МУСИГИ ТЯЩСИЛИ ВЯ МААРИФЧИЛИЙИ
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН СКРИПКА ЦЧЦН ЯСЯРЛЯРИ
Шящла ИБРАЩИМОВА
Search

МУСИГИ ТЯЩСИЛИ ВЯ МААРИФЧИЛИЙИ
EСТРАДА СЯНЯТИНИН ИЛКИН МЯНБЯЛЯРИ ИБТИДАИ ИНСАНЛАРЫН МЯИШЯТИНДЯ
Qorxmaz ЯLILICANZADЯ
«АЗАД» ОПЕРАСЫНЫН МУСИГИ ДИЛИНИН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Инара МЯЩЯРРЯМОВА
МУСИГИ СЕВИНЖ БЯХШ ЕДИР
Лейла МЯММЯДОВА
ПРИНЦИП КОНЦЕРТМЕЙСТЕРСКОЙ РАБОТЫ САРВАРА ГАНИЕВА С БИЛЬКЕНТСКИМ СИМФОНИЧЕСКИМ ОРКЕСТРОМ
Ариф АББАСОВ
МЕНЕЖМЕНТИН МЯДЯНИЙЙЯТ САЩЯСИНЯ ДАИР ХАРИЖИ КОНСЕПСИЙАЛАРЫ
Эцлхар МЯММЯДОВА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН СКРИПКА ЦЧЦН ЯСЯРЛЯРИ
Шящла ИБРАЩИМОВА

 


Скрипка аляти Азярбайжан мусиги мядяниййятиня ХЫХ ясрин ЫЫ йарысындан - ХХ ясрин яввялляриндян дахил олмушдур. Щямин дюврлярдя бакылылар бу алятдя чалына классик ясярляри харижи мусигичилярин гастроллары заманы динлямиш вя зювг алмышлар. Тядрижян Бакыда мусиги тящсилинин бцнювряси гойулдугжа, мусиги щяйаты инкишаф етдикжя, Азярбайжанда бястякарлыг мяктяби йарандыгжа, скрипка алятинин тятбиги сащяляри эенишлянмишдир.

        Мцасир дюврдя Азярбайжан мусиги инжясяняти эюркямли скрипка ифачыларынын ады иля зянэиндир. Ейни заманда, Азярбайжан бястякарларынын скрипка цчцн йаздыглары ян мцхтялиф ъанрлы ясярляр - инструментал миниатцрлярдян тутмуш, камера-инструментал ансамбл ясярляриня, ири щяжмли оркестр ясярляриня вя консертляря кими мусиги хязинямизин дяйярли инжиляри олуб, консерт вя тядрис репертуарында мцщцм йер тутур.

        Азярбайжан мусиги мядяниййяти тарихиндя илк камера- инструментал, о жцмлядян, скрипка вя фортепиано цчцн илк ансамбл ясярляринин йарадыжысы Асяф Зейналлы олмушдур. Онун скрипка вя фортепиано цчцн “Муьамсайаьы” ясяри вя диэяр пйесляри инструментал миниатцр ъанрынын тяшяккцлцндя мцщцм рол ойнамышдыр. Мусиги хязинямизи зянэинляшдирян бу ясярлярдя бястякарын милли мусиги цслубу юз яксини тапмышдыр.

        А.Зейналлынын мусиги цслубу классик Шярг вя Гярб мусигисинин говшаьында йаранмышдыр. Авропа мусигисинин нязяри ясасларыны (мусиги формасы, щармонийа, полифонийа вя с. бу кими мусиги дилинин хцсусиййятлярини) дяриндян мянимсяйян бястякар онлары доьма халг мусигисинин лад-интонасийалары иля говушдурмуш вя нятижядя юз айдын, сялис мусиги цслубуну йарада билмишдир.

        Тясадцфи дейил ки, дащи бястякарымыз Цзейир Щажыбяйли Асяф Зейналлыны “йени мусиги цслубуна малик бир бястякар” (1) адландырырды. А.Зейналлынын йарадыжылыг дяст-хяттинин формаламасында Ц.Щажыбяйли бюйцк рол ойнамышдыр.

        “Муьамсайаьы” ясяриндя скрипка алятинин бядии-техники ифачылыг имканларыны дяриндян дуйан бястякар ону муьам импровизасийасына йахын тярздя сясляндирмиш, бунунла да мусигийя ежазкар хцсусиййятляр ашыламышдыр. Щяжмжя кичик олан бу ясяр мусиги дилинин юзцнямяхсуслуьу иля диггяти жялб едир. Бу ясяр жанлы образлылыьы, парлаг ифадя олунмуш миллийи, техники цсулларынын садялийи иля Авропа инструментал мусигиси янянялярини бирляшдирир. Бцтцн бунларын сайясиндя щямин ясяр тядрис-педагоъи репертуарда мющкям йер тутмушдур.

        Азярбайжан мусигисиндя скрипка цчцн камера-инструментал ясярляр 1930-жу иллярдя эениш вцсят алмышдыр. Бу дюврцн ян парлаг ясярляриндян бири Цзейир Щажыбяйлинин республикада скрипка, виолончел вя фортепиано цчцн “Ашыгсайаьы” триосу иди. Бу, камера-инструментал мусигинин илк нцмуняляриндян биридир. Триода парлаг мащны-рягс образлары тяжяссцм етдирилмишдир. Ясярдя ашыг мусигиси мотивляриндян, ритмляриндян, лад-щармонийа васитяляриндян истифадя олунмушдур.

        Бу дюврдян башлайараг, Азярбайжан бястякарлары скрипка цчцн чохсайлы ясярляр йаратмышлар. Ялбяття ки, онларын щамысыны бир мягаля дахилиндя садаламаг вя характеризя етмяк гейри-мцмкцндцр. Йалныз бир нечя бястякарын йарадыжылыьы тимсалында скрипка цчцн мцхтялиф ъанрлы ясярлярин йаранма тарихиня вя скрипка репертуарынын тяшяккцлцня нязяр салмаг мараглы оларды.

        Ону да гейд етмяк лазымдыр ки, 1930-40-жы вя сонракы иллярдя йарадыжылыьа башламыш бястякарларын яксяриййяти цчцн скрипка доьма бир алятя чеврилир. Бу алятин зянэин ифачылыг имканлары онун соло вя ансамбл аляти кими истифадясиня эениш йол ачыр. Бу бахымдан камера ансамблларынын - трио вя квартетлярин йаранмасы яламятдардыр. Бу кими ансамбл ясярляри Гара Гарайевин, Жювдят Щажыйевин, Солтан Щажыбяйовун вя башгаларынын йарадыжылыьында хцсуси йер тутур.

        Мясялян, Солтан Щажыбяйовун йарадыжылыьында мараглы инструментал миниатцрляря раст эялирик: симли квартет цчцн цч пйес - “Рягс”, “Анданте”, “Скертсо” (1962), “Анданте” вя “Фуга” (1963), бястякарын Щиндистан сяфяриндян алдыьы тяяссцратларын нятижяси кими “Щинд мювзуларында суита” (1964) бу гябилдяндир.

        С.Щажыбяйовун инструментал миниатцрляринин характерик хцсусиййяти халг мусигиси иля жанлы баьлылыьы, мелодиканын тяравятлилийи, емосионаллыьы иди. Бу ясярлярдя бястякарын диггяти ясасян ъанр тематикасында жямлянмиш вя квартет техникасынын мцхтялиф цсулларындан истифадя олунмушдур. Икинжи скертсо вя “Рягс”дя стаккато вя легатонун контрастлары, йцнэцл глиссандолар вя мцхтялиф штрихлярин комбинасийалары чох еффектли алынмышдыр. Гейд олунан миниатцрлярдя С.Щажыбяйов алятляшдирмянин шяффафлыьына цстцнлцк верир вя мусиги материалыны рянэарянэ тембр бойалары иля ишыгландырыр.

        Бястякарын бир нечя штрихля халгын сурятини йаратмаг бажарыьы да бу ясярлярдя айдын эюрцнцр. Беля ки, Икинжи скертсонун шян ящвал-рущиййяли мювзусунда ашыг мусигиси цчцн сяжиййяви хцсусиййятляр юзцнц айдын бцрузя верир. Бу пйес бир чох жящятляриня эюря Ц.Щажыбяйовун “Ашыгсайаьы” триосунун яняняляриндян бящрялянмишдир.

        Яшряф Аббасов хцсусиля камера-инструментал ъанрлары иля чох марагланмышдыр. Онун бу сащядя йаздыьы симли квартет, трио, виолончели ля фортепиано цчцн «Сонатина»сы, скрипка иля фортепиано цчцн вариасийалары диггятялайигдир. Хцсусиля «Сонатина» ясяриндя мцяллифин халг мусигиси сащясиндяки ахтарышлары диггяти жялб едир. Бястякар Щябяшистанда йарадыжылыг езамиййятиндян сонра юз тяяссцратыны - «Щябяшистан ескизляри» квартетиндя (1969) якс етдирмишдир. Ясяр «Ишыг» няшриййатында чап да олунмушдур. Ясярин мелодик ясасыны бястякарын нота йаздыьы узаг Африка юлкясинин халг мелодийалары тяшкил едир.

        В.Адыэюзяловун йарадыжылыьында бир чох камера-инструментал ясярляр дя мювжуддур. Онларын арасында щям бюйцкляр, щям дя ушаглар цчцн ясярляр дя вар. Онлардан биз хцсусиля скрипка иля фортепиано цчцн “Скерсо”ну, фортепиано цчцн “Соната”нын вя башгаларынын адларыны чякя билярик. Бу гябилдян олан ясярляри ифачыларымыз щям ачыг консертлярдя, щям дя телевизийа вя радиода бюйцк шювгля ифа едир, мусиги мцяллимляри ися онлары тядрис програмларына салырлар. Щяр ики щалда В.Адыэюзяловун ясярляри щям ифачылар, щям дя динляйижиляр тяряфиндян севиля-севиля габул олунур.

        Тофиг Бакыхановун мящз инструментал мусигийя бюйцк мараг эюстярмяси онун мусиги сянятиня скрипка ифачысы кими эялмяси иля баьлыдыр: 1945-жи илдян цзц бу йана Т.Бакыханов мцхтялиф консерт салонларында, тянтяняли эежялярдя, радио дальаларында солист кими чыхыш едир.

        Ону да гейд едяк ки, Тофиг Бакыхановун репертуары щямишя Азярбайжан бястякарларынын йени ясярляри иля зянэин олуб. О, Ж.Жащанэировун, Р.Щажыйевин, Ф.Ямировун Консертлярини, Ц.Щажыбяйовун скрипка иля симфоник оркестр цчцн «Аршын мал алан» мусигили комедийасындан «Фанта-зийа»ны мяшщур дириъорлар Нийазинин, Яшряф Щясяновун, Камал Абдуллайевин вя башгаларынын тяфсириндя уьурла ифа етмишдир. Еля инди дя Тофиг Бакыханов истяр ачыг консертлярдя, истярся дя телевизийа вя радио ефириндя щявясля чыхыш едир, скрипка цчцн ясярлярини шювгля чалыр. Тясадцфи дейил ки, онун илк бястяляри дя мящз скрипка цчцн йазылмышдыр. Тофиг Бакыхановун камера-инструментал йарадыжылыьы чох эенишдир. Бурайа мцхтялиф алятляр цчцн мцхтялиф характерли кичик пйесляр, сонаталар вя с. ясярляр дахилдир.

        Скрипка ифачысы кими сянятя эялмиш бястякар Т.Бакыхановун скрипка вя фортепиано цчцн пйесляри рянэарянэ мязмуну вя форма хцсусиййятляри иля диггяти жялб едир. Мцяллиф мцхтялиф характерли бу пйеслярдя алятин спесифик хцсусиййятляриндян, техники имканларындан пешякаржасына истифадя етмишдир. Ейни заманда, лад-интонасийа, ритм дяйишкянлийи, штрих, пассаълар, икили нотлар вя сясин кейфиййятинин йцксяк сявиййядя олмасы цчцн ифачыдан хцсуси бажарыг вя пешякарлыг тяляб олунур. Севиндирижи щалдыр ки, пйесляр тядрис програмына салынараг, бу эцн дя консерт програмларында уьурла сясляндирилир.

        Т.Бакыханов скрипка вя фортепиано цчцн бир силсиля сонаталар йазмышдыр; онлардан “Тцрк сонатасы”, “Иран сонатасы”, “Яряб сонатасы”, “Азярбайжан сонатасы” айрыжа “Шярг сонаталары силсиляси” адландырылмышдыр. Силсиля цзяриндя Т.Бакыханов бир нечя ил ишлямишдир. Силсиляйя дахил олан сонаталар щяр ики алятин спесифик хцсусиййятляри бахымындан, мязмун дяринлийи вя халг мусигисиндян истифадя кейфиййятиня эюря бястякарын ящямиййятли ясярляриндяндир.

        1950-жи иллярдя камера-инструментал ъанрларда хейли ясяр мейдана эялмишдир: йени квартетляр, инструментал пйесляр йазан Г.Гарайев, Ж.Щажыйевля йанашы, Х.Мирзязадя, М.Мирзяйев, А.Рзайев квартетляр, О.Зцлфцгаров трио, А.Рзайев вя башгалары скрипка цчцн сонаталар йазырдылар.

        Сон дюврдя камера-инсррументал мусигиси сащясиндя мусигидя бястякарларымыз фяаллыг эюстярирляр. Бу ъанрларда интонасийа жящятдян милли цслубу юзцндя тязащцр етдирян ориъинал бястялямяляр йаранмышдыр. Бу мянада онларын бязиляри Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын гурултайы вя пленумларынын консерт програмына дахил едилмишдир.

        Камера мусигисинин бцтцн сащяляри интенсив инкишафыны тапыр: полифоник пйеслярдян тутмуш, камера ансамбллары цчцн - трио, квартет, квинтет кими ясярляр бястялянир.

        Ону да гейд етмяк лазымдыр ки, Азярбайжан Дювлят Филармонийасынын няздиндя дювлят триосу вя симли квартет фяалиййят эюстярир. Бу кими кичик коллективлярин репертуарында мящз камера-инструментал ясярляр юзцнц бариз шякилдя нцмайиш етдирир.

        Азярбайжан мусигисиндя скипка цчцн Консертляр дя хцсуси йер тутур. Илк скрипка консертинин мцяллифи Солтан Щажыбяйов олмуш, даща сонра диэяр бястякарлар да бу ъанра мцражият етмишляр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Щажыбяйов Ц. Ясярляри. ЫЫ жилд. Азярб.ЕА-нын няшри. Бакы, 1965.

2. Абасова Э., Касимов К. Очерки искусства советского Азербайджана (1920-1956). Б., Элм, 1970.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page