|
ÅÒÍÎÌÓÑÈÃÈØÖÍÀÑËÛÃ
GÖYÇƏ AŞIQ MƏKTƏBI (ARDI)
Azad Ozan KƏRIMLI
XIX ƏSIRDƏ AZƏRBAYCAN MUSIQI FOLKLORU RUS ZIYALILARIN ƏSƏRLƏRINDƏ
Əhməd ISAZADƏ
|
|
QIZILVƏNGLI AŞIQ QULUNUN YETIRMƏLƏRI
Şişqayalı Aşıq Rəhim və Aşıq Əli.
Göyçə saz-söz ənənələri yaşamında Böyük Ustad Ələsgərdən sonra ən sayımlı yer Aşıq Alının digər yetirməsi – Qızılvəngli Aşıq Qulunundur ki, bunu öncədən vurğulamışdıq.
Lakin aşkarlıq xatirinə deməliyik ki, Aşıq Ələsgərlə tutuşdurula bilmədiyindən, onun şagirdlərinin adı-sanı Daşkəndli Nəcəf, Aşıq Əsəd, Kəsəmənli Nağı və Aşıq Talıbla bir tərəzidə ölçülməyib. Halbuki elə həmin şagirdlərin Göyçə saz-söz ənənələrinin qorunub saxlanmasında əməyi öncəkilərdən heç də az deyil. Və əgər Böyük Ustadın yetişdirdiyi ustadlar və onların sonrakı yetirmələrinin ən başlıca maraq dairəsinin mərkəzi Quzey Azərbaycanın 2-ci şəhəri Gəncə idisə, Aşıq Qulunun davamçıları Quzey-Batı və Batı (Şimal-Qərb və Qərb) bölgələrində çıxışlara üstünlük verirmişlər. Ikincilər arasında Şəki – Zaqatala–Qax–Balakən bölgələrində aşıqlığı sıradan çıxmağa qoymayıb yaşadan, ona qol-qanad verən iki ustad, - iki əmioğlunun, - Şişqayalı Aşıq Rəhim və Aşıq Əlinin adları ayrıca vurğulanmalıdır. Çünki yenə də aşkarlıq xatirinə deməliyəm ki, bizim bugünümüzdə onların adı bir sıra başqaları kimi, haqsız unudulub. Baxmayaraq ki, saz-söz sənətinin tarixində azman sənətkar Aşıq
Əsədin bir deyimi indi də yaddaşlardan silinməyib: «Nə olaydı Aşıq Islam Yusifovun barmaqları, Şişqayalı Aşıq Rəhimin dili və söhbəti, və bir də öz səsim, öz nəfəsim təkcə məndə olaydı».
Şişqayalı Aşıq Rəhim (Rəsulov), onun oğlu, saz-söz sənətinin biliciliyi və, həmma, şairliyi ilə seçilən , lakin özünün «aşıq» deyə çağırılması ilə razılaşmayan Valeh müəllimdən (o doğrudan müəllimdir!) aldığımız bilgilərə görə, 1878-ci ildə dünyaya göz açıbmış. 18 yaşına çatarkən özündə qoçaqlıq taparaq Ağkilsəyə, Aşıq Ələsgərin yanına gələrək, onu şagird götürməsini xahiş edir. O zaman da Böyük Ustad Aşıq Əsədi və Daşkəndli Aşıq Nəcəfi aşıqlığa hazırlayırmış. Üç şagirdin bir yerdə yolə getməyəcəyini yaxşı başa düşən Aşıq Ələsgər onu yoxladıqdan sonra deyir ki, «oğul, sən böyük sənətkar ola bilərsən və bunun üçün gərək böyük sənətkara qulluq edəsən».
Rəhim Böyük Ustadın göndərişi ilə Qızılvəngə, Aşıq Qulunun yanına gedir və hamısını ona danışır. Və həmin gündən Aşıq Qulu onu şagirdliyə götürür. Valeh müəllimin dediyinə, - daha doğrusu, atasından eşitdiyinə görə, adı çəkilən ustad, şairliyi olmasa da, bilikdə Aşıq Ələsgər qədər yetkin imiş, lakin eyni zamanda yaxşı ruhani təhsil görübmüş. Onun Aşıq Alıya şagirdliyi Aşıq Ələsgərdən 10 yaş cavan düşübmüş. Daha doğrusu, Aşıq Qulu ustadının yaxın qohumu olduğuna görə, lap uşaqlıqdan onun yanındaymış.
Şişqayalı Aşıq Rəhim əsil dastançı kimi tanınıbmış, çox dərin biliyi və möhkəm yaddaşı ilə seçilirmiş. Yaddaşının qeyri-adi kəsərı çoxlarında qıskanclıq oyadırmış.
Valeh müəllimin sözlərinə görə özündən 25-30 yaş kiçik qardaşı Albaba da çox gözəl sənət bilicisi olsa da, aşıqlıq etməzdi. II dünya savaşından sonra 1948-1952-ci illərdə o tez-tez Aşıq Rəhimgilə gələr və, demək olar ki, onların ailə üzvü sayılarmış. Aşıq Rəhim həmin dövrdə Zaqatala bölgəsini Aliabad kəndində yaşayırmış və elə həmin illərdə ustadlığa başlayıb bölgənin istedadlı gənclərini, o cümlədən gələcək Aşıq Sirac və başqalarını sənətə həvəsləndirir. Aşıq Rəhim 1978-ci il noyabrın 10-da Şişqayada dünyasını dəyişib.
Aşıq Rəhimin kiçik qardaşı Aşıq Əli isə 1906-cı ildə dünyaya göz açıb, 1988-ci ildə dünyasını dəyişibmiş. Böyük qardaşından təkcə bir üstünlüyü – ancaq şairlik təbii ilə seçirilmiş. Çox parlaq musiqi ifaçılığı da varıymış.
Aşıq Əlinin II dünya müharibəsində kontuziyadan dili-qulağı tutulur. Lakin 2 il sonra bir aşıq məclisində (dinləyici kimi!) əsəb sarsıntısı sonucunda kontuziyadan azad olaraq yenə də aşıqlığa başlayır. 1962-ci ildə onun yatdığı yerdəyanğın baş verdiyindən yenidən dili-qulağı tutulur və müalicədən sonra dili açılır. Həmin zamandan Aşıq Əli sazı yerə qoyur.
Şişqayalı Aşıq Rəhimin başladığı işi qardaşı Aşıq Əli ömrünün sonunadək davam etdirirmiş. Onların Şəki–Zaqatala–Qax–Balakən bölgəsində yetişdirdiyi saz-söz sənətkarlarından ən öncülləri aşağıdakılardır:
1. Bütun Quzey Azərbaycanda və həmma ondan uzaqlarda təkcə aşıq deyil, şair və sazbənd kimi tanınmış Yuxarı Layskılı Aşıq Sirac (Həbibullayev, 1930).
2. Göynüklü Aşıq Ismayıl.
3. Yuxarı Layskılı Aşıq Əhmədiyyə.
4. Hazırda dünyasını dəyişmiş Qımırlı (Zaqatala) Aşıq Ziyəddin.
5. Zaqatalalı Aşıq Camal Əhmədov.
6. Varxiyanlı (Zaqatalanın Bəhmədli kəndi) Şair Cahangir Dalğın (Əhmədov Cahangir Əmrullah oğlu, 1929-1981).
7. Nəhayət, özünü «Aşıq» deyə çağırılmasını istəməyən, lakin ustad oğlu Aşıq Valeh müəllim. Bu deyimimizin nə dərəcədə doğru olduğunu doğrultmaq üçün söhbətimizin gedişində maraqlı bir durğuya yol verək. Daha doğrusu, sözü onun özünə verək:
Valeh müəllim söyləyir ki, «günlərin bir günü əmimlə talvarı altında çay içirdik. Əmim birdən soruşdu ki, «eşitmişəm, şer-zad yazırsan? Bir bağlama desəm, onu aça bilərsənmi?» Dedim: «Baxır bağlamaya». Amma məni eşitmədi, qulağı eşitmirdi. Əmim Xəyyat Mirzənin samovara qoşduğu qıfılbəndi dedi. Mənsə dəftəri cibimdən çıxarıb qabaqca dediklərini və cavabını bəndbəbənd yazıb qoydum. Əmim oxuyub gülümsədi və alnımdan öpdü».
Xəyyat Mirzə
Cümənin gunundə bir xoşxanədə
Abu-atəş bir qalada dayandı.
Kərkəs öz yerində bərqərar oldu
Atəş büxrə verdi, abu oyandı.
Valeh
Eşidəndə ulu ustad kəlamı,
Ömrüm boyu cismim oda ha yandı.
Cümə günü deyil, hər gün, hər zaman
Odla su bir samovarda dayandı.
Xəyyat Mirzə
Bir cavan ağ geyib var əndamına
Yüz nazınan çıxdı qala damına.
Göz yaşını tökdü eşqin camına.
Mey badəsi hər məclisdə paylandı.
Valeh
Çay dəstgahın daim ahıllar qurar,
Çaynik samovarın başında durar.
Həm ağa, həm nökər, sadə və kübar,
O əziz ismətdən hey faydalandı.
Xəyyat Mirzə
Naxışı ayətdi, qaməti əlif,
Abu-atəş o qalada müxtəlif.
Dahanından əsir badi müxalif
Bacalardan dud asimana dayandı.
Valeh
Od zəbana gələr, çox fəğan eylər,
Su qızar-qaynayar, gör, çağa neylər.
Məxməri çay verər, ərməğan eylər,
Bu sirr deyil, hər bir kəsə əyandı.
Xəyyat Mirzə
Qapıdan girəndə bəzər otağı,
Misli Suleymana bənzər növrağı.
Üç bacası vardır, dörddür otağı,
Xəyyat Mirzə hər gün ona mehmandı.
Valeh
Hər evdə samovar var adət-peşə,
Çaynik yüz nazınan minər dudkeşə
Bu məclisə gəl salmayaq əndişə,
Aşıq Valeh böyük-kiçik sayandı.
|
