|
ÌÓÑÈÃÈ ÍßÇßÐÈÉÉßÑÈ
ŞOSTAKOVIC VƏ AZƏRBAYCAN SIMFONIZMI – (Q. Qarayev və C. Haciyevin əsərlərinin nümünələrində)
Elmira ABASOVA
ƏNƏNƏLƏRI YAŞADAN BƏSTƏKAR
Sevinc RZAYEVA
QARA QARAYEV VƏ MUSIQI FOLKLORU
C. Həsənova-Ismayılova.
ƏMIROVUN ÜSLÜB XÜSUSIYYƏTLƏRI VƏ ONUN FORMALAŞMASINDA MILLI XALQ YARADICILIĞININ ROLU
Inarə MƏHƏRRƏMOVA
|
|
Qara Qarayev və musiqi, folkloru çox əhatəli bir problemdir və şübhəsiz ki, kiçiq bir məqalədə bu problemin bütün cəhətlərini əhatə etmək mümkün deyildir. Qara Qarayev bütün əsərlərində xalq musiqisinin qanunauyğunluqlarına söykənmişdir. Lakin Q,Qarayevin musiqi dili xalq musiqisinin ən qiymətli özəyini yəni lad-intonasiya xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirir. una görə də biz tədqiqiat dairəsini müəyyən dərəcədə məhdudlaşdıraq. Əsas diqqətimizi Q.Qarayev musiqisində milli lad-intonasiyaların təzahürü məsələsinə yönəltmişik. Daha dəqiq desək, biz Q.Qarayevin yaradıcılığını mərhələrlə araşdıraraq, xalq musiqi mənbələrindən, xüsusilə lad-intonasiyalardan istifadə üsullarının təkamülü prosesini izləməyə və bu aspektdə Q.Qarayevin əsərlərində xalq musiqisi ilə əlaqə prinsiplərini açıqlamağa çalışmışıq.
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan xalq musiqisi ilə əlaqə Q.Qarayev yaradıcılığının hər bir dövründə özünü büruzə vermişdir. Bəstəkarların üslub axtarışları folklora yaxınlıq dərəcəsini və xalq musiqisindən istifadə üsullarının mürəkkəbliyini şərtləndirmişdir.Buna görə də bəzən Q.Qarayevin əsrlərində mürəkkəb transformasiyaya uğramış xalq musiqi elementlərini təhlil etmək çətin görünür.
Q.Qarayev xalq musiqisinin ümumi qanunauyğunluqlarını, lad əsasını, harmonik və ritmik xüsusiyətlərini professional musiqi qanunları ilə, milli bəstəkarlıq məktəbinin naliyyətlərilə, müasir musiqinin texniki vastələrilə qovuşdurur. Q.Qarayev musiqisinin kökləri milli lad-intonasiya əsasları ilə sıx bağlıdır. Məhz lad-intonasiya milliliklə müasirliyi üzvi surətdə bir-birinə qovuşduran tellərdir.
Təsadüfi deyil ki, görkəmli musiqişünas alim L.Mazel müasir dövrün Gerşvin, Albenis, De Fayla, Bartok, Koday, Yanaçek, Martinu, Villa Lobas, Voan Uilyams kimi bəstəkarları sırasında Q.Qarayevin də adını çəkərək, yazır ki, mütərəqqi dünya musiqi mədəniyyətinə müxtəlif ölkələrin, o cümlədən, amerika zəncilərinin, ispan, macar, çex, Azərbaycan, afro-braziliya, ingilis xalq musiqisinin xüsusi lad cizgiləri böyük təsir göstərir.
Q.Qarayevin yaradıcılığına gəlincə, qeyd etmək lazımdır ki, məhz milli lad- intonasiyalarının bəstəkarın yaradıcılıq məqsədlərinə tabe edilməsi nəticəsində yüksək səviyyəli əsərlər yaranmışdır.
Q.Qarayevin yaradıcılığı əsrimizin 30-40-cı illərində formolaşaraq inkişaf etmişdir.
Haqqında danışdığımız dövr bəstəkarın tələbəlik illərinə təsadüf edirdi. O, həm müəllimlərinin rəhbərliyi altında bəstəkarlıq sənətinin sirlərinə yiyələnir, həm də onların ənənələrindən bəhrələnərək öz üslubunu təkminlləşdirirdi.
Bu mərhələdə fortepoano və orkestr üçün «Sevinc poeması», «Ürək mahnısı» və «Səadət nəğməsi» kantataları, Birinci və Ikinci simfoniyalar, «Vətən» operası ( C.Hacıyevlə birgə), «Azərbaycan suitası», «Sarskoye selo heykəli» fortepoano pyesi, fortepiano üçün Soiatino, xalq mahnı işləmələri və onlarca başqa əsərlər yaranmışdır. Bu dövürdə yaranmış əsərlər keçid mahiyyəti daşısa da bəzən mübahisə və tənqid obyektinə çevrilsə də, onların hər birinin meydana gəlməsi Azərbaycan musiqisində əhmtəli hadisə, bəstəkarın yaradıcılığında irəliyə doğru mühüm addım kimi qiymətləndirilir.Bu əsərlər, eyni zamanda, bəstəkarın yaradıcılıq üslubunun formalaşma prosesini əks etdiri.
Bu əsərlərdə xalq mahnı və rəqs intonasiyaları, məqam quruluşu, muğam təfəkkür tərzi, aşıq musiqisi elementləri öz əksini tapmışdır. Xalq musiqisindən alınmış hər bir üsulu bəstəkar öz yaradıcılıq süzgəcindən keçirmiş,öz bədii məqsədinə tabe etmişdir.
Onu da qeyd edək ki, bu dövrün əsərlərində xalq musiqisi ilə əlaqə bəzən aydın nəzərə çarpır, bəzən də daha dərində olurdu.Bu da həmin dövrdə bəstəkarın milli üslubunun qeyri-müəyyənliyi haqda rəylər doğururdu. Çünki o zaman folklora münasibətdə konservativ mövqe üstünlük təşkil edirdi. Q.Qarayevin dar çərçivəyə sığışmayan yenilik axtarışları «yabançı dil» kimi qələmə verilirdi, bəstəkarın yazı üslubunu «süni» və «qəribə» hesab edənlər də tapılırdı. Lakin həmin əsərlərdə bu günkü meyarlarla yanaşsaq, görərik ki, bu fikirlər əsassızdır. Əsas şərt bəstəkarın xalq musiqisindən «çox və ya az» istifadə etməsi deyil, onun milli ruhu duymasıdır.
|
