ПОРТРЕТЛЯР
RAMIZ MUSTAFAYEV
Ramiz ZÖHRABOV
MUSIQIDƏ – MAVI SƏMANIN BIR PARÇASI
Zümrüd DADAŞZADƏ

       Hər üç musiqili komediyada bəstəkar rəngarəng musiqi formalarından, maraqlı səhnələrdən, rövnəqli xor və orkestr epizodlarından, ariya və ariozo, mahnı, ansambl səhnələrindən bacarıqla istifadə etmişdir.
       1958-ci ildən Azərbaycan Teleradio Verilişləri Şirkətinin xor kollektivinin rəhbəri və dirijoru işləyən Ramiz 250-dən artıq xalq mahnısını və təsnifi xüsusi olaraq xor üçün işləmiş və özü də təqsir etmişdir.
       Bəstəkarın oratoriyaları, kantataları və vokal-simfonik poemaları, süitaları, a kapella xoru üçün 10 mahnıdan ibarət silsilə, və başqa əsərləri məhz bu kollektivin və simfonik orkestrin, solistlərin ifasında lentə yazılmış, videoya alınmış, Teleradio Verilişləri Şirkətinin fonduna daxil edilmişdir. Biz tez-tez ekranda bu əsərlərin videoyazısını müəllifin öz təfsirində görürük.
       R. Mustafayevin əsərləri arasında xüsusilə onun oratoriyaları bir-birindən öz orijinallığı və yüksək professional səviyyəliyi ilə fərqlənir: «Ana», «Hüseyn Cavid», «Oktyabr», «Nəriman Nərimanov», «Salatın», «Nizami», «Inam», «Mənim müasirim», «Məhəmməd və Leyla» məhz dediyimiz yüksək keyfiyyətləri ilə diqqəti çəkir.
       Yeri gəlmişkən onu da deyək ki, R. Mustafayevin «Inam», «Mənim müasirim» oratoriyaları, «Haqq səndədir» kantatası, dünya miqyasında görkəmli siyasətçi və dövlət xadimi, hörmətli Prezidentimiz Heydər Əliyevə həsr olunmuşdur.
       Bəstəkarın oratoriyaları arasında xalq şairi Nəbi Xəzrinin «Ana» poeması əsasında eyni adlı əsəri xüsusi yer tutur. Əsər xor, simli orkestr və solist üçün bəstələnmişdir. Müəllif bu əsərində Vətənə, xalqa, anaya olan böyük məhəbbətini, Nəbi Xəzri şerində ki fəlsəfi fikirləri emosional bir şəkildə tərənnüm edib.
       Oratoriyada beş hissə yeganə dramaturji məqsədə tabedir. Onuda qeyd edək ki, bu poema musiqidə bütünlüklə öz təcəssümünü tapmışdır. Belə ki, solist-tenor əvvəldən sona qədər poemada olan hadisələri musiqi təranələri ilə necə deyərlər «nəql edir».
       Birinci hissənin inkişaf prosesində bəstəkar lad-məqam və ritm dəyişikliyinə xüsusi yer vermişdir. Məhz bu cəhətlər əlbəttə, mətndə olan emosional dəyişilmələrdən irəli gəlir.
       Oratoriyanın ikinci hissəsi lirik planda yazılıbdır. Bu hissə oratoriyanın lirik mərkəzini təşkil edir. Bütün hissə üç böyük epizoddan ibarətdir.
       Üçüncü hissəni isə ağır tərzli musiqi təşkil edir, o, Ana obrazını yada salır. Bu hissədə bəstəkar çoxsəsli polifonik formalar olan xoral və fuqatodan istifadə etmişdir.
       Dördüncü hissədə solist və xor mürəkkəb musiqi melodiyaları ilə bir növ «yarışırlar». Ümumiyyətlə, dördüncü hissə bir poema tərzində yazılmışdır. Və oratoriyanın ən mərkəz, böyük həcmli, mürəkkəb şəkilli hissə əhəmiyyətini daşıyır.
       Son, beşinci hissə bütün oratoriyanı yekunlaşdırır. Şairin fəlsəfi fikirləri bu sözlərlə verilir:
       Həyatda ilk dahi elə anadır,
       Dünyanın allahı elə anadır.
       Bu hissə boyu dramatizmlə aşılanmış «səhnələr» bir-birini əvəz edir. Solistlə xorun replikaları isə dramatizmi daha da gücləndirir. Bəstəkar son hissədə birinci hissədən əsas melodiya və üçüncü hissədən xoral musiqisinə də müraciət etmişdir. Bununla o, hissələr arasında daxili əlaqə yarada bilmişdir.
       R. Mustafayevin oratoriyaları arasında maraqlı nümunə «Hüseyn Cavid» ola bilər. Bu əsər böyük şairin doğum ilinin 100 yaşına həsr edilmişdir.
       Oratoriyanın mətni isə şair Rəfiq Zəka Xəndanındır. «Hüseyn Cavid» oratoriyası bəstəkar tərəfindən beş hissə kimi düşünülmüşdür. Beş hissəni cəmləşdirən müxtəlif səpkili musiqi lövhələri boyu bəstəkar parlaq orkestrləşdirmədən, eyni zamanda solo, vokal, xor və simfonik musiqinin müasir ifadə vasitələrindən, polifonik və harmonik yazı üsulundan, klassik muğam və xalq musiqisi qaynaqlarından böyük məharətlə və ustalıqla istifadə edə bilmişdir.
       Müəllif musiqi obrazları ilə böyük şairə olan ehtiramını, məhəbbətini inandırıcı şəkildə açıb göstərir. Bəli, oratoriyanı dinlədikcə şairin gərgin həyatı, ilhamlı yaradıcılığı gözlərimiz önündə canlanır.
       Bəstəkarın yeni yazdığı «Məhəmməd və Leyla» oratoriyası (Sözləri Bəxtiyar Vahabzadənindir) bu janrda onun ən iri əsəridir. Özü də 75 dəqiqə səslənir. Əsərdə xor, simfonik orkestr, müxtəlif səslərə malik solistlər və qiraətçi iştirak edirlər. Müəllif hissələr arasında və həssələr daxilində kontrastlıq, mətndən irəli gələn xarakter dəyişmələrini maraqlı və müxtəlif səciyyəli şəffaf harmoniyaları, orkestrləşdirmə üsulu ilə açıb göstərməyə nail olur. Dinləyici uzun müddəti metrajdan yorulmur və maraqla mövzunun bütün təfərrüatı ilə açılmasını sona qədər izləyir.
       R. Mustafayev bir simfonist kimi də maraqlı bəstəkardır. O, bütün simfoniyalarında klassik formanı əsas götürür. Onu da qeyd edək ki, o, elə ilk simfoniyasından özünü bu sahədə yüksək səriştəli bir sənətkar kimi göstərdi. Əsər ilk dəfə Azərbaycan bəstəkarlarının IV qurultayında səsləndi, keçmiş SSRI məkanında musiqi ictimaiyyətinin tə’rifini qazandı. Sonra Moskvada Ümumittifaq televiziyası və radiosunun Böyük simfonik orkestri tərəfindən təfsir olundu, lentə yazıldı, radionun fonduna daxil edildi.
       Müəllif öz simfoniyası haqqında belə deyir: «Mən simfoniyamı cəsur Xəzər neftçilərinə, onların rəşadətli əməyinin tərənnümünə həsr etmişəm. Bu simfoniya müasirlərimiz, əmək prosesində onların xarakterinin müəyyənləşməsi haqqında düşüncələrdir».
       Bəstəkarın klassik ən’ənəyə əsaslanan simfoniyası üç hissədən ibarətdir. Müəllif birinci hissədə təzadlı obrazlardan ustalıqla istifadə etmişdir. Bütün hissə boyu biz musiqini dinlərkən işıqlı, şəffaf epizodlarla lirik epizodların necə də bir-birini əvəz etməsinin şahidi oluruq. Ikinci hissə isə Xəzərin gözəl mənzərəsinin təsvirinə həsr edilmişdir. Bu hissədə bəstəkar lirik, şairanə melodik boyalara əsaslanmışdır. Üçüncü hissə öz nikbin musiqisi ilə diqqəti cəlb edir. Burada əsas mövzu səadətli əməyin tərənnümüdür.
       Əsəri ilk dəfə dinlərkən böyük bəstəkarımız Tofiq Quliyev çox doğru demişdir … «bu əsər onun əvvəlki yaradıcılıq nailiyyətlərinin – «Vaqif» və «Polad» operalarının, simfonik poema və süitalarının davamıdır».
       Musiqi ictimaiyyəti R. Mustafayevin «Üçüncü simfoniya»sını ilk ifadan təqdir etdi.
       
       Simfoniya üç hissədən ibarətdir. Ilhamla bəstələnmiş bu əsər öz dərin lirizmi, emosionallığı, psixoloji incəliyi ilə diqqəti cəlb edir.
       Bu əsərdə milli musiqi ünsürləri tamamilə müasir ruhdadır. Bəstəkar simfoniyada müxtəlif polifonik formalardan və musiqi mövzularının inkişaf vasitələrindən zövqlə, böyük səriştə ilə istifadə etmişdir.
       Üçüncü simfoniya açıq konsertlərdə ifa olunmaqla yanaşı, lentə yazılmış, vaxtaşırı həm Rusiyanın radio dalğalarında, həm də respublika radiosunun proqramlarında səsləndirilir.
       R. Mustafayevin mahnı və romans yaradıcılığı da çox maraqlıdır. Onun mahnı və romanslarını respublikamızın tanınmış müğənniləri oxuyurlar. Lakin o, xoşbəxt adamdır ki, onun mahnı və romanslarından on ikisini məhz böyük müğənnimiz Rəşid Behbudov ilk dəfə təfsir etmiş, onlara necə deyərlər «möhür » vurmuş və həmin əsərlər radionun qızıl fonduna daxil edilmişdir.
       Yaşlı və orta nəslə məxsus hər bir musiqisevər R. Mustafayevin «Bakının ulduzları», «Yadıma sən düşürsən», «Mən Bakı fəhləsiyəm», «Gülnarə», «Sənin gözlərin», «Qızıl əllər», «Məlahət sultanıdır», «Qafqaz», «Bir kəlmədən incidi o» və s. kimi mahnı və romanslarını əzbər bilirlər. Bunlar mahnı salnaməmizi zənginləşdirən incilərdir -, desək düz olar.
       R. Mustafayev Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının 1 qurultayından bəri Idarə hey’ətinin üzvüdür. Bir neçə ildir ki, o musiqili – səhnə əsərləri bölməsinin sədri, Teleradio Şirkəti xor kollektivinin bədii rəhbəri və Bakı Musiqi Akademiyasının professurudur 1968-1972-ci illərdə o, Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının idarə hey’ətinin vəzifəsində çalışmışdır. Bütün bu ictimai işləri o, böyük ruh yüksəkliyi və əzmlə yerinə yetirir.
       R. Mustafayev xoş xəsiyyətə, nəcib, insani keyfiyyətlərə malikdir. O, çox zaman müxtəlif müşavirələrdə, dövri mətbuatda, televiziya ekranlarında, radio dalğalarında açıq şəkildə öz irad və təkliflərini, tənqidi qeydlərini bildirir. Əlbəttə, onun xəsiyyətində olan bu məziyyət bə’zilərinin xoşuna gəlmir, onlarda incilik hissələri oyadır. Bu da təbiidir. Əksar insanlar tənqidi sün’i surətdə şəxsi münasibətlərlə, bə’zən qərəzlə bağlayırlar. Lakin R. Mustafayevin obyektiv tənqidi əsas e’tibarilə öz bəhrəsini də verir …
       R. Mustafayev yaradıcılığının müdrik çağlarını yaşayır. Biz, R. Mustafayevin yaradıcılığının pərəstişkarları və xeyirxahı ondan hələ çox yeni əsərlər gözləyirik. Çünki, o sənətdə heç bir zaman qocalmır, hər bir əsər gənclik ehtirası ilə yazılır.
       R. Mustafayevin yubileyi və yüksək – «Şöhrət» ordeni ilə təltif olunması münasibətilə onu səmimi-qəlbdən təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı, çoxşaxəli yaradıcılığında daha böyük nailiyyətlər arzulayırıq.