Sentyabr ayının 18-də dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun anadan olmasının 120 illik yubileyi ölkəmizdə təntənə ilə qeyd olundu.

       Bəstəkarın ev-muzeyinin əməkdaşları da bu yubileyə layiqincə hazırlaşmışdılar.

       Əsaslı təmir zamanı görülən bir sıra işlərlə yanaşı , muzey əməkdaşları yaradıcılıqdan da ayrılmamış, bu yöndə mühüm və dəyərli addımlar atmışlar. Belə ki, muzey, fəaliyyət göstərdiyi 30 il ərzində ilk dəfə olaraq öz təşəbbüsü ilə kitablar nəşr etdirmişdir.

       Nəfis şəkildə nəşr olunan hər iki kitab Üzeyir Hacıbəyovun yaratdığı əsərləri əhatə edir.

        Birinci kitab «Vətən, Millət, Ordu» adlanır. Bu kitabda Üzeyir Hacıbəyovun sırf vətənpərvərlik mahnıları toplanmışdır. Bildiyimiz kimi, vətən-pərvərlik mahnıları Üzeyir bəyin sevərək müraciət etdiyi və xüsusi əhəmiyyət verdiyi janr olmuşdur.

       Bu kitaba daxil olan mahnıların içində bəstəkarın az tanınan, naməlum və bu vaxta qədər, ümumiyyətlə, çap olunmamış mahnıları da vardır.

       Məcmuədə toplanan 10 mahnıdan : «Milli marş», «Səni gözləyir», «Çırpınırdın Qara dəniz», «Vətən ordusu» kimi mahnılarda Vətən sevgisi, düşmənə nifrət, qəhrəmanlığa çağırış kimi keyfiyyətlər ön plana çəkilir.

       Ümumiyyətlə, bu mahnılar janr və mövzu baxımından da çox müxtəlifdir. Üzeyir bəyin yaratdığı bu mahnılar bu gün də müstəqil Azərbaycanın ordusu üçün, əsgərləri üçün, gənc nəslin mənəvi tərbiyəsi üçün müstəsna əhəmiyyət daşıyır.

       Kitabın tərtibçisi və redaktoru Üzeyir Hacıbəyovun ev-muzeyinin direktoru bəstəkar Sərdar Fərəcovdur.

       Kitabın çıxmasında muzey əməkdaşlarından gənc bəstəkar Firudin Allahverdinin, Nərminə Kərimovanın da əməyi böyük olmuşdur.

       Üzeyir Hacıbəyovun ev-muzeyinin direktoru Sərdar Fərəcovun qeyd etdiyi kimi, dahi bəstəkarın 120 illik yubileyi ərəfəsində bu mahnılar toplusunu çap edib xalqımızın diqqətinə təqdim etmək istəyimiz Üzeyir bəyə olan ülvi sevgimizin təzahürüdür.

       Təqdim olunan ikinci kitab «Komediyalar və yumoristik miniatürlər» adlanır.

       Üzeyir bəyin komediyaları latın qrafikası ilə ilk dəfədir ki, nəşr olunur. Məhz buna görə bu ölməz komediyaların gənc nəslə, müasir oxucuya daha yaxın, daha rahat ünsiyyət bağlamaq ehtimalı özünü mütləq doğruldacaq.

       Üzeyir bəyin komediyaları çox sevilir və bütün dünyada məşhurdur. Təsadüfi deyildir ki, bu komediyalar 100 ilə yaxındır ki, bütün dünya xalqlarının dillərində əsl klassik əsərlər kimi qiymətləndirilir. Belə ki, Üzeyir bəyin komediyaları 60-dan çox dilə tərcümə edilərək, 120-dən artıq ölkədə tamaşaya qoyulmuşdur. Bu əsərlərə istər teatrlar tərəfindən, istər xalq tərəfindən böyük ehtiyac var.

       Bu əsərlər əsasında neçə-neçə filmlər çəkilib. Məhz 2005-ci il ərzində Türkiyədə, Rusiyada, Ukraynada və bir çox ölkələrdə teatrlar bu əsərlərə müraciət etmişlər.

       Ümüdvarıq ki, əsərin latınca çap olunması özünə respublikamızdan kənarda da daha böyük oxucu kütləsi cəlb edəcək.

       Kitabın tərtibçisi və ön sözün müəllifi Üzeyir Hacıbəyovun ev-muzeyinin direktoru bəstəkar Sərdar Fərəcov, redaktoru isə muzeyin elmi işçisi Təranə Həsənovadır.

       Sərdar Fərəcov ön sözdə Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılıq işinin böyük miqyasından danışır, Ü.Hacıbəyovun komediyaları haqqında geniş məlumat verərək, gənc nəslin tərbiyəsində bu kitabın əhəmiyyətli olacağına şübhə etmədiyini bildirir.

       Üzeyir bəy komediyalarının yeni nəşri dahi bəstəkarın 120 illik yubileyinə hədiyyə olaraq, bu komediyalara xalq ehtiyacının azacıq olsa da ödəmək istəyinin təzahürüdür.

       Ümumiyyətlə, təqdim olunan hər iki kitab təkcə musiqisevərlər üçün deyil, geniş oxucu kütləsinə xoş töhfə olacaq.

       Məmnunluq hissi ilə bildiririk ki, bu kitablar Mədəniyyət Nazirliyinin, şəxsən hörmətli nazir cənab Polad Bülbüloğlunun dəstəyi ilə işıq üzü görmüşdür.

       Sevinc AQIL QIZI

YENI MUSIQI-NƏZƏRI TƏDQIQAT

       Milli musiqişünaslığımız sanballı bir nəşrlə zənginləşm\işdir. Professor Ramiz Zöhrabovun zərbi-muğamlara həsr olunmuş kitabı (Ramiz Zöhrabov. Zərbi-muğamlar. Musiqi-nəzəri tədqiqat. Bakı,"Mars-Print”, 2004) işıq üzü görmüşdür. Kitabın müəllifinin geniş təqdimata ehtiyacı yoxdur - “Musiqi dünyası”nın oxucularına da, Azərbaycanın elmi və musiqi ictimaiyyətinə də, minlərlə musiqisevərə də bu ad yaxşı tanışdır. Illərdən bəri nəzəriyyəçi - alim, pedaqoq, musiqi təbliğatçısı kimi göstərdiyi səmərəli fəaliyyəti nəticəsində Ramiz müəllim Azərbaycanın say-seçmə musiqiçilərindən birinə çevrilərək böyük nüfuz qazanmışdır. Lakin Ramiz müəllimin çoxillik elmi tədqiqatlarının bəhrəsi olan bu kitabdan söz açdığımız zaman biz bu alimin milli musiqi mədəniyyətimizdəki rolunu bir daha qeyd etməyə bilmərik. Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq doktoru, professor, Humay mükafatı laureatı, Bakı Musiqi Akademiyasının kafedra müdiri, Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqı I darə heyətinin katibi kimi tanıdığımız R.Zöhrabov artıq elmdə də, pedaqoji sahədə və ictimai fəaliyyətində də kamillik zirvəsinə çatmış, şərəfli yer tutmuş sənət xadimlərimizdəndir.

       Maraqlıdır ki, R.Zöhrabovun bu çoxşaxəli fəaliyyət sahələrinin biri digərini həmişə tamamlamış, bunlar arasında qırılmaz bağlılıq mövcud olmuşdur: uzun illərdən bəri həm şifahi ənənəli musiqimizi, həm folklor nümunələrini, həm bəstəkar yaradıcılığını araşdıran bu alim eyni zamanda öz bilikləri və çoxillik təcrübəsini yetişməkdə olan gənc musiqiçilərlə bölüşmüş, pedaqoq, kafedra müdiri, dərsliklər müəllifi kimi musiqi təhsilində uğurla çalışmışdır. O, həmçinin musiqi tənqidçisi və təbliğatçısı kimi televiziya və radioda, dövri mətbuatdakı maraqlı, populyar çıxışları ilə tanınmışdır. Neçə illərdir ki, Bəstəkarlar Ittifaqı IH katibi kimi də Ramiz müəllimin bilavasitə təşəbbüskarı və təşkilatçısı olduğu tədbirlər də milli musiqimizin və musiqi elminin inkişafı və təbliğinə yönəldilmişdir. Lakin hər bir görkəmli alimin, sənətkarın yaradıcılığında elə bir aparıcı sahə, elə bir mövzu olur ki, bunun araşdırılmasına bəzən bütöv bir ömür həsr olunur. Ramiz müəllimin hələ musiqişünaslıq fəaliyyətinin erkən çağlarından bağlandığı və bu gönə kimi onun elmi maraq dairəsinin mərkəzində duran sahə - şifahi ənənəli professional musiqimiz, klassik muğam sənətimizdir. Və əgər Azərbaycan muğamının bir çox aspektlərdə öyrənilməsi, müasir musiqi elminin nailiyyətlərinə əsaslanmaqla müğam nəzəriyyəsinin yaradılmasında başqa muğamşünas alimlərlə yanaşı R.Zöhrabovun böyük payı varsa, zərbi-muğamların araşdırılmasında onun xidməti müstəsna əhəmiyyətə malikdir, belə ki, bu işin bünövrəsini qoyan və bu günə kimi uğurla davam etdirən məhz Ramiz müəllim olmuşdur.

       Zərbi-muğamların nota salınması, öyrənilməsi, bunların nəzəri əsaslarının tədqiqi, milli musiqi yaradıcılığında bu janrın yerinin müəyyənləşdirilməsi bilavasitə R.Zöhrabovun adı ilə bağlıdır. Öyrənilməsi tədqiqatçıdan yüksək peşəkarlıq vərdişləri, musiqi tarixi və nəzəriyyəsi sahəsində geniş və dərin biliklər tələb edən zərbi-muğamların həm vokal-instrumental partitura şəklində nota köçürülməsi, həm təhlili özlüyündə çətin və mürəkkəb bir iş olsa da, R.Zöhrabov bu vəzifəni öz çiyninə götürüb müvəffəqiyyətlə həyata keçirən ilk musiqişünas olmuşdur. Müxtəlif mənbələrdən damla-damla topladığı tarixi faktlar, vaxtilə dahi Üzeyir bəyin, M.S.Ismayılovun şifahi ənənəli musiqimizin bir qolu kimi qeyd edilən zərbi-muğamlar barədə fikirləri, bu musiqi növünün mahiyyəti, özünəməxsusluğu, üslub cəhətlərinə azacıq da olsa aydınlıq gətirə biləcək hər cür məlumatı toplayaraq ümumiləşdirməyə çalışan R.Zöhrabov 1986-cı ildə rus dilində çap etdirdiyi kitabında Ilk dəfə olaraq nota sal dığı 4 nümunəni təqdim etmişdi. Bu gün isə doğma dilimizdə işıq üzü görmüş “Zərbi-muğamlar” kitabı alimin bu istiqamətdə işini daha da genişləndirdiyini, zərbi-muğamların bütün nümunələrini təhlil edib bunlar haqda bitkin nəzəri konsepsiya yaratmağı öz qarşısına məqsəd qoyduğunu göstərir.

       Kitab bir neçə bölmədən ibarətdir. Zərbi-muğamların bilavasitə təhlilinə keçməzdən əvvəl müəllif şifahi ənənəli professional musiqimizdə bu janrın yerini müəyyənləşdirir. “Zərbi-muğamlar şifahi ənənəli Azərbaycan professional musiqisinin bir janrı kimi” adlandırdığı bu fəsildə müəllif əslində çoxjanrlı milli musiqimiz barədə geniş məlumat verir. Özündə çoxşaxəli şifahi ənənəli milli musiqi sistemimizdə janrlararası əlaqələr, bu maraqlı sistemə daxil olan qollardan hər birinin xüsusiyyətləri, genezisi, təkamül prosesi kimi məsələlərə toxunan tədqiqatçı geniş tarixi məlumata bələd olduğunu nümayiş etdirir. Mülahizələrini aydınlaşdırmaq və fikirlərini sübut etmək üçün müəllif görkəmli musiqişünasların və ifaçıların işlərinə müraciət edir; eyni zamanda o, milli ədəbiyyatımızdan da zəngin informasiya mənbəyi kimi bacarıqla istifadə edir. Zərbi-muğam kimi spesifik janrı araşdıran tədqiqatçı Azərbaycan və ümumiyyətlə Şərq ədəbiyyatına, poeziyasına mükəmməl bələd olduğunu da nümayiş etdirir. Kitabın sonrakı bölməsində doqquz Azərbaycan zərbi-muğamından hər birinin təhlili verilir. Bu təhlil müəyən sistem əsasında aparılır. Əvvəlcə mətni qəzəldən ibarət zərbi-muğamlar “Mənsuriyyə”, “Heyratı”, “Şəmayi-Şəms”, “Heydəri”, daha sonra isə xalq mətninə əsaslanan “Arazbarı”, “Ovşarı”, “Mani”, “Qarabağ şikəstəsi”, “Kəsmə şikəstə” lad-məqam, melodika, çoxsəslilik, ritmika, musiqi forması baxımından təhlili edilir. Bunların ardınca xanəndə, tar, kamança, qavaldan ibarət tərkibin ifasından tədqiqatçının özü tərəfindən orijinal açarlarda nota salınmış hər zərbi-muğamın tam musiqi mətni və sonda ədəbi mətni təqdim edilir. Bu əsaslı tədqiqatın növbəti bölməsi - “Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında zərbi-muğamların təzahürü” - oxucunu araşdırmanın mərkəzində duran bu orijinal janrdan bəhrələnən bəstəkar musiqisi nümunələrilə tanış edir. Əslində bu bölmədə də müəllif daha geniş məsələlər dairəsini əhatə edərək, ümumiyyətlə muğamın bəstəkar yaradıcılığında istifadə olunmasından və bu prosesd əki təkamüldən söhbət açır. Təbii ki, bu zaman zərbi-muğamlar və bunların xüsusiyyətlərinin bəstəkar yaradıcılığındakı “yeni həyatı”na xüsusi diqqət yetirilir. Kitabın “Şərhlər” bölməsi zərbi-muğamlardan hər birinin poetik əsasını təşkil edən ədəbi mətn barədə məlumat verir və eyni zamanda bu musiqi nümunələrinin görkəmli ifaçılarını oxucuya tanıtdırır. Kitabda zərbi-muğamların rus dilinə tərcümə edilmiş mətnləri də təqdim edilmiş, son bölmədə isə rus və ingilis dillərində tədqiqatın qısa xülasəsi verilmişdir.

       R.Zöhrabovun bu kitabı müəllifin şifahi ənənəli professional musiqimiz sahəsində çox dəyərli araşdırmalarından biri, zərbi-mğamlar barədə tamamlanmış fundamental bir nəzəri konsepsiyadır. Bu araşdırmada zərbi-muğamların nəzərdən keçirilməsinin tarixi, nəzəri və estetik aspektləri üzvi surətdə bir-birini tamamlayır. R.Zöhrabovun bir çox tədqiqatlarına xas olan maraqlı və özünəməxsus cəhətlərdən biri - müəllifin peşəkarlarla yanaşı ən geniş oxucu kütləsini də maraqlandırmaq, cəlb etmək bacarığı bu nəşrdə də diqqəti cəlb edir. Nəzəri tədqiqat olmasına baxmayaraq, bu kitab təkcə peşəkarlar üçün deyil, Azərbaycan musiqisini sevən hər kəs üçün maraqlı olacaqdır. Müəllifin sadə və anlaşıqlı ifadə tərzi, rəvan dili, kitabın nəfis tərtibatı da, şübhəsiz ki, Azərbaycanlı oxucuları özünə cəlb etməklə milli musiqimizin təbliğində mühüm rol oynayacaqdır.

       Bu il musiqiçilərimiz demək olar ki, bütün yeni işlərini, uğurlarını dahi Üzeyir Hacıbəyovun 120 illik yubileyinə həsr edirlər. R.Zöhrabovun yeni kitabını oxuculara məhz indi təqdim etməyimiz də təsadüfi deyil. Çoxjanrlı, zəngin musiqi yaradıcılığımızın orijinal nümunələri olan zərbi-muğamlara həsr edilmiş bu kitab bütün ömrünü milli musiqi mədəniyyətimizin tərəqqisinə həsr etmiş dahi sənətkarın yubileyinə ən ləyaqətli töhfələrdən biridir.

       Şəhla MAHMUDOVA

TARIXI ANARAQ GƏLƏCƏYI DÜŞÜNMƏK

       2005-ci ilin payızı Azəbaycan musiqi mədəniyyəti üçün Üzeyir Hacıbəyovun 120 illiyi təntənələri adı ilə daxil olacaq. Bu şanlı tarix əlamətdar musiqi görüşləri, təqdimat mərasimləri, konsertlər ilə yadda qaldı. Dahi bəstəkarın anma həftəsində keçirilən müxtəlif səviyyəli tədbirlər silsiləsində musiqi və elmi ictimaiyyətə təqdim olunmuş nəşrlər arasında sənətşünaslıq namizədi, Bakı Musiqi Akademiyasının professoru Fərəh Əliyevanın hazırladığı «XX əsr Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin tarixinə aid qaynaqlar» adlı iki cild lik kitab («Nurlan», 2005) xüsusilə diqqəti cəlb etdi. Bu əsərlərdə iqtisadi, siyasi, sosial və bədii-estetik amillərin ecazkar bir şəkildə çulğaşaraq müasir Azərbaycan musiqi tarixinin yaranmasına təkan vermiş mürəkkəb və heç də birmənalı olmayan dövrə aid çox qiymətli sənədlər toplanmışdır. Sözügedən artıq işıq üzü görmüş ilk iki cildinə, müvafiq surətdə, 1901-1911-ci və 1912-1917-ci illərdə ölkəmizdə dərc edilən «Həyat», «Irş ad», «Molla Nəsrəddin», «Təzə həyat», «Tərəqqi», «Ittihad», «Həqiqət», «Zənbur», «Yeni həqiqət», «Iqbal», «Bəsirət», «Iqdam», «Yeni iqdam», «Sovqat», «Hümmət», «Kaspi», «Baku», «Vestnik Baku», «Bakinets», və «Kavkazskaya kopeyka» qəzet və jurnallarında azərbaycan və rus dillərində dərc edilmiş, musiqiyə həsr olunmuş ən sanballı məqalələr daxil edilmişdir.

       Həmin nəşrdə təqdim edilən resenziyalar, icmallar, problem xarakterli məqalələr, felyetonlar o taleyüklü dövrün atmosferini hiss etməyə imkan verir. Bu kitab oxuduqca biz bir daha yəqin edirik ki, indiyə qədər o dövr barədə çox şeyi bilmirikmiş. Biz rəsmi sovet ideoloji doktrinasının əsiri olduğumuz uzun illər boyu hamını bir əndazəyə salmaq yolu tutmuş sovet rejiminin xoşlamadığı nə varsa hamısı, ağına-bozuna baxmadan, amansızcasına kəsilib atılırdı. Məsələn, Azərbaycanın musiqi dünyasının, onun mədəni həyatının geniş panoramında Məmmədəmin Rəsulzadə görünmürdü, Üzeyir Hacıbəyov barədə, eləcə də sovet tarixçilərinin uzaqgörənliklə «inqilabdan əvvəlki dövr» adlandırdığı və bununla da müasir reallıqdan sanki təcrid edilərək əsrlərin dərinliyinə gömülmüş dövrün digər mədəniyyət xadimləri barədə informasiya ciddi «doza ilə» verilirdi.

       Fərəh Əliyevanın layihəsi tarixi varislik prinsipini bərpa etmək və XX əsrdə Azərbaycan musiqisinin inkişafını vahid proses kimi təqdim etmək məqsədi güdür. Bu proses kontekstində sosiumun kəskin dəyişməsinə baxmayaraq, sovet dövrü XX əsrin ilk onilliklərində Azərbaycan mədəniyyətində başlanmış obyektiv proseslərin davamı olmuşdur.

       Bu kitabları oxuduqda Azərbaycan mədəniyyətinin böyük xadimlərinin – Üzeyir Hacıbəyovun, Müslüm Maqomayevin, Həsən bəy Zərdabinin, Əhməd bəy Ağayevin, Məmmədəmin Rəsulzadənin, Nəriman Nərimanovun, Abbas Səhhətin, Cəlil Məmmədquluzadənin, Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin... Bakıda yaşayan və Azərbaycan mədəniyyətinə sadiq olan Y.Şefferlinq, I.Karnitski, I.Rozin kimi peşəkar musiqiçilərin, eləcə də mətbuatda müxtəlif ədəbi təxəllüslərlə çıxış edən, şəxsiyyətləri hələ də dəqiqləşdirilməmiş onlarca naməlum müəllifin səslərini sanki yenidən eşidirik. Onlar öz fikirlərini söyləyir, öz mövqelərini müdafiə edir, polemikaya girişirlər... Bəzi müəlliflər Azərbaycan musiqisini «yerli musiqi», «tatar musiqisi», muğamları isə «motivlər» adlandırır. Digərləri doğma mədəniyyətimizin labirintlərinə yaxşı bələd olduqlarına görə onun gələcək inkişaf perspektivlərini kifayət qədər peşəkar səviyyədə müzakirə edirlər. Məqalələrin bir qismi informasiya xarakteri daşıyır, digərlərində musiqinin Azərbaycan cəmiyyətindəki statusu, onun estetik və tərbiyəvi rolu ilə bağlı ciddi problemlər qaldırılır və müzakirə edilir. Lakin bütün hallarda milli musiqimizdə baş verən proseslərin yeni və vacib olması dərk edilir, onun «şərq-qərb fenomeni» kimi böyük gələcəyə malik olması aydın hiss olunur.

       Gizli deyildir ki, bəzi xarici müəlliflərin əsərlərində Azərbaycan musiqisinin guya yalnız müsəlman aləminin mədəniyyətinə xas bir sərvət olması barədə mif geniş yayılmışdır. Guya Zaqavqaziya regionundakı qonşularımızın musiqisindən fərqli olaraq, Azərbaycan musiqisi «sovetlər gələnə qədər» Qərb aləmindən tamamilə təcrid olunmuş halda inkişaf etmişdir. Buna görə də həmin müəlliflər Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin yaranmasını və onun uğurlarını yalnız kommunistlərin mədəni və milli siyasətinin müstəsna nəticəsi kimi və deməli, üzvi xarakter daşımayan və təsadüfi bir hal kimi təqdim edirlər. F.Əliyevanın əsəri bu cür təhriflərə qarşı mübarizədə sanballı vasitə olacaqdır, çünki onun müraciət etdiyi faktların və hadisələrin qərəzsiz fiksə edildiyi sənədli mənbələr XX əsrin əvvələrində Azərbaycan paytaxtının zəngin «şərq-qərb» mədəni həyatının panoramını təkzibedilməz yəqinliklə bərpa edir.

       Bu panoram isə doğrudan da çox güclü təsir bağışlayır! O dövrdə Avropa ölkələrindən hər hansı birinin paytaxtı konsert həyatının, zənginliyinə, tanınmış simaların sayına, repertuarın zənginliyinə və mürəkkəbliyinə görə Bakıya həsəd apara bilərdi. Həmin illərdə Sergey Raxmaninov və Fyodor Şalyapin, Vanda Landovska və Aysedora Dunkan, Italiya operasının ulduzları, Almaniya və Fransa ifaçılıq məktəblərinin ustad sənətkarları bakılı tamaşaçılar qarşısında çıxış edir, bakılı dinləyicilər «Bexşteyn» firmasının məşhur royallarında, Qvarnerinin əl işi olan skripkalarda səslənən ifalardan həzz alırdılar. Bakının teatr səhnələrində dünya opera və balet repertuarının ən müxtəlif nümunələri – Çaykovskinin «Yevgeni Onegin», «Qaratoxmaq qadın», «Mazepa», «Yatmış gözəl» və «Qu gölü», Meyerberin «Quqenotlar», Puççininin «Madam Batterfləy», Adanın «Jizel», Delibin «Lakme», Sen-Sansın «Samson və Dalila» əsərləri, tamaşaya qoyulur, Vaqnerin operalarından uvertüralar, Berliozun simfoniy aları, Motsartın və Hunonun «Rekviyem»ləri, Şumanın kvartetləri ifa edilirdi. Hətta yapon musiqiçiləri də Azərbaycan paytaxtının qonağı olmuş, bakılı tamaşaçıları və dinləyiciləri şərəfyab etmişdilər!

       Skeptiklər etiraz edib soruşa bilərlər: bəs bu zəngin konsert həyatı yerli sakinləri maraqlandırırdımı, bütün bu tədbirlər əsasən neft bumu dövründə Azərbaycan paytaxtının əhalisinin xeyli hissəsini təşkil edən əcnəbilər üçün nəzərdə tutulmamışdımı? «Qaynaqlar»da bu suala ətraflı cavab verilir. Bu əsər qərb musiqi formalarının tədricən azərbaycanlıların musiqi məişətinə nüfuz etməsinin dinamikasını izləməyə imkan verir. F.Əliyeva haqlı olaraq qeyd edir ki, azərbaycanlılar onlardan ötrü yeni olan musiqi formalarının «passiv istehlakçıları deyildi» (1-ci cild, səh.5). Belə olmasaydı, resenzentlərdən biri rus baletinin ulduzlarının Bakıdakı çıxışı barədə bu sözləri yazmazdı: «Mayılovların böyük teatrı tamaşaçı ilə doludur. «Bütün Bakı» baletdədir!» (2-ci cild, səh.142). Belə olmasaydı, 1902-1903-cü illərdə Bakıda «şərq konsertləri» vermək ideyası, H.Z.Tağıyev teatrının səhnəsindən Azərbaycan xalq çalğı alətlərinin sədalarının ucalması və milli repertuarıın səslənməsi b u qədər güclü rezonansa səbəb olmazdı. O vaxt Azərbaycan paytaxtında Imperator Rus Musiqi Cəmiyyətinin (IRMO) yerli bölməsi açılır; «Nicat», «Səadət», və «Nəşr-maarif» və başqa iri xeyriyyə cəmiyyətlərinin demək olar ki, hamısı özlərinin geniş fəaliyyət diapazonuna musiqini də daxil edirlər. Tağıyev teatrının, Mayılov qardaşları teatrının, Nikitin qardaşları teatrının səhnələri, Məclisi-müəssisanın, dəniz ticarət donanmasının salonları Bakıya qastrola gələn sənətkarların və yerli musiqiçilərin sərəncamına verilir. Bakı Qafqazın musiqi dairələrində yüksək reputasiya qazanır. «Kaspi» qəzetinin 26 oktyabr 1901-ci il tarixli nömrəsində dərc edilmiş, müəllifi göstərilməyən məqalənin aşağıdakı fraqmenti buna sübutdur: «Indiyə qədər incəsənətlə, musiqi ilə maraqlananların hamısı Tiflisi Qafqazda yeganə musiqi mərkəzi hesab edərək, bu şəhərdə IRMO-nun musiqi məktəbinin olmasını nəzərə alaraq oraya can atırdılar. Indən belə Tiflis bu baxımdan özünün müstəsna əhəmiyyətini itirir: ciddi musiqini öyrənmək və onun yaxşı i fasını dinləmək baxımından Bakı eyni dərəcədə və eyni səviyyədə qənaətbəxş sayıla bilər» (1-ci cild, səh.42).