ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
АЗЯРБАЙЖАН ОПЕРАСЫНДА ИНГИЛАБИ МЮВЗУ
Щябибя МЯММЯДОВА
Search

ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
АЗЯРБАЙЖАН ОПЕРАСЫНДА ИНГИЛАБИ МЮВЗУ
Щябибя МЯММЯДОВА
AZЯRBAYCAN XALQ TEATRЫNЫN GENEZИSИNЯ DAИR BЯZИ NЯZЯRИ MЯSЯLЯLЯR
Mehparя МЦРСЯЛИЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАНДА БАЛЕТ ЪАНРЫНЫН ТЯШЯККЦЛЦ ВЯ ИНКИШАФЫ
Шяфяг ЩАЖЫЙЕВА
ТЦРК КЦЛТЦР ЧЕВРЕСИНДЕ ТУЛУМ ЧАЛГЫСЫ
Мащмут КАРАЭЕНЧ
ЩАЛК ОЗАНЫ, САЗ ШАИРИ, АШЫК КАВРАМЛАРЫ
Zeynel DEMИR
“РЯЩАБ” МУЬАМЫНЫН МЕЛОДИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Бянювшя РЗАЙЕВА
Ц.ЩАЖЫБЯЙЛИНИН “ЛЕЙЛИ ВЯ МЯЖНУН” ОПЕРАСЫНДА ХАНЯНДЯ ИФАЧЫЛЫЬЫНЫН ЯСАС ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Вцсаля МЯММЯДОВА
РАСТ” АИЛЯСИНЯ АИД МУЬАМЛАРЫН ТЯДРИСИНЯ ДАИР
Рцфят ЩЯСЯНОВ
ШЯРГ МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИНДЯ ЯЛ-ФЯРАБИ ЕЛМИ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНЫН ШЯРЩ ВЯ ИЗАЩЛАРЫ
Елмира АХУНДОВА

 


1935-жи илдя сящняйя гойулмуш Мцслцм Магомайевин «Нярэиз» операсы Азярбайжан мусиги мядяниййятиндя мцасир ингилаби мювзуда, совет щакимиййяти уьрунда мцбаризя мювзусунда йазылмыш илк классик типли опера кими дяйярляндирилмиш вя юзцнямяхсус йер тутмушдур. Операнын илк ифачылары Л.Тящмасиб, Щ.Щажыбабабяйов, М.Баьыров олмуш, сонралар ися ясас роллары Ш.Мяммядова, Бцлбцл ифа етмишляр.

        Ясярдяки щадисяляр 1920-жи илдя Азярбайжанда Совет щакимиййятинин гурулмасы дюврцндя кяндлилярин ингилаби мцбаризясини якс етдирир. Операда драматуръи хяттин ясасыны ики якс гцввянин гаршыдурмасы тяшкил едир: бир тяряфдян, халг (кяндли гызы Нярэиз, чобан Ялийар, ингилабчы-фящля Жяфяр вя б.), диэяр тяряфдян, истисмарчы гцввяляр - бяйляр (Аьалар бяй вя онун ялалтылары) бир-бириня гаршы гойулур.

        Ясярин ясас апарыжы гцввяси халгдыр. Халг образы операда мцхтялиф характерли хорларла вя рягслярля тямсил олунмушдур.

        Ясярин яввялиндя халгын мяишятинин, аьыр щяйатынын тясвири верилирся, ЫЫЫ пярдядян башлайараг, халг образынын характери дяйишир. «Йохсулларын хору», «Йаллы» рягси вя с. бу гябилдяндир вя халгын мцбариз рущуну якс етдирир. «Йохсулларын хору» тямкинли характер дашыйыр.

        Операнын финалы ися халгын тянтяняли хору иля битир. Бу хор цсйана галхмыш кяндлилярин гялябясини якс етдирир.

        «Нярэиз» операсында айры-айры гящряманларын партийасында да мцбаризяйя чаьырыш интонасийалары эениш сурятдя юз яксини тапмышдыр. Хцсусиля ингилабчы Щейдярин партийасында бу юзцнц бцрузя верир. Щейдярин арийасы драматуръи щадисялярин ян эярэин анында, кяндлилярин бяйин зцлмцндян йорулдуглары, онун яхлагсызлыьындан сарсылдыглары бир вахтда сяслянир. Бу арийа кяндлилярдя цсйан гыьылжымларыны аловландырараг, онлары ингилаб етмяйя, бяйляри, ханлары девирмяйя чаьырышдыр. Ясярин драматурэийасыны дцйцн нюгтясинин ачылмасына истигамятляндирир.

        Арийанын мелодийасы эениш няфясли, йцксялян-енян щярякят хяттиня маликдир. Щейдярин партийасындакы мелодик инкишаф хятти юз давамыны операнын финалында да тапыр.

        Финалда Щейдярин партийасында мелодийа даща инамлы, тямкинли вя гцрурлу характер алыр. Бурада юз гцввясиня архайын олан вя халг кцтляляриня дя буну тялгин едян, щеч кимдян чякинмяйяряк, мцбаризя апармаьа вя юз эяляжяйини гурмаьа чаьыран бир гящряманын, мцбаризяйя башчылыг едян инсанын суряти жанланыр. Бу сящнянин сонда юз гялябясиндян севинян кяндлилярин хору иля тамамланмасы да яламятдардыр.

        Диггятялайигдир ки, хорун мелодийасы Щейдярин партийасынын интонасийалары ясасында гурулмушдур. Бу да халгла гящряманын ягидя бирлийини, ейни мягсяд уьрунда мцбаризя апармасыны нцмайиш етдирир.

        Ялийарын вя Нярэизин партийасында ися лирик щиссляр цстцнлцк тяшкил едир. Бунунла беля, Ялийарын сонунжу арийасында ижтимаи ядалятсизлийя гаршы етираз мотивляри мусиги мязмунунда эярэинлийин артмасына вя мцбаризя рущунун йцксялмясиня эятириб чыхарыр. Бу бахымдан арийанын мусигиси фяал мцбариз характери иля диггяти жялб едир.

        Мараглыдыр ки, арийанын мелодик интонасийа ясасы «Йохсулларын хору»на йахындыр. Триоллу груплашманын тоникайа щялл олунмасы, кварталы сычрайышлар вя енян пиллявари эедишляр бу гябилдяндир. Беля бир интонасийа йахынлыьы ясярин ясас гящряманы иля халгын арасындакы дярин баьлылыьы нцмайиш етдирир.

        Беляликля, «Нярэиз» операсы Азярбайжан операсына ингилаби тематика эятирмякля, ХХ ясрин тарихи щадисяляринин тяжяссцмц олду. Бунунла беля, операнын драматуръи инкишафынын ясасыны халгын юз зцлмкарларына гаршы мцбаризяси вя халгын арасындан чыхмыш гящряманларын цсйана башчылыг етмяси, ингилаби щярякатын гялябя чалмасы тяшкил едир. Беля бир сцъет хяттини билаваситя гящряманлыг дастанларында да мцшащидя едирик. Халг дастанларындан эялян мцбаризя хяттинин ХХ ясрдя операларда юз яксини тапмасы яламятдардыр.

        Азярбайжан операсында ингилаби тематиканын тяжяссцмц сонракы иллярдя даща ики операда юз яксини тапмышдыр. Лакин бу опералар мцхтялиф мязмунлу олдуьуна эюря ясярин драматуръи инкишаф хяттиндя дя мювзунун ачылмасы фяргли хцсусиййятляря маликдир. Бурада сющбят Фикрят Ямировун «Севил» вя Жащанэир Жащанэировун «Азад» операсындан эедир.

        «Севил» операсында баш верян щадисяляр билаваситя 1920-жи ил ингилабындан – Азярбайжанда совет щакимиййятинин гурулмасындан яввял вя сонракы дюврц ящатя едир. Бурада ясас мягсяд ингилабын жямиййятдя инсанларын шцурунда, щяйатында ямяля эятирдийи дяйишикликляри нцмайиш етдирмякдян ибарятдир. Бунунла беля, ясярдяки щадисялярин инкишафында мящз ингилаби щярякатын эенишлянмяси сайясиндя дюнцш баш верир. Операда ингилаби рущ, инсанларын цсйана галхмасы, мцбаризя язми бир нечя сящнядя юз яксини тапыр.

        ЯDЯBИYYAT

1. Жащанэиров Ж. «Азад». Клавир. Бакы, Ишыг, 1978

2. Ялийева А. М.Ф.Ахундов адына Опера вя Балет Театрында «Нярэиз». «Коммунист» гязети. 7 октйабр 1951-жи ил.

3. Ямиров Ф. «Севил». Клавир. Бакы, Ишыг, 1976

4. Исмайылова Г. М.Ф.Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет Театрында «Севил». «Коммунист Азербайджана» гязети. 13 йанвар 1954-жц ил.

5. Губад Г. «Азад». «Ядябиййат вя инжясянят» гязети. 8 феврал 1958-жи ил.

6. Магомайев М. «Нярэиз». Клавир. Ялйазма

7. Касимова С. Оперное творчество композиторов советского Азербайджана.I часть, Б., Азерб. Гос. Издав-во, 1973

8. Касимова С. Оперное творчество композиторов советского Азербайджана. II часть, Б., Ишыг, 1986


Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page