqla dolanan Şərif hər bir vəziyyətdən növbəti yalanlar quraşdırmaqla çıxır və sonda elə öz kələklərinin qurbanı olur.

       Onun musiqi xarakteristikası da satirik planda öz həllini tapır. Bəstəkar musiqi vasitəsilə Şərifin iç üzünü açmağa nail olur.

       Əsərin əsas personajlarından biri olan Helmi rolunun ifaçısı Çingiz Əhmədovun oyununa gəlincə, deməliyəm ki, bu rol o qədər də uğurlu alınmamışdır. Helmi rolunu o, komik planda təfsir edərək, tamaşaçını öz hərəkətləri və danışığı ilə güldürmək üçün çox canfəşanlıq edir. Aktyor Helmi surətini səthi qavrayaraq, onun daxili aləmini aça bilmir. Onu qorxaq və düşdüyü vəziyyətdən yararlanan hiyləgər bir surət kimi göstərir. Helmi sadəlövh bir insan olub, ehtiyac ucbatından Şərifin evinə oğurluğa gəlir və bu zaman təsadüfən bu evdə cərəyan edən hadisələrin mərkəzinə düşür. Qorxudularaq Mələklə bir günlük siğəyə razılıq verən Helmi sonradan Mələyi görüb ona vurulur. Bu evdə şahidi olduğu bütün gizli işlərin, Şəriflə anasının kələklərinin üstünü açır. Mələyin dayısından qalan var-dövlətə sahib olduğunu Mələyə xəbər verməklə, onun qəlbində özünə qarşı istək yaratmağa çalışır. Lakin aktyor öz oyunu ilə tamaşaçını öz hisslərinin təmizliyinə, təmənnasızlığına inandıra bilmir. Və o, Şərifə qarşı qoyulan, onun pis əm əllərini ifşa edən müsbət qəhrəman kimi deyil, elə onun kələklərindən istifadə edən təmənnalı bir şəxs kimi görünür. Aktyorun vokal imkanları da zəifdir. Xüsusilə Nərgiz Kərimova ilə duetdə bu, daha qabarıq üzə çıxır.

       Tamaşada digər aktyorların da oyunu diqqəti cəlb edir. Aktyoların oyununda özünü göstərən təbiiliyi xüsusi qeyd etmək istərdim. Belə ki, libretto müəllifi Cahangir Məmmədovun Rəşad Nuri Güntəkinin əsərinin ümumi ruhunu qoruyub, saxlaması, insan talelərini səmimi, sadə bir dildə, xalq ədəbiyyatı ruhunda, həm zarafatyana tərzdə, həm də dərin həyəcanlı hissləri üzə çıxaran lirik təhkiyə ilə təcəssüm etdirməsi aktyor oyununa da böyük təsir göstərmişdir. Səhnədəki hadisələrin inkişafı komik vəziyyətlərin yaranmasına gətirib çıxarır. Belə komik vəziyyətlərdə isə aktyorlar səmimi, təbii oyun tərzi ilə, mətndən kənara çıxmayaraq, artıq sözlərə, gülüş xatirinə edilmiş hərəkətlərə yol verməyərək, çox səlis, dəqiq qurulmuş və yaxşı işlənmiş mizanlarla tamaşaçını ələ almağı bacarırlar. Əlbəttə ki, tamaşada iştirak edən aktyorların rolları barədə də ayrı-ayrılıqda çox fikir söyləmək olar. Çünki hər bir aktyor özünəməxsus oyun tərzinə malik olub, yaddaqalan surətlər yaratmışlar. Və canlı bir tamaşa alınmasına böyü k səy göstərmişlər. Bu baxımdan, əlbəttə ki, tamaşanın quruluşçu rejissoru Yusif Əkbərovun da böyük əməyi olmuşdur.

       Eyni zamanda, musiqili komediyada xorun əhəmiyyətli rolunu qeyd etmək lazımdır. Onu da deyim ki, teatrın xorunun ifaçılıq keyfiyyətləri və professionallığı çox yaxşı təsir bağışlayır. Eyni sözləri teatrın orkestrinə də şamil etmək olar. Bu nöqteyi-nəzərdən tamaşanın ağırlığını çiyninə götürən teatrın baş dirijoru Nazim Hacıəlibəylinin xidməti təqdirəlayiqdir.

       Artıq qeyd etdiyim kimi, əsərdəki hadisələr XX əsrin əvvəllərində baş verir. Ümumiyyətlə, bu tarixi dövrün və türk həyatının əks etdirilməsində az əhəmiyyətli olmayan geyimlər və səhnə tərtibatı rəssam Ismayıl Məmmədovun işində gözəl əks olunmuşdur. Məhz səhnədə dekorasiyaların quruluşu da rəmzi məna daşıyır. Belə ki, arxa planda məscid minarələrinin görüntüləri bir tərəfdən, insanları Allaha ibadətə çağırış kimi, digər tərəfdən isə mənəvi cəhətdən pozulmuş insanlara xəbərdarlıq kimi qavranılır.

       Ümumiyyətlə, «Bir günlük siğə» musiqili komediyası musiqisi, bədii keyfiyyətləri, aktyorların oyunu baxımından, tamaşanın səhnə tərtibatı və rejissor işi baxımından Musiqili Komediya Teatrında son dövrdə səhnəyə qoyulmuş ən yaxşı tamaşalardan biridir. Bu müvəffəqiyyətli əsərə görə bəstəkar Sərdar Fərəcovu və teatrın bütün kollektivini təbrik etmək istərdim. Məlum həqiqətdir ki, teatr tərbiyə vasitəsidir. Tamaşanın araya-ərsəyə gəlməsində rolu, zəhməti olan şəxlər ilk növbədə, tamaşaçı zövqünü, estetik gözəllik hissini səhnədən səslənən söz, musiqi və davranışları vasitəsilə aşılamağı bacarmalıdır. Əminliklə deyə bilərəm ki, «Bir günlük siğə» tamaşasının yaradıcı heyəti bu işin öhdəsindən bacarıqla gəlməyə nail olmuşdur.

Cəmilə HƏSƏNOVA