ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
ILISUNUN MUSIQI ETNOQRAFIYASI DÜNƏN
VƏ BU GÜN
Fəttah XALIQZADƏ
ĞÖYÇƏ AŞIQ MƏKTƏBI (ARDI)
Azad Ozan KƏRIMLI

       Anamın anası, atam atası,
       Babamın babası Göyçədi mənim.
       Vətənim, diyarım, doğma yurd-yuvam,
       Elimin yuvası Göyçədi mənim.

       Gözümün işığı, üzümün nuru,
       Dizimin taqəti, qolumun zoru.
       Ürəyimin atəşi, sinəmin qoru,
       Ciyərim havası Göyçədi mənim.

       Ayrılmır fikirdən, çıxmır yuxudan,
       Ordayam, ordayam hər zaman, hər an.
       Mən Zəki Islamam, ey haqqı divan
       Dərdimin davası Göyçədi mənim.

       Babacan aşıqları

       Babacanlılarının söylədiklərinə görə, onların kəndi daha əski, daha uzun tarix yolu keçmiş Şişqayadan gəlmədir və Şişqayanın tarixi də Sarıyaqubla – Minskin Abdalın kəndi ilə bir ölçülür. Babacanlı aşıqların sayı da heç zaman, lap elə XX yüzillikdə az olmayıb. Onlar arasında ən sayılmalısı, deyilənlərə görə, Aşıq Oruc imiş ki, 1919-cu ildə ermənilərin Göyçə kəndlərində törətdiyi qanlı qırğınlarda həlak olub. Yaşı da 50-yə yaxın imiş. Aşıq Oruc ailədə böyük qardaş imiş, ondan sonrakılar, Aşıq Əli və Aşıq Kərəm, əmisi oğlanları Aşıq Vəli də dolğun sənətkarıymışlar. Babacan aşıqlarının ustadının kimliyi haqqında bilgilər qarşılaşır. Aşıq Xanbutanın söylədiyinə görə, onların ustadı Şişqayalı Aşıq Zaman imiş. Lakin bu bilgə ancaq bir aşığın özəl fikridir. Babacanlı Aşıq Şükürün verdiyi bilgiyə görə, Şişqayalı Aşıq Zaman 1919-cu ildə ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə öldürülüb.
       Digər tərəfdən, Babacan aşıqlarından Orucun, Kərəmin, Əlinin doğmaca qardaş, Vəlinin əmisi oğlu olduğunu aydınlaşdırsaq da, bəzilərinin dediyinə görə, onlar hamılıqla Cilli Aşıq Qasıma qulluq etmişlər. Belə bilgi ilə razılaşmaq çətindir, çünki istər Aşıq Qasımla, istərsə də qardaşı Qara Mehdi (1870-ə yaxın – 1943) ilə adı çəkilənlərin yaş fərqi, aşıq ustad – şagirdliyi baxımından, olduqca azdır.
       Nəhayət, yuxarıda haqqında söhbət açdığımız Zərzibilli Aşıq Əlinin verdiyi bilgi daha inandırıcıdır. Onun söylədiyinə görə, Aşıq Oruc, Aşıq Əli və digər qohumlarının ustadı vaxtı ilə Böyük Ustad Aşıq Ələsgərdən sonra ən çox şagird yetişdirmiş və Aşıq Alının Ələsgərdən sonra ən sayımlı şagirdi Qızılvəngli Aşıq Quludur.
       Babacan kəndinin aşıqları haqqında 1983-1985-1987-ci illərdə əldə olunan bilgilər aşağıdakılardır –
       1. Aşıq Oruc, bayaq deyiyimiz kimi, 1919-cu ildə, qaçqınlıq dövründə, 50-yə yaxın yaşında dünyasını dəyişib.
       2. Aşıq Əli, sonrakı qardaşı, 1939-cu ildə, dünyadan köçüb. Deyilənə görə, 1870-lə 1880-ci il arasında anadan olub. Zərzibilli Aşıq Əli Aşıq Quluya qulluq edənlər arasında Qanlılı Mehdi ilə yanaşı, ilk sayda onun adını çəkir.
       3.Aşıq Kərəm 1963-cü ildə 80-ə yaxın yaxud da bir qədər artıq yaşında dünyadan köçüb. Çox gözəl saz-söz bilicisi, havacatda isə öncül imiş. II dünya savaşından sonra, səsi zəiflədiyindən, balabançı kimi çıxış edirmiş. Aşıq Qədir və qardaşı Əlinin oğlu Aşıq Xanbutanın, əmisi oğlu Aşıq Vəlinin ustadı olub.
       4. Aşıq Vəli 1919-cu ildə, qaçqınlıq zamanı, Gədəbəyin Inəkboğan kəndinə köçübmüş və Gədəbəy aşıqları ilə yoldaşlıq edirmiş. 1958-ci ildə dünyadan köçərkən, 70 yaşı varmış.
       5. Aşıq Qədir Vəliyev həm gözəl yaddaşlı, həm də güclü savadı olduğundan, Göyçədən çox-çox uzaqlarda tanınırmış. Özünün söz deməyi də varıymış. Özündən sonra qoyub getdiyi sanballı yazılı yatır oğlanlarındadır. 1986-cı ildə dünyasını dəyişərkən, yaşı 70-i keçibmiş. Bizdə olan bilgiyə görə, şagird yetişdirməyib.
       6. Aşıq Məmmədəli Aşıq Kərəmin bacısı oğlu imiş və 1905-ci ildə dünyaya gəlibmiş. 1940-cı illərdə Qarayazıya köçüb və 1984-cu ildə orada dünyasını dəyişib. Onun oğlu Sadıqov Bilal hazırda tanınmış saz-söz sənətkarıdır. Şagirdi Aşıq Şükür söyləyirdi ki, ustadı Aşıq Məmmədəli yaxşı şer qoşur, qara nağılları sazlı-sözlü hekayətə çevirirdi.
       7. Aşıq Valeh (Xıdırov) (1926-1995) öncəkinin kiçik qardaşı idi və sənəti sonralar həm qardaşı, həm də Aşıq Şükürdən öyrənibmiş. 1950-ci illərdə Tovuzda, Xınna dərəsində yaşayırmış.
       8. Aşıq Şükür (1909-1995), öz sözlərinə görə, uzun zaman qoyun-quzu otarırmış və ilk dəfə əlinə sazı 1929-cu ildə alıb, 3 il Aşıq Məmmədəliyə qulluq edib. Çox geniş coğrafi çevrədə çıxış edirmiş: Borçalıdan və Dağıstandan tutmuş Qazacıstanın və Qırğızstanın ən ucqar kəndlərinədək.
       Aşıq Şükür xatırlayırdı ki, 1933-cu ildən öncədən Basarkeçərdə, sonra isə Böyük Vedidə aşıq olimpiadaları keçirilirdi, çünki azərbaycanlıların sayı ermənilərdən çox idi. 1948-ci ildən türkdilliləri öz doğma yerlərindən açıq-aydın qovmağa başlayanda, olimpiadalarda onun özünü də neçə dəfə lentə yazsalar da, öz səsini heç zaman efirdən eşitməyib. Burada vurğulamaq istərdim ki, mən onunla 1985-ci ildə tanış olanda, səsi yatmışdı, lakin buna baxmayaraq, çalıb-oxumağını və danışığını lentə yazıb, surətini Dövlət səslər arxivinə verdim.
       9.Aşıq Mikayıl (1940-1997) çox gözəl səsli, şıdığı çalğılı, çox bilikli, sanballı sənətkarıyırdı. Şairliyi də vardı. Mən onunla ilk dəfə 1978-ci ildə Babacanda görüşdüm, «Mehdi bəylə Vəli xanın əhvalatı» hekayəti və öz sözlərinə oxuduğu bir neçə havanı dentə yazdım. Daha sonralar, 1985-ci və 1987-ci ildə yenə Babacanda, 1987-ci il dekabrının ilk günlərində isə Bakıda onunla şəxsən görüşdüm. Demə, bu son görüşümüz imiş, lakin olduqca unudulmaz görüş.
       1987-ci il dekabrın 1-də Bakıda, filarmoniyanın səhnəsində Qərbi Azərbaycan saz-söz sənətkarları və el şairlərinin yaradıcılıq görüş gecəsi keçirilirdi. Hamımız üçün yaddaqalan bu toplantıya Islam Ələsgər, Aşıq Haqverdi (Böyük Ustadın nəvələri, Aşıq Talıbın oğulları), Qaraqoyunlu Aşıq Cahad, Daşkəndli Aşıq Hacı, Ağbabalı Aşıq Iskəndər kimi sənət azmanları, şairlərdən Ismixan, Zəki Islam və Eldar Ismayıl buyurmüşdülar. Sonuncu toplantının aparıcısı seçilmişdi, və o sözü Babacanlı Aşıq Mikayıla verəndə, Mikayıl bir an səhnədəki mikrofon qarşısında duruxdu. Lakin tez özünü yığışdırıb belə bir söz işlətdi ki, «ay camaat, mikrofonun qarşısında qoca, 100 yaşlı nənəm də oxuyar!»
       Hamı biri-birinə dəydi, gülüş səsləri eşidildi və bunu qaravəlli kimi yozduq. Eldar Ismayıl Aşıq Mikayıla təpindi ki, «Mikayıl, bura bayağılıq yeri deyil!» Lakin Babacanlı Aşıq Mikayıl səhnənin sol küncünə çəkilib Osmanlı divanısı başladı, nə başladı. Səsi ilə bütün filarmoniyanı doldurub, oranın ab-havasını titrədəndə heç kimin daha cınqırı çıxmırdı. Hətta filarmoniyanın arxa qapılarının şüşələrini belə Göyçəli aşığın səsi əsdirirdi. Və hamının beynindən istər-istəməz, çoxlarının sifətini görmədiyi və tanımadığı, lakin adını eşitdiyi «Aşıq Əsəd əfsanəsinin» işartıları keçdi. Sonralar Aşıq Cahadla yaxın tanışlıqda «o mənə bildirdi ki», gör ki, əgər Mikayıl belə oxuyurdusa, Əsədin qabağında kim davam gətirərdi?!»
       Mən Mikayılla belə razılaşdım ki, Dövlət səslər arxivində görüşək və onun çıxışını lentə yazaq, çünki o zamankı televiziya və radio rəhbərliyinin nə sənət duyumu varıydı, nə də mənəviyyatı. Ancaq kommunist partiyasının göstərişlərini yerinə yetirirdilər.
       Lakin səhərisi gün Dövlət səslər arxivinin qarşısında mən ancaq Ağbabalı Aşıq Iskəndəri və Qaraqoyunlu Aşıq Cahadı gördüm. Mikayılı gecəykən bəzi göyçəlilər (adlarını çəkmək istəmirəm! – A.O.K.) tovlayıb aparmışdılar. Daha sonra, 1988-ci ildə bütün Ermənistan adlanan Qərbi Azərbaycandan bütün yerli xalq, - silahsız, əliyalın – türk xalqı qovulanda, Aşıq Mikayıl Tovuzun Kirzan kəndində yurd saldı. Və biz bir daha görüşə bilmədik….
       Yuxarıda adları sadalananlardan savayı, Babacan-aşıqları arasında Aşıq Taharın adı çəkilir. Aldığım bilgiyə görə, o 1937-ci ildə kənd soveti sədrinin çuğulluq ərizəsi ilə güllələnmişdir. Yaşı 70-i keçibmiş. Deyilənə görə, Aşıq Tahar əyilməz iradəli, sözü uzə deyənlərdən imiş. Onun qardaşı oğlu Aşıq Talıb isə 1941-ci ildə, 50 yaşında cəbhəyə gedib və qayıtmayıb.
       Aşıq Taharın kimə qulluq etdiyi tam bilinmir. Deyilənə görə, onun ustadı Şişqayalı Aşıq Zaman imiş.