|
ÅÒÍÎÌÓÑÈÃÈØÖÍÀÑËÛÃ
GÖYÇƏ AŞIQ MƏKTƏBI (ARDI)
Azad Ozan KƏRIMLI
XIX ƏSIRDƏ AZƏRBAYCAN MUSIQI FOLKLORU RUS ZIYALILARIN ƏSƏRLƏRINDƏ
Əhməd ISAZADƏ
|
|
Şişqayalı Aşıq Əlinin şerləri əski əlifba ilə yazıldığından indiyədək çap olunmayıb və əlyazmaları ailəsi və Aşıq Valeh tərəfindən qorunur. Ona görə Şişqayalı saz-söz sənətkarları haqqında söhbəti sonuncunun divanısı ilə bitirmək istərdim:
Mən bir dərdə girifdaram, halım yaman ystədi,
Axtarıram, yoxdu təbib, xeyli zaman ystədi.
Əldən getdi cavanlığım, başladı piranəlik,
Bundan belə şəfa bulmaq xeyli güman üstədi.
Yüz iyirmi dörd min nəbi gəldi-getdi ibtida,
Iyirmi səkkizi əfsəldi, yeddisi fərz dünyada.
Dördü əsas yol göstərir, dörd kitabdan ziyada,
Incil, Zəbur, Söhvə Torat, sonu Quran üstədi.
Valeh, gəlsən, ol xudadan dərdinə dərman dilə,
Çağırginan Şahlar Şahın etiqadla, sidq ilə.
Gələ yüz min təbib, loğman ya bilməyə, ya bilə,
Sidqi dilnən haq-taladan istə, aman üstədi.
Yarpızlı Aşıq Vəli (Əhməd oğlu) də Aşıq Alının tanınmış şagirdlərindən biri olub. 1854-cü ildə dünyaya göz açan Aşıq Vəli Aşıq Alıdan savayı onun ən sayımlı yetirmələrindən biri – Qızılvəngli Aşıq Quludan da dərs almış, cavanlıq illərində uzun zaman onunla birgə çıxış etmişdir. Ilyas Əfəndiyevin «Geriyə baxma, qoca» romanında Qarabağın ən sayımlı, ən kübar toylarının yaraşığı, aparıcı aşığı kimi Göyçəli Aşıq Vəlinin adı vurğulanır ki, bu həmin Yarpızlı Aşıq Vəlidir.
Onun haqqında yalnız əfsanələr bizə gəlib çatıb: zil oxumağı, çıraq və lampaların «nəfəsini qaraldan» səsi. Aşıq Vəlinin söz yaradıcılığı da, yazıqlar olsun ki, bizə gəlib çatmamışdır. Hətta fotoşəkli də.
Aşıq Vəli 1929-cu ildə doğma kəndi Yarpızlıda dünyasını dəyişib.
Yarpızlı Aşıq Oruc.
Aşıq Oruc 1920-ci ildə yuxarıda söhbət açdığımız Yarpızlı Aşıq Vəlinin ailəsində dünyaya gəlib. «Ustad oğlu şagird olmaz» desələr də, aydındır ki, 9 yaşlı uşaq atasından çox az görüb-götürə bilər. Gənc yaşına çatan Oruc isə ən sayımlı Göyçə saz-söz ustadları, - Aşıq Talıb Ələsgəroğlu, Aşıq Əsəd, Cilli Aşıq Müseyibdən çox uzun zaman görüb-cötürdüyünə baxmayaraq, onun əsil və təkcə bir ustadı olub, - Alışanoğlu (Çaxırlı) Aşıq Ibrahim.
Aşıq Oruc 30-cu illərin 2-ci yarısında, lap erkən yaşlarından Bakı və Gəncədə keçirilən olimpiada və festivallarda çıxış edirmiş. Lakin 1948-ci ildə Azərbaycan türklərinin öz doğma yurdlarından zorla qovulması sonucunda o öz ailəsi ilə Gədəbəyə gəlməli olur. Zəhmət kəndində yeni yurd salan göyçəli sənətkarın çıxış coqrafiyası çox geniş imiş: Göyçə, Dərələyəz, Tərtər, Gəncəbasar, Qarabağ, Qazax-Borçalı. Yetkinləşdikcə onun şairliyi də üzə çıxır: qoşma, gəraylı, təcnisləri onu daha geniş tanıdır. Bir gəraylısında özünün aşıqlığı haqqında o belə deyib:
Öz eybini bilməzlərə
Qohum-qardaş, el neyləsin?!
Zatı xain olan kəcə,
Düzgün ürək, dil neyləsin?!
Elmə sinə gərməyənə,
Ustaq dərsi görməyənə,
Düzə qiymət verməyənə,
Alim, şair, bil, neyləsin?!
Eli sevər ər oğlu ər,
Qanı təmiz, canda hünər.
Haqsız ölsə nadan, sərsər,
Ona külüng, bel neyləsin?!
Sarvar ümid bağlar nərə,
Şair olan şah əsərə.
Səyyah yorğun, çətin bərə,
Ovun getsə, sel neyləsin?!
Aşıq Oruc, de sözünü,
Tərifləmə gəl özünü.
Bil, çevirsə el üzünü,
Yüz köməkçi əl neyləsin?!
1953-cu ildə Aşıq Oruc Gədəbəy bölgəsində ilk dəfə aşıq ansamblı yaradır. Həmin ansamblda hazırda Gədəbəy aşıqlarının öncülü və ağsaqqalı Isfəndiyar Rüstəmov, daha sonralar Aşıq Sədaqət Rəsulov, Aşıq Zahid Aslanoğlu, Fəzail Ismaylov, Şahsuvar Fərzəliyev, Yusif Quliyev, Aşıq Sayad və çox-çox başqaları sənətin sirrlərində yetkinləşmişlər. Bir neçə (11) ən örnək aşıq havası onun ifasında lentə yazılaraq Dövlət teleradio şirkətinin fondunda bu gün də qorunur. Ayrıca vurğulanmalıdır ki, «Qurbani» dastanı ən dolğun şəkildə məhz Aşıq Orucun dilindən yazıya alınıb, bir sıra qoşma, gəraylı və təcnisi, eləcə də Morullu Aşıq Teymurla deyişməsinin aşıq dastan-söz yatırında özəl yeri var.
Yarpızlı Aşıq Oruc 1976-cı il iyulun 19-da gözlənilmədən dünyasını dəyişib. Araşdırmamızın yönünə baxmayaraq, ustadın bir təcnisi və vaxtı ilə Morullu Aşıq Teymura dediyi, mənimsə hazırda oxuculara ünvanlayacağım qıfılbəndlə onun haqqında qısa bilgiyə sonluq verməyi lazım bilirəm:
Təcnas
O hilal qaşını görəndə gözüm,
Müştaq oldum onun yar sinəsinə.
Laçın tərpənişli, tovuz cilvəli
Qaldım qulluğunda, yar, sinə-sinə.
Gəzib bu qağları lalə üzəsən,
Insaf eylə, gəl, dərdimi üzəsən.
Busə nədir, qıymayırsan üzə sən,
Xəncərlə bağrımı yar sinə-sinə
Oruc deyir: «Sən gələndə, Yasəmən,
Gah şad olub, gah batıram yasa mən».
Nitqi, nəfəsindən qopur yasəmən
O nədir köksündə, yar, sinə-sinə.
Qıfılbənd
Səndən xəbər alım, ay Aşıq Teymur,
Necə daşdır hər nişanı kölgəsiz?
O nədir ki, nə dincəlib dayanmaz,
Nə dolanır bu dünyanı kölgəsiz.
O nədir ki, nəfəsi yox, qanı var,
O nədir ki, hər rəngdən donu var?
O nədir, nə yurdu, nə məkanı var,
Geşt eyləyər hər bir yanı kölgəsiz.
Oruc deyər: «Nədir yerin pərgarı,
O nədir ki, gah qız olur, gah qarı.
O nədir ki, yerin, göyün ləngəri,
Əgər bilsən, hər nişanı kölgəsiz?!...»
(ardı var)
|
