ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
РАСТ” АИЛЯСИНЯ АИД МУЬАМЛАРЫН ТЯДРИСИНЯ ДАИР
Рцфят ЩЯСЯНОВ
Search

ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
АЗЯРБАЙЖАН ОПЕРАСЫНДА ИНГИЛАБИ МЮВЗУ
Щябибя МЯММЯДОВА
AZЯRBAYCAN XALQ TEATRЫNЫN GENEZИSИNЯ DAИR BЯZИ NЯZЯRИ MЯSЯLЯLЯR
Mehparя МЦРСЯЛИЙЕВА
АЗЯРБАЙЖАНДА БАЛЕТ ЪАНРЫНЫН ТЯШЯККЦЛЦ ВЯ ИНКИШАФЫ
Шяфяг ЩАЖЫЙЕВА
ТЦРК КЦЛТЦР ЧЕВРЕСИНДЕ ТУЛУМ ЧАЛГЫСЫ
Мащмут КАРАЭЕНЧ
ЩАЛК ОЗАНЫ, САЗ ШАИРИ, АШЫК КАВРАМЛАРЫ
Zeynel DEMИR
“РЯЩАБ” МУЬАМЫНЫН МЕЛОДИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Бянювшя РЗАЙЕВА
Ц.ЩАЖЫБЯЙЛИНИН “ЛЕЙЛИ ВЯ МЯЖНУН” ОПЕРАСЫНДА ХАНЯНДЯ ИФАЧЫЛЫЬЫНЫН ЯСАС ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Вцсаля МЯММЯДОВА
РАСТ” АИЛЯСИНЯ АИД МУЬАМЛАРЫН ТЯДРИСИНЯ ДАИР
Рцфят ЩЯСЯНОВ
ШЯРГ МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИНДЯ ЯЛ-ФЯРАБИ ЕЛМИ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНЫН ШЯРЩ ВЯ ИЗАЩЛАРЫ
Елмира АХУНДОВА

 


Муьамын тядриси мясяляляри бцтцн дюврлярдя диггят мяркязиндя олуб, мцхтялиф йанашма тярзи иля сечилмишдир. Беля ки, гядим дюврлярдян муьам сяняти шифащи яняняляр ясасында устаддан-шаэирдя ютцрцлмцш, йаддаш васитясиля нясилдян-нясля кечмишдир.

        Тябии ки, муьам сянятинин гайда-ганунлары пяракяндя шякилдя дейил, низамлы бир системя табедир вя бу системин бцтювлцкдя дярк олунмасы вя мянимсянилмяси важиб шяртдир. Щяр бир муьам ифачысы бу бцнювря ясасында йетишир вя юзцнямяхсус йолла муьам устадларынын йаратдыглары яняняляри давам етдирир, бу да муьам сянятинин инкишафына, йени муьам нювляринин вя вариантларынын йаранмасына тякан верир.

        Мялумдур ки, Шярг аляминдя мусиги сащясиндя йазылы мянбяляр - Орта ясрляр дюврцнцн бюйцк енсиклопедист алимляринин мусиги иля баьлы рисаляляри мювжуд олмушдур. Бцтцн бунлар мцасир дюврдя дя муьам сянятинин тядгигатчылары цчцн ясас мянбялярдяндир. Хцсусиля Сяфияддин Урмявинин (ХЫЫЫ яср), Ябдцлгадир Мараьайинин (ХЫВ-ХВ яср), Мирзя бяй (ХВЫЫ яср), Мир Мющсцн Нявваб (ХЫХ яср) кими эюркямли мусигишцнасларын рисаляляри, тяртиб етдикляри муьам жядвялляри диггятялайигдир. ХХ ясрдя дя устад сяняткарларын муьам жядвялляри олмушдур. Бунлардан эюркямли тарзянляр Мирзя Фяряж Рзайевин, Ящмяд Бакыхановун, Камил Ящмядовун вя башгаларынын адларыны гейд едя билярик. Цзейир Щажыбяйлинин йаратдыьы програм ися муьамын системляшдирилмясиндя мцстясна рол ойнамышдыр.

        Бцтцн бу йазылы сянядляр дюврцн мусиги ифачылыьы тяжрцбясини, устад муьаматчыларын репертуарыны вя бунун ясасында гурулан муьам тядриси янянялярини бизя чатдырыр. Биз щямин мянбяляря ясасланараг, мцгайисяли тящлилляр васитясиля “Раст” муьам аилясиня аид муьамларын тяркиблярини арашдырмаьа чалышмышыг. Ону да гейд етмяк лазымдыр ки, ХХ ясрин икинжи йарысында муьамын тядриси ушаг мусиги мяктябляриндян башлайараг, щям орта ихтисас мусиги мяктябляриндя, щям али мусиги мяктябляриндя апарылыр. Бунунла ялагядар олараг, чохсайлы муьам програмлары мейдана эялмишдир. Онларын тяртибчиляри адлы-санлы муьам билижиляри вя педагоглардыр. Шцбщясиз ки, мцхтялиф иллярдя йаранмыш бу програмлар муьам тяркибляриндя юзцнц эюстярян дяйишикликляри цзя чыхармагла йанашы, щям дя дюврцн ифачылыг тяжрцбясинин цмуми мянзяряси щаггында тясяввцр йаратмаьа имкан верир.

        Хцсусиля ХЫХ ясрин икинжи йарысы-ХХ ясрин яввялляриндя йашамыш тарзян Мирзя Фяряжин жядвялляриндяки бир нечя муьамын тяркибляринин диэяр жядвяллярля мцгайися олунмасы мараглыдыр вя муьамларын инкишаф тарихинин юйрянилмяси иля йанашы, мцасир дюврдя ня кими дяйишикликляря уьрамасыны, дястэащ композисийасынын формалашмасы просесини цзя чыхармаьа имкан верир.

        Бу бахымдан йанашсаг, ялбяття ки, тякжя “Раст” муьамынын вя “Раст” аилясиня аид олан муьамларын тяркибинин нечя вариантынын йарандыьыны изляйя билярик. Лакин бцтцн вариантларын мцгайисясиндян эюря билярик ки, “Раст” дястэащынын ясасыны тяшкил едян яняняви тяркибляр дяйишилмяз олараг галыр. Бу шюбялярин ардыжыллыьынын артыг Мирзя Фяряжин жядвялляриндя формалашдыьыны мцшащидя едирик.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, муьам ифачылыьында вя тядрисиндя “Раст” аилясиндян олан муьамлар хцсуси йер тутур. Мялум олдуьу кими, “Раст” аилясиня “Мащур-щинди”, “Орта Мащур”, “Байаты Гажар”, “Дцэащ” муьамлары дахилдир. Бу муьамлар юз гурулушу, мусиги мязмуну вя лад-мягам ясасына эюря бир-бириня уйьундур. Бунунла беля, щяр муьамын юз кюкц, еляжя дя юзцнямяхсус тяркиби вардыр.

        Мяммядсалещ Исмайылов “Раст” муьам аилясиня аид олан муьамлары арашдырараг, онларын лад-тоналлыгларынын “Раст” муьамындан башлайараг, кварта мцнасибятиндя йерляшдийини цзя чыхармышдыр: “Раст” дястэащы - “сол” раст, “Мащур-щинди” - “до” раст, “Орта Мащур” - “фа” раст, “Байаты-Гажар” - “си-бемол” раст, “Дцэащ” - “ми-бемол” растда гурулур (3).

        Мирзя Фяряжин жядвялляриндя ашаьыдакы муьамлар юз яксини тапмышдыр: “Раст”, “Шур”, “Чащарэащ”, “Байаты-Шираз”, “Щцмайун”, “Мащур-щинди”, “Сеэащ Забул”, “Рящаб”, “Дцэащ”, “Шцштяр”, “Орта Мащур”, “Байаты-Гажар” (4). Бунлардан “Раст”, “Мащур-щинди”, “Орта Мащур”, “Дцэащ”, “Байаты-Гажар” - “Раст” аилясиня аид муьамлардыр.

        Ону да гейд едяк ки, Мирзя Фяряжля тяхминян бир дюврдя йашайан Мир Мющсцн Няввабын жядвялляриндя дя щямин муьам адларынын дястэащларын дахилиндя шюбя ящямиййяти дашыдыьыны, бязян эушя вя авазларын сийащысында олдуьуну эюрцрцк. Мир Мющсцн Няввабын “Вцзущцл-яргам” ясяриндя алты дястэащын тяркиби эюстярилмишдир: “Раст”, “Мащур”, “Шащназ”, “Рящави”, “Чащарэащ”, “Нява”. Бунлардан йалныз дюрд муьам ады (“Раст”, “Чащарэащ”, “Мащур-щинди” - “Мащур”, “Рящаб” - “Рящави”) Мирзя Фяряжин жядвяли иля цст-цстя дцшцр. Ики муьамын (“Раст” вя “Мащур”) “Раст” аилясиня аид олдуьуну гейд едя билярик.

        1925-жи илдя гябул олунмуш Тцрк Мусиги Техникумунун програмында ися ашаьыдакы муьам дястэащлар юз яксини тапмышдыр: “Раст”, “Шур”, “Чащарэащ”, “Байаты-Шираз”, “Щцмайун”, “Мащур-щинди”, “Сеэащ Забул”, “Рящаб”, “Дцэащ”, “Шцштяр”. Бурада “Раст”, “Мащур-щинди”, “Дцэащ” муьамлары “Раст” аилясиня аид муьамлардыр. Сийащылардан эюрцндцйц кими, Мирзя Фяряжин жядвялляриндя юз яксини тапмыш ики муьам - “Орта Мащур”, “Байаты-Гажар” - Ц.Щажыбяйлинин програмына дахил олмамышдыр. Лакин ифачылыг тяжрцбясиндя вя сонракы иллярин програмларында бу муьамларын да йер алдыьыны мцшащидя едирик.

        ЯDЯBИYYAT

1. Щажыбяйли Ц. Азярбайжан тцркляринин мусигиси щаггында (Тягдим едяни, юн сюз вя лцьятин мцяллифи Ф.Ялийева). Б.: 2005.

2. Бядялбяйли Я. Изащлы-монографик мусиги лцьяти. Б.: 1969.

3. Исмайылов М. Азярбайжан халг мусигисинин ъанрлары. Б.: 1960.

4. Рзайева-Баьырова Р. Тарзян Мирзя Фяряж щаггында хатирялярим. Б.: 1986.

5. Рящмятов Я. Ящмяд Бакыханов. Б.: 1977.

6. Сяфярова З. Азярбайжанын мусиги елми (ХЫЫЫ-ХХ ясрляр). Б.: 1998.

7. Зющрабов Р. Муьам. Б.: Азярняшр, 1991.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page