АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАР ИТТИФАГЫНДА
ЭЮРКЯМЛИ БЯСТЯКАР ВЯ ИЖТИМАИ ХАДИМ ФИРЯНЭИЗ ЯЛИЗАДЯНИН СЯНЯТ ДЦНЙАСЫНА ДАЩА БИР НЯЗЯР
-
Search

АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАР ИТТИФАГЫНДА
ЭЮРКЯМЛИ БЯСТЯКАР ВЯ ИЖТИМАИ ХАДИМ ФИРЯНЭИЗ ЯЛИЗАДЯНИН СЯНЯТ ДЦНЙАСЫНА ДАЩА БИР НЯЗЯР
-
ХЯБЯРЛЯР
-

 


МИЛЛИ ГУРТУЛУШ ЭЦНЦНЦН МУСИГИ СЯДАЛАРЫ
Туран Мяммядялийева

       2012-жи ил, 15 ийун...Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын игамятэащында йерляшян Ц.Щажыбяйли адына Консерт салонунун йыьжам залына топлашмыш аудиторийа Милли Гуртулуш байрамынын даща бир юзцнямяхсус гейдини йашады. Бу илки Гуртулуш Эцнцмцз Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын тяшяббцсц вя тяшкили алтында ийун айынын 12-16 тарихиндя кечирилян Эянж Бястякарларын ясярляриндян ибарят Пленумун сядалары алтында ваге олду. Пленуму ачан илк тядбир эянж бястякарларын иштиракы иля кечирилян мятбуат конфрансы иди ки, сонра цч эцн ярзиндя кечян консертлярля явяз олунуб, ийун айынын 16-да пленуму баьлайан сон динляйиш вя ясярлярин мцзакиряси иля баша чатды. Консертлярдя ифа едиляжяк ясярлярин ифасы Низами Зейналовун рящбярлик етдийи “Жон Темпо” мцасир мусиги ансамблына, еляжя дя пианочу, БМА-нын “Соло охума” кафедрасынын баш мцяллими Илащя Садыгзадяйя, БМА-нын тялябяляри пианочулар Ф.Щясянли, Э.Бякирова, Щ.Гасымзадя, виолончел ифачысы Ъ.Ялийева вя башгаларына щяваля олунмушду.

        Дцшцнцрям ки, бу мусиги щадисясини сейр етмяйя йыьышмыш динляйижи аудиторийасынын бир щиссяжийи кими бир фикри зянн едя билярям: мцасир мусиги ифачылары иля бястякарларын тимсалында йарадыжы эянжлярин ахтарышларыны динлямяк бизи бу консертляря йюнялдян башлыжа сябяб иди. Артыг беш илдир ки, мцасир мусиги сащясиндя чалышан эянж бястякарларымызын фяалиййяти, еляжя дя ил бойу кечирилян бир сыра мцасир мусиги тядбирляри сайясиндя бястякар йарадыжылыьынын мцщити дяйишмишдир. Щяля тялябялик илляриндян мцхтялиф яняняляри гаврамаьа жящд едян йени бястякарлар нясли юз йарадыжы ниййятлярини бажардыглары сурятдя нязяря чатдырмаьа чалышыр, юз йарадыжылыгларына гаршы диггятин зяифлямясиня йол вермирляр. Бундан ялавя, онлар ичярисиндя юлкямиздян щцдудларда юндяр йарадыжы лайищялярдя иштирак едиб вятянимизи таныданлар да вардыр. Тядбирин еля илк консертинин програмына нязяр салдыгда щямин истедадлы эянжлярин ясярлярини эюрмяк бизи севиндириб интизара кюкляди.

        13 ийун Ц.Щажыбяйли адына Консерт салонунда кечян илк ахшам бцтцнлцкля “Жон Темпо” ансамблына щяваля олунмушду. Репертуары ися А.Щажыясэярли, С.Гяни, А.Гямбярли, Т.Ибишов вя Ф.Аллащвердинин ясярляри тяшкил едирди. Адят цзря ясярлярин мцяллифляри вя цмуми жящятляри барядя мялуматы тягдим едян брошцрляр бу дяфя мусигишцнаслар тяряфиндян щяр ясярин ифасындан юнжя жанлы сурятдя ачыгланан биографик вя мязмун барядя гейдляр иля явяз едилмишди. Илк тядбирдя публика мусигишцнас, сянятшцнаслыг цзря фялсяфя доктору Лейла Зющрабова тяряфиндян верилян йыьжам шярщляр васитясиля мялуматландырылырды. Сонракы консертлярдя щямин апарыжы вязифясини ики мусигишцнас, сянятшцнаслыг цзря фялсяфя докторлары Сяадят Тящмиразгызы вя Ъаля Гуламова йериня йетирирди.

        Илк консертдян етибарян ясярлярин динляйиши заманы ясас тутдуьум бир принсипя - щеч бир мейара архаланмайараг, ясярин тябии, щяр щансы бир мящдудиййятдян азад шякилдя гавранылмасы принсипиня риайят едирдим. Беля ки, ясяр щяр щансы техниканын мящарятли тятбиги вя йа милли янянялярин мяхсуси сурятдя гавранылыб ифадя тапмасы, диэяр тяряфдян - мараглы образлар даиряси вя щисс гаммасынын интишары иля диггяти жялб едя биляр. Ян ясасы ися - мусигинин юзцняхас мяхфи дили васитяси иля бизляря чатдырдыьы месаъдыр вя йа гейри-ади ачыгламадыр. Одур ки, ясярляри хронолоъи ардыжыллыгда дейил, ян парлаг тяяссцратлар вя йа жанлы мараг доьурмуш нцмунялярдян башлайараг мцзакиря етмяйи мягсядйюнлц щесаб едирям.

        Бу бахымдан илк консертин ики ясяри цзяриндя ятрафлы дайанмаг истярдим. Зяннимжя, образ мязмуну, васитялярин парлаг жилаланмасы вя гурум дягиглийи етибариля Айаз Гямбярлинин “Нюгтяляря щялл олунмуш композисийа” вя Фирудин Аллащвердинин “Заманларын тоггушмасы” адлы ясярляри парлаг тяяссцратлар гойан юрнякляр иди. “Нюгтяляря щялл олунмуш композисийа” дюрд образ-сегменти тямсил едян алятлярин ясрарянэиз щармоник вящдят йаратмасы, сакит диалогдан тядрижян кцкряйяряк драматик тоггушмайа эялиб чыхан инкишаф хятти иля, еляжя дя тязадлы полифоник эюркями иля яламятдар иди. Гейд олунан “Жоллисион оф тимес” (бястянин ориъинал ады белядир) ясяриня мцяллифи Ф.Аллащвердинин вердийи анлатмада диггятялайиг вя олдугжа актуал фикир сяслянди. Бястякар мултикултурализм кими тязащцря мцсбят мцнасибятини билдириб, мядяниййятлярарасы гайнайыб-гарышма идейасыны дястякляйир вя буна бир шцар мянасы верир. Ясярин драматурэийасы тязадлы гаршылашдырма вя вящдятя эятирян сонуж принсипиня ясасланырды. Ясяри башлайан халис квинта цзяриндя гурулмуш вя, дцшцнцрям ки, “Сары эялин” халг мащнысынын башланьыж интонасийаларыны бизя ешитдирян мотив гядим архаик образы ифадя едирди - бу архаиклийи щям дя гядим мусигийя хас кярянай сигналларыны хатырладан валторнанын щай вермяси вурьулайырды. Нювбяти бюлмя сон дяряжя фяал вя дахилян зиддиййятли (бялкя дя мцряккяб чаьдаш мядяниййятляри тямсил едян) образы гаршы гойараг, сонра щяр ики башланьыжы тядрижян йахынлашдырыр. Сонуж - щяр ики образы там вящдятдя говушдуран космик идиллийа еффектини йарадыр. Сон бюлмянин башланьыжы Хяййам Мирзязадянин “Аь вя Гара” ясяриндян ясас образла баьлы щармоник модел иля тяяссцратлар ойадыр.

        Пленумун икинжи камера мусигиси ахшамынын програмына П.Ахундова, Ф.Фятуллайев, А.Гямбярли, Т.Гасымзадя вя Р.Щцсейнованын ясярляри дахил едилмишди. Консерт бирбаша йени бир мцяллифин ясяри иля башланды. Жялал Аббасовун йетирмяси вя АМК-нын ЫЫЫ курс тялябяси олан Фярид Фятуллайевин “Айын гаршысындан кечян булуд карваны” сярлювщяли пйеси олдугжа профессионал вя щяр барядя жилаланмыш тягдиматы иля хош тяяссцрат баьышлады. Щяжм етибариля хейли ящатяли олан бу композисийа серийа вя модал техникайа ясасланараг, олдугжа експрессив, бир гядяр О.Мессианын мусигисиня йахын мяхсуси рянэарянэлийя малик учуш аб-щавасыны жанландырырды. Бурада Илащя Садыгзадя (фортепиано партийасы) иля Низами Зейналовун (кларнет партийасы) щяссас вя сялигяли фразалашдырылмыш ифалары да бюйцк рол ойнады.

        Милли Гуртулуш Эцнцнцн юз тарихи - ийунун 15-дя Дювлят Орган вя Камера мусигиси залынын сящняси пленумун сон консертинин мяканы олду. Бурада В.Аллащвердийев, А.Мяммядова, Ж.Аллащвердийев, Р.Хялилов кими йеткин бястякарларла йанашы, йарадыжылыг йолуна йени гядям гоймуш эянжлярин - Э.Мирзяйева, К.Якбяров, К.Нясирлинин дя ясярляри ифа олунду. Сяслянян илк ясяр йеткин бястякарымыз, Ф.Гарайев синфинин мязуну, БМА-нын баш мцяллими Алийя Мяммядованын фортепиано прелцдляри иди. Дярин емосионал мязмунлу, щязин кядяр образы дашыйан бу миниатцрляр мцасир йазы цслубу зямининдя истифадя олунан неоромантик жизэиляри, санки романтизм дюврцня бир ещтирам щисси иля, йени бир тяфсир иля диггятялайиг иди. Милли цнсцрлярдян там мящрум олмасы онларын мисилсиз сурятлярля йадда галмасына щеч дя мане олмады. Диэяр йеткин бястякарымыз, мярщум И.Щажыбяйовун тялябяси Рцфят Хялиловун парлаг вя тязадлы милли-епик образлара хас фортепиано сонатинасы да тяравят эятирди. Унутмайаг ки, фортепиано муисигисинин жазибяси щямишя фярди дяст-хятли, мязмуна гялбян вармыш ифадан асылыдыр вя БМА-нын профессору, пианочу Цлвиййя Щажыбяйова она хас парлаг емосионал вя щяссас ифада бу ясярляри тягдим етди. Йекун консертдя даща бир йени ады юзцм цчцн кяшф етдим ки, бу да АМК-нын мязуну, щал-щазырда Алманийада тящсил алан Эцнай Мирзяйева иди. Эянж бястякар епик вя тямкинли лирик сяжиййяли квартети иля, хцсусян Ы щиссянин дольун епик-лирик образы иля йадда галды. (Консерти мяжбурян тярк етмяйим ужбатындан сонракы ясярляри динлямяк, яфсуслар ки, нясиб олмады).

        Даща щансы бястяляр хцсуси мараг доьурду? Сяид Гянинин анлашыглы мусиги дили вя щязин лиризми, интонасийа дольунлуьу иля сечилян “Рянэ” сярлювщяли композисийасыны гейд етмяк олар. Тащир Ибишов квартет щейятли “Кюч” пйесиндя ися сечдийи милли образа уйьун парлаг ащянэляри иля, еляжя дя милли щармоник моделляря сяпялянян (хцсусян сеэащ ладындан тюрянян) тембр-интонасийа дили иля мяхсуси милли сурят йаратмаьа мцвяффяг олду.

        Инди ися гысажа олараг, ясярлярин динляйиши ясасында эялдийим гянаятляри ачыглайым. Пленумун мящсулдар вя мараглы кечдийини щесаб едирям, беля ки, щям йеткин, щям дя йенижя аддымлар атан бястякарларын уьурлу ясярляри тягдим олунмушду. Хцсуси диггят йетирдийим бястякарларда - Айаз Гямбярли, Фирудин Аллащверди, Тащир Ибишов, Фярид Фятуллайев вя башгаларында бир жящяти вурьуламаг истярдим. Сюзсцз ки, ясяр цзяриндя ишляйяркян бу мцяллифляр бцтцн компонентляря - образ мцндярижясинин мусиги васитяляриля дцзэцн ифадясиня, мцвафиг тембр-сонор сечиминя вя форма дягиглийиня диггят йетирирляр. Лакин онларын ясярляринин мяхсуси бир сонор жялбедижилийи вардыр, щямчинин чохлайлы щармоник вя йа полифоник фактуранын щямащянэ тяшкили нязяря чарпыр. Щятта лазыми мягамда бу мцяллифляр милли мусиги хцсусиййятляриндян дя истифадя етмяйи бажарыр. Бу да ондан иряли эялир ки, онларын шагулилик дуйуму, шагули гурумлары дцрцст ешитмя габилиййяти итидир вя бу сябябдян щармоник дил цзяриндя нязарят онларда йахшыдыр.

        Диэяр тяряфдян, онларын ясярляринин дягиг ишлянилмиш образ мязмуну нязяря чарпыр. Бу сябябдян дя бястякарын бу вя йа диэяр техника нювцндян, яняняви вя йахуд мцасир йазы цсулундан истифадя етмяси юнямли дейилдир, ян ясасы - байаьы олмамаг шяртиля дцшцнцлмцш, парлаг да олмаса айдын дярк едиля билян образ башланьыжыдыр. Бурадажа мцяййян дахили зиддиййятя, даща дягиг - бястякар ниййяти-образ-мусиги дили бахымындан гейри-мцвафиглийя малик бязи ясярляря диггят йетирмяк истярдим, беля ки, щямин зиддиликляр сябябиндян бу ясярляря мцхтялиф бахышлар йаранмышды. Мясялян, Т.Гасымзадянин “Ву жумпра” ясяри гейри-ади драматурэийасы иля диггятялайиг иди: композисийа ики бярабяр щцгуглу форма вя образ йарадан елементя - жанлы сяс-ащянэ модели вя сцкута айрылан цнсцрляря ясасланырды вя хцсуси вурьулайым ки, бу ясярин ифадяли интонасийа тяшкили иля сечилян парлаг сонор жящяти пианочу Щумай Гасымзадянин дяриндян дуйдуьу ифасында лазыми тяфсирини газанды. Щятта мусигишцнас Зцмрцд Дадашзадя бу бахымдан мараглы бир гейдини мянимля бюлцшдц: “Т.Гасымзадянин ясяриндя мян килсядяки зянэ сясляри сайаьы эур сясляниш ешитдим, лакин бу эур, зянэвари сяслянмяляр рус бястякарларынын, мясялян Ращманиновун мусигисиндя олдуьу кими дейил, даща чох импрессионист бир эюркямдя юз ифадясини тапды”. Лакин бунунла йанашы, ясярин мцяллиф тяряфиндян дцшцнцлмцш бир гядяр Италийа мяишятиля баьлы образы, яэяр дцзэцн анлатылмышдырса, гятиййян юз ифадясини тапмады. Йяни образдан тяжриди щалда юз ясрарянэизлийи иля диггятялайиг бу ясяр образы иля тутушдурулдугда - там уйьунсузлуг якс етдирди. Бу хцсусиййят А.Щажыясэярлинин “Ашаьы мяртябя” адлы квинтетиня дя аид иди. Зяннимжя, эцндялик щяйатдан (тялябя мяишятиндян) мянимсянилмиш образа хидмят едян квинтетиндя мцяллиф даща мцасир тембр имканларындан, бир гядяр йумор щиссиля вя йахуд да тясвири-импрессионист йазы иля чякилмиш шаръ-лювщяжиклярдян истифадя едя билярди. Бир сюзля, сечилмиш мараглы, бялкя дя биографик образа мцвафиг цслуб вя йазы техникасы сечилмяли иди. Айрылыгда, ялбяття ки, ясяр щеч бир наразылыг доьурмайыб ряван сяслянирди.

        Инди ися бир важиб мясяляйя дя тохунаг. Ялбяття ки, мцасир мусиги ясярлярини ящатя едян эениш бир програмын ифа едилмяси мясулиййятини юз чийниня эютцрмяк - щяр щейятин иши дейилдир. Бу бахымдан “Жон Темпо” мцасир мусиги ансамблынын ящямиййяти, щазыркы дювр бахымындан, явязсиздир. Беля ки, щал-щазырда мцасир мусиги иля баьлы тядбирлярин щяйата кечирилмяси бу щейятсиз гейри-мцмкцндцр. Лакин ансамблын бязи чыхышлары, хцсусян дя эениш мигйаслы тядбирлярдя иштиракы заманы юнямли бир мясяля - щяр бир ясярин максимал дяряжядя образ-идейа мцндярижясиня уйьун ифасы мясяляси ортайа чыхыр. Йяни эениш мигйаслы тядбирляря - мцасир мусиги фестивалларына, пленумлара хцсуси щазырлашмаг, щяр бир ясярин мцвафиг нцансларда ифасы цзяриндя чалышмаг тяляб олунур. Якс тягдирдя консерт програмында сяслянян ясярлярин гавранылмасына хятяр йетириля биляр. Зяннимжя, щазыркы пленумда да мусиги ифасы заманы мцяййян техники гцсурлар нязярдян гачмады. Мясялян, Ф.Аллащвердинин, Т.Ибишовун ясярляринин ифасында мцяййян агоэик гцсурлар, щяддиндян чох аьырлашдырылмыш сяс тябири (“Кюч” композисийасында) нязяря чарпды.

        16 ийун пленуму баьлайан тядбир - даща бир нечя ясярин динляйиши вя тягдим едилян мусигинин мцзакиряси Бястякарлар Иттифагынын Конфранс залында кечди. Тцркяр Гасымзадянин ики оркестр пйеси динлянилдикдян сонра бцтцн пленум иштиракчылары юз фикир вя мцлащизялярини бюлцшмяйя башладылар. Бурада, мусигишцнас, сянятшцнаслыг намизяди, мцасир мусиги тядгигатчысы Зцмрцд Дадашзадянин фикри бизя мараглы олду: “Цмумиййятля, бу пленумда сяслянян бцтцн мусигини вя баш верян бцтцн щадисяляри алгышлайырам. Мяня пленумун бцтцн тядбирляриня эетмяк щягигятян дя хош иди. Зяннимжя, консертлярин програмы олдугжа дцзэцн сечилмишди. Щяр бир ясярин юзцнямяхсус мараглы мязиййятляри, йяни йахшы сяслянмяляр, узлашмалар варды. Лакин бцтцн бунлар рцшейм щалында иди: тяяжжцбляндирижи ясярляр вя йа бядии кяшфляр щяля ки, йох иди. Бунунла бащям, консертляр заманы юзцм цчцн ону кяшф етдим ки, бизим эянжляримиздя щягигятян дя бюйцк потенсиал вар, вя чох инанырам ки, орада цзя чыхан кичижик мараглы тапынтылар йахын эяляжякдя юз давамыны тапажаг. Бизим онлардан бядии жящятдян йцксяк сявиййяли ясярляри эюзлямяйя щаггымыз вар”. Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын сядри Фирянэиз Ялизадя мцзакиряйя йекун вураркян беля бир гянаятини ачыглады. Бястякарын фикринжя, пленумдакы бцтцн мусигинин йазы яняняляриня даир ики башлыжа истигамят - академик авангард вя милли яняняляря садиг классик мусиги мяжралары юзцнц бцрузя верирди. Лакин Фирянэиз ханымын вурьуладыьы кими, бу истигамятляр бир-бириндян тяжрид олунмуш щалда иди вя онлары бир ясярдя говушдурулмасына щяля ки щеч бир эянж бястякар наил олмамышды.

        Инди ися бу мусиги байрамынын сябябкарлары щаггында. Пленумун бу жцр уьурлу кечмясиндя, ялбяття ки, Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын сядри Фирянэиз ханым Ялизадя башда олмагла эениш ямякдаш щейятинин - бястякарларын, мусигишцнас вя ифачыларын явязсиз ролу гейд едилмялидир. Тядбирин хош тяяссцратлар доьурмасында бюйцк рол ойнамыш башлыжа иштиракчылара - ифачы щейятиня, конкрет олараг “Жон Темпо” ансамблына, мящарятли пианочуларымыз - БМА-нын профессору Цлвиййя Щачыбяйова вя “Соло охума” кафедрасынын баш мцяллими Илащя Садыгзадяйя, еляжя дя БМА-нын тялябяляри олан эянж ифачыларымыза юз тябриклярими цнванлайыр, онлара бундан да эюзял ифалар арзулайырам.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page