|
À×ÛËÌÀÌÛØ ÑßÙÈÔßËßÐ
BƏSTƏKARIN MÜQƏDDƏS RUHUNU ƏMƏLLƏRIMIZDƏ YAŞADAQ!
Raziyə ƏLIYEVA
ROSTROPOVIÇLƏRIN NƏSL ŞƏCƏRƏSI
Şeyla HEYDƏROVA
AZƏRBAYCANIN BAŞ ORKESTRI NIyazI epoxası (ARDI)
Nigar ƏLIYEVA Fərəh ƏLIYEVA
ÇARDAŞ VƏ MARKALAR VƏ YAXUD MARKALARDA ƏKSINI TAPAN MACAR RAPSODIYASI
Eldar ISKƏNDƏROV
ÜZEYIR BƏY HACIBƏYOV
Səadət QARABAĞLI
|
|
Üzeyir bəy Hacıbəyov "Yeni üsuli-təbii haqqında bir neçə söz" ("Tərəqqi" qəzeti, 6, 8 mart 1909), "Üsuli-təbii" ("Tərəqqi" qəzeti, 1 aprel 1909), "Dilimizi korlayanlar" ("Iqbal" qəzeti 1912) və s. məqalələrdə ana dili məsələlərindən geniş bəhs etmişdir. Məsələn, "Dilimizi korlayanlar" məqaləsində ana dilini korlayanlardan artistlə axundu bərabər qoyaraq yazırdı... Axund belə danışır:
– Zamani ki, mən burada əglətmişəm, hərgah bir şəxs ki, onun zahiri və batini mənə məlum olmayan surətdə qapıdan daxil olub içəri girdi və mənə salam verdi, hansı ki, mənə aiddir və yainki, aid dökül, onda yəqinlik hasil etmək xaric əz məkandır, mənə fərzdir ki, mən onun salamının cavabında deyəm ki, əleykəssalam!
Axund bunu demək istəyir ki, tanımadığın bir adam sənə salam versə, salam almaq sənə borcdur. Amma farsdan tərcümə eləyir, dilimizin sərf-nəhvini bilmir, ona görə də mətləb dolaşıq düşür...
Artistlər də bizim dilimizi bu sayaq korlayırlar: "Bu gün Tağıyevin teatrında oynalılacaqdır suznaq bir faciə "Gaveyi ahəngər", Fasilələrdə çalacaq tarzən və oxuyacaq xanəndə, filanın rolunu oynayacaq məşhur filan artist"...
Uşaq bazara gedib qoz alır və evə qayıdıb, anasına deyir ki, "Ana, bazardan qoz aldım".
Amma artist bazardan qoz alıb qayıtsa, anasına belə deyər?
– Ana, bazardan aldım qoz.
Teatrlar üçün yazılan elanları savadlı bir adama həvalə etsəydilər, çox əcəb olardı".
Üzeyir bəy "Tərəqqi" qəzetində dərc etdirdiyi "Üsuli-təbii" (Müxtəsər cavab) məqaləsində ana dilinin gözəlliyinə xələl gətirənlərə cavab olaraq yazırdı: "Qafqazda türk dilini mükəmməl bilənlərdən Əli bəy Hüseynzadə cənabları dəfələrlə qəti surətdə elan etmişdir ki, türk dilində "hansı ki" "hansılar ki" sözü yoxdur. Mən də deyirəm ki, bu sözü tərcümə üsulu ilə dərs verən müəllimlər rusun "kotorıy" kəlməsini tərcümə etmək üçün özlərindən çıxardıblar, onun istemalı lüzumsuz bir ağırlıqdır".
Dilimizin gözəlliyi, ahəngliyi digər millətlərdən olan alimlərin də diqqətindən yayınmamışdır. Vaxtaşırı onlar da ana dilimiz barədə üz fikirlərini bildirmişlər. Məşhur ingilis dilçisi Maksmüller dilimiz haqqında belə demişdir: "Azəri türkcəsi öz qrammatik formaları, söz ehtiyatı, üslub imkanları ilə barlı-bəhərli ağacı xatırladır. Özü də bu ağac o qədər barlıdır ki, budaqları ağırlıqdan sına bilər...".
Üzeyir bəy isə "Hansı vasitələrlə dilimizi öyrənib kəsbi-maarif etməliyik" məqaləsində yazırdı: "... Bizim türk lisanımız Avropa üləma və filosoflarının rəyinə nəzərən ən vəsi və kamil bir dildir ki, onun vasitəsilə insan ən ali fikirlərini və ən dəqiq hisslərini bəyanə qadirdir. Belə bir zəngin lisanın sahibi olub da onunla istifadə etməməyin özü böyük bir bədbəxtlikdir".
Üzeyir bəy Hacıbəyov öz əsərlərində, istər "Ər və arvad", "O olmasın, bu olsun", "Arşın mal alan" operettalarına, opera əsərlərinə yazdığı librettolarında, istərsə də publisistik yazılarında ana dilimizin bütün qanunlarına riayət etmiş, onun gözəlliyini, zərifliyini, lirikliyini qoruyub saxlamış, hətta bəzi kəlmələrlə, "Heç hənanın yeridir", "Tarixi Nadiri yarıya qədər oxumuşam", "O olmasın, bu olsun" və s. zərb-məsələ dönmüş ifadələrlə dilimizi zənginləşdirmişdir.
Qərbi Berlində yaşayan həmyerlimiz Eldost 1977-ci ildə Almaniyada Üzeyir Hacıbəyovun həyat və yaradıcılığından bəhs edən (əski əlifba ilə) kitabını nəşr etdirmişdir. Orada Eldost yazır ki, "Məşədi Ibad" əsəri Azərbaycan dilinin şirin, mənalı, gözəl ifadələri və məsəlləri məcmuəsidir. Bu ifadələr bir tərəfdən dilimizin zəngin, mükəmməl bir dil, o biri tərəfdən isə Üzeyir bəy Hacıbəyovun xalq dilinə bağlı və yüksək qələm sahibi olmasını nümayiş etdirir".
Üzeyir bəy Hacıbəyovun yaradıcılıq irsi ümmansız bir dəryanı xatırladır. Nə zaman o dəryaya baş vurursansa, oradan çox qiymətli ləl-cəvahiratla geri dönürsən. Nə qədər həyat var, yer üzərində yaşayış var, Üzeyir bəy də var və yaşayacaqdır. Gələcək nəsillər də o dəryanın böyüklüyündən səxavətlə istifadə edəcəklər və yenə də tükənməyəcək.
|
