ПОРТРЕТЛЯР
ЕЛНАРЯ ДАДАШОВАНЫН НУРЛУ СЯСЛЯР АЛЯМИ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
Search

ПОРТРЕТЛЯР
ЗЕМФИРА СЯФЯРОВАНЫН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА МЦАСИР МУСИГИШЦНАСЛЫЬЫМЫЗЫН АКТУАЛ ПРОБЛЕМЛЯРИ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ
АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИ ЕЛМИНДЯ МЯНБЯШЦНАСЛЫЬЫН ЯСАСЫНЫ ГОЙАН ИЛК МУСИГИШЦНАС АЛИМ
Цлкяр ТАЛЫБЗАДЯ
КНИГА З.САФАРОВОЙ “МУЗЫКАЛЬНАЯ НАУКА АЗЕРБАЙДЖАНА ХIII - ХХ ВЕКОВ” И ЕЕ ВКЛАД В АЗЕРБАЙДЖАНСКУЮ КУЛЬТУРУ
Лала КЯЗИМОВА
ЗЕМФИРА СЯФЯРОВА: ЭЮРКЯМЛИ АЛИМ, ВЯТЯНДАШ, АЗЯРБАЙCАН МУСИГИСИНИН ЙОРУЛМАЗ ТЯДГИГАТЧЫСЫ ВЯ ТЯБЛИЬАТЧЫСЫ»
Шящла ЩЯСЯНОВА
ТЦКЯНМЯЗ ЕНЕРЪИЛИ СЯНЯТКАР
Ряна МЯММЯДОВА
СЯНЯТ ЗИРВЯСИНДЯ ЙАШАНАН ЮМЦР
Ъаля ГУЛАМОВА
ЭЮЗЯЛ ИНСАН СЯАДЯТ СЕЙИДОВА ЩАГГЫНДА ДЦШЦНЖЯЛЯРИМ (анадан олмасынын 70 иллийиня щяср олунур)
Имруз ЯФЯНДИЙЕВА
ЕЛНАРЯ ДАДАШОВАНЫН НУРЛУ СЯСЛЯР АЛЯМИ
Зцмрцд ДАДАШЗАДЯ

 


Е.Дадашова цчцн сянятдя али вя ибтидаи ъанрлара бюлэц йохдур. О истяр симфоник опус, истяр ушаглара цнванланан пйес олсун - щяр бир йарадыжылыг мясялясиня жидди йанашыр. Йери эялмишкян ону да дейим ки, Е.Дадашова нечя илдир ки, Иттифагда “Ушаг мусигиси вя естетик тярбийяси” шюбясиня рящбярлик едир. Вахтиля мусиги мяктябляри цчцн тядрис репертуарындакы йекнясяглийя, милли мусиги дили иля йазылмыш материалын гытлыьына диггят йетирян Елнаря ханым бу сащяйя дя цз тутмуш, мювжуд аь лякяляри ляьв етмяк мягсядиля бир сыра мараглы опуслар, о жцмлядян мусигидя илк кювряк аддымларыны атан лап кичик балалар цчцн ихтирачылыг ашыланмыш пйесляр бястялямишдир. Йяни кичик мусигичиляря мцяллимляри иля бащям чыхыш етмяк, бир бармагла да олса, ня ися “йаратмаг” имканы верилир вя онлар щямин мягамда юзлярини ясил мусигичи гисминдя щисс едиб гейри-ади рущ йцксяклийи йашайырлар. Бурада йардымчы ролунда севимли А.Шаигин шеирляри чыхыш едир: щямин шеирлярин мяхсуси образларындан тякан алыб ойун атмосфериня гатылан ушагларда, онлар эяляжякдя мусигичи олмасалар да, сясляр дцнйасына мараг йаранмалыдыр. Ону да дейим ки, Е.Дадашованын ушаглар цчцн йаратмаларыны вахтиля ССРИ Бястякарлар Иттифагынын репертуар комиссийасы йцксяк дяйярляндирмиш вя онларын мусиги тядрисиндя истифадя олунмасыны тювсийя етмишдир.

        Елнаря ханымын башга бир сямяряли йарадыжылыг иши оркестр алятляри цчцн виртуоз характерли ясярлярин бястялянмясидир. О, оркестрин тяркибиндя олан, чох надир щалларда солист гисминдя чыхыш едян алятлярин бюйцк яксяриййяти, о жцмлядян фагот, труба, валторна, щятта туба кими “епизодик персонаълар” цчцн композисийалар йазмышдыр. Йадымдадыр, 2002-жи илдя БМА-да устад дярси верян Индиана Университетинин профессору тубачалан Кенион Уилсон Е. Дадашованын пйесини ешитмиш, бяйянмиш, тядрисдя истифадя етмяк мягсядиля юзц иля вятяниня апармышдыр.

        Халг чальы алятляри дя Елнаря ханымын щямишя щявясля арашдырдыьы сащядир. Тар, каманча цчцн виртуоз, консерт типли ясярляр йазылыб, амма бястякар бурада да ишини давам етдирмяк истяйиндядир. “Ганун цчцн дя мараглы бир пйес бястялямяк оларды”, - дейя Елнаря илщама эяляряк сюйляйир.

        Инструментал ъанрларын бцтцн ящямиййятиня бахмайараг, Е.Дадашова йарадыжылыьында вокал мусигийя даща бюйцк юням верир. Бястякар чешидли вокал ясярляриня кцлл щалында цмуми бир ад да фикирляшиб тапыб: “Гадын юмрцнцн сящифяляри”. О, сюзцн гцввясиня инанан, онун жазибяси алтына дцшмяк, уьурлу поетик мисрадан илщама эялмяк игтидарында олан щяссас гялбли йарадыжы инсандыр. Сюз мусигидяки емосийаны конкретляшдирир, мусиги ися сюзя ялавя щяжм ашылайыр. Ян ясасы одур ки, сюз интонасийа иля бирляшярся, онун тясир гцввяси биря он артар. Узун илляр ярзиндя Елнаря ханым ян мцхтялиф шаирлярин ясярляриня мцражият етмишдир - классикляря, мясялян, Низамийя, Фцзулийя дя цз тутмуш, ХХ яср поезийасы нцмуняляриндян дя (Щ.Жавид, Я.Жавад, С.Вурьун, Б.Ващабзадя) ваз кечмямишдир. Бязян щятта о гядяр дя танынмайан шаирляр, бядии сявиййяси о гядяр дя йцксяк олмайан шеирлярля ишлямишдир - гялбини риггятя эятирян щяр щансы мисрадан тякан алыб камил ижрасы иля мяфтун едян миниатцр ярсяйя эятирмишдир.

        Вокал мусигинин тябиятини эюзял дуйан, сюзц чаларландырмаьы бажаран Е.Дадашованын мащны вя романсларында илк яввял тябии интонасийанын, йаддагалан мелодик образын мювжудлуьу юнямлидир. Тясадцфи дейил ки, мцьянниляр бястякарын мусигисиня щявясля мцражият едирляр. Мян ялялхцсус онун романсларыны щяр заман зювгля тяфсир едян инжя мусиги дуйумлу Фяридя Мяммядованы гейд едярдим. Вокалчы щяля тялябялик илляриндян бястякарла ямякдашлыг едир. “Елнаря ханымын вокал лирикасыны бир чох адлы-санлы сяняткар ифа едиб. Одур ки, бястякарын мяним дя тяфсирляримя етибар етмяси севиндирир”, - дейя Фяридя ханым мямнуниййятля суалларымы жавабландырыр. “Мящз вокал мусигидя бястякар гялбинин гейри-ади зярифлийи, сямимилийи ачылыр”, - сюйляйян Ф.Мяммядова охудуьу мащны вя романсларын форма бичимлилийини, вокал хяттинин тябиилийини вурьулайыр. Онун сярраст мцшащидясиня эюря, бястякар щяр бир миниатцрц шеир мятнинин характериня вя ъанрына уйьунлашдырыр ки, бу да сон нятижядя вокал ясярлярин бир-бириндян фяргли симада тязащцр етмясиня сябяб олур. Щягигятян, Е.Дадашованын вокал лирикасынын ящвал вя образ диапазону эенишдир: нурлу елеэийа, щижран дярди, доьма торпаьа мящяббят, тябиятин сейриндян доьан рущ йцксяклийи. “Мянжя, бцтцн ясярляриндя, мювзусундан асылы олмайараг, Елнаря ханымын сяси - гой пясдян олсун- ешидилмякдядир. Чцнки щямин романсларын ясас персонаъы еля о юзцдцр - эащ шылтаг гыз, эащ исмятли ханым, эащ фядакар ана, эащ да гайьыкеш ювлад - бцтцн бу ролларда санки бястякар юзц чыхыш едир вя щяр бир вязиййятдя севиб севилян, башгасынын щалына ажыйан, ятрафда баш верян ня варса, щяр шейя цряк йаньысы иля йанашан, кюнлцнцн щярарятини инсанлара бяхш етмяйя щазыр Гадын...”

        Нечя илдир ки, Е.Дадашова бястякарлыьы педагоъи фяалиййят вя сямяряли арашдырыжылыг иши иля узлашдырыр. Юзц дя онун фяалиййятинин айры-айры шахяляри бир-бирини чох цзви шякилдя тамамлайыр, бир-бирини гидаландырыр, ганадландырыр. 2008-жи илдя Е.Дадашова узун илляр апардыьы тядгигат ишини битириб “Азярбайжан рягсляриндя мелодик йюнялмя вя модулйасийалар” мювзусунда намизядлик диссертасийасыны мцдафия етмишдир. Бу тядгигатда Е.Дадашова инандырыжы сурятдя исбат едир ки, мелодик рясмин эюзяллийи, гейри-ади пластикасы, тябиилийи иля сечилян Азярбайжан рягсляринин мелодик гурулушуну жидди мянтиг “идаря едир”. Юзц дя ладдахили вя йа Ы, ЫЫ дяряжяли гощумлуг мцнасибятляри ясасында баш верян модулйасийалары цзя чыхарараг, Е.Дадашова тякжя онларын тязащцр щалларынын мцхтялифлийинин садаланмасы иля кифайятлянмир, мцщцм цмумиляшдирмяляр едир. Мясялян, ойун щаваларынын форма, гурулуш хцсусиййятляринин щямин щаваларын лад ясасы, йюнялмя вя модулйасийаларла ялагяляндирилмясиня даир Е.Дадашованын гянаятляри мямнунлуг щисси доьурмайа билмяз.

        БМА-нын “Мусиги нязяриййяси” кафедрасында узун илляр чалышан Елнаря ханым полифонийаны уьурла тядрис едир, тялябяляря сяслярин гаршылыглы мцнасибятляриндяки мянтиги ачыглайыр. О, бу мцряккяб фяння даир файдалы дярс вясаитляринин дя мцяллифидир. Бурадажа дейяк ки, Е.Дадашованын тядрисля баьлы башга бир иши- “Солфежио” мусиги мяктябинин шаэирдляриня Азярбайжан мусигисинин мяхсуси лад чаларларыны дуймаг вярдишини ашылайан мараглы дярсликдир.

        Инди ися йеня дя йарадыжылыьа дюняк. “Бу щяйатда ня иля мяшьул олурамса олум, ня динляйирямся динляйим, бцтцн газандыьым тяжрцбя, ялдя етдийим мялуматлар, тяяссцратлар сонужда йарадыжылыьымда яксини тапыр”, - дейян Елнаря ханым щявясля сон ясярляри щаггында сюз ачыр. Бу, бястякарын елми гянаятляри вя полифонийа сащясиндя биликлярини бир нюв ортаг мяхряжя эятирян фугалар силсилясидир. Бяллидир ки, ХХ ясрдя неоклассисизм, необарокко щярякаты мяжрасында полифоник мусигийя мараг бярпа олунмушдур: Шостакович, Щиндемит, Шедрин илк яввял йада дцшян адлардыр. Сяжиййявидир ки, Г.Гарайевин еля сон опусу серийа техникасында йазылмыш 12 фугадыр. Елнаря ханымын полифоник силсилясинин юзяллийи ондадыр ки, о, маъор-минор ардыжыллыьы принсипиндян имтина едяряк, фугалары Азярбайжан ладларынын гощумлуг ялагяляриня ясасян дцзянляйир : бястякар Ы щиссяни тяшкил едян 15 фуганы цч-цч - раст, шур, сеэащ кими гощум ладларда (Ы дяряжяли гощумлуг) бястяляйиб бир нюв кварта даиряси цзря щярякят едир. Силсилянин ЫЫ щиссясиндя фугалар лад-тоналлыгларын ЫЫ дяряжяли гощумлуг принсипиня уйьун олараг Байаты-Шираз, Мцхалиф, Забул, Щцмайун, Шцштяр, Чащарэащда йазылыб. Беляликля, силсиля гурулушунун щяля чох-чох яввял бяргярар олмуш гайдаларыны Е.Дадашова милли мусиги ганунауйьунлуглары щесабына дяйишдирир, сырф тядрис характерли пйесляр барйерини ашыб мараглы бядии щялли иля сечилян ясярляр ярсяйя эятирир. Мянжя, Елнаря ханым ХХЫ ясрин зирвясиндян Цзейир бяйин ладлар ясасында мусиги бястялямяк тялиминя цз тутараг, щямин тялимин щяля дя актуал олдуьуну, онун йарадыжы тятбиги сайясиндя мараглы бядии нятижялярин ялдя олунмасы мцмкцнлцйцнц исбат етмяйя чалышыр.

        Бу эцн Е.Дадашова мусиги щяйатында чох фяал мювге тутур. Чешидли елми конфрансларда чыхыш едир, телевизийа верилишляриня гатылыр, бурада мцхтялиф сянят,щяйат мясяляляриня даир юз мювгейини ачыгжа бяйан едир. Чцнки фяалиййятсизлик, лагейдлик она бцсбцтцн йабанчыдыр. Йарадыжылыг ишляри дя юз йериндя. “ Даима йени ясярляр щаггында дцшцнцрям. Чалышырам мцнтязям бястяляйим, юзц дя истянилян шяраитдя - ящвалымдан асылы олмайараг. Ятрафымдакы сяс-кцй, мясялян, телевзорун сяси беля мяни йаратдыьым мусигидян йайындырмаг угтидарында дейил”, - дейя бястякар сямимиййятля сюйляйир.

        Ийун эцнляриндя Елнаря ханым щяйатында йуварлаг бир тарих гейд етди. Бу мцнасибятля Бястякарлар Иттифагынын залында онун мцяллиф консерти кечирилди. Узун иллярин йарадыжылыг фяалиййяти ярзиндя илк дяфя! Иттифагын сядри Ф.Ялизадя тябрик чыхышында Елнаря ханымы Г.Гарайев синфинин ян истедадлы нцмайяндяляриндян бири, гадын бястякарлар арасында фярди дяст-хяти иля сечилян, ахтарышлары иля даим мараг доьуран, щям дя защирян чох жазибядар олан йарадыжы ханым кими сяжиййяляндирди. Фирянэиз ханым щабеля Е.Дадашованын Иттифаг щяйатында фяал иштиракыны, тяшкилатчы кими бажарыьыны да тягдир етди.

        Консерт програмы мцяллифин ясас ясярлярини - фортепиано цчцн прелцдляри (ифачы Н.Гящряманова), вариасийалары (З.Байрамова), фугалары (мцяллиф), виолин вя пиано цчцн сонатинаны (Т.Бабайева вя З.Байрамова), ики пиано вя лаггуту цчцн “Ашыгсайаьы”ны (Р.Гулузадя, И.Жямилова, Л.Наумова), симли квартети (Т.Бабайева, Л.Вердийева, Ж.Шяфийева, С.Ибращимова) сярэиляди. Яксяр ясярляри эянж мусигичилярин, тялябялярин илщамлы ифасында ешитмяк хцсусян севиндирижи иди. Бейнялхалг мцсабигя лауреаты Фяридя Мяммядова вя мцяллифин бянзярсиз тяфсириндя сясляндирилян чешидли романслар ися мяхсуси рефрен ролуну ужра едирди. Щяр бир миниатцр тамамланмыш сящняжик тясири баьышлайырды. Дцшцнцрдцм ки, ешитдийимиз романслар нежя дя мцхтялифдир! Мясялян, бцтцн инкишаф хятти кулминасийайа йюнялян “Рянэим дюндц сянсиз” (Фцзули) романс-рцбаиси вя дольун лириканы шылтаг ритмлярля узлашдыран “Вцгарлы даьлары севирям” (Щ.Сюзлц), “Сана дцшцб мейлим”(Я.Жавад) миниатцрляри. Сонунжу романсда образ тязадларыны щям дя мараглы бястякар тапынтысы - гяфил тонал гаршылашдырма (Е-Фис) габардыр , йаддагалан едир. Йазын вясфиня щяср олунмуш “Илк бащар” (Щ.Жавид) ися ашыг мусигиси рущунда бястялянмыш сон дяряжя никбин, эцмращ, дахили жошгу доьуран бир мащныдыр. Мян бу мащныны динлядикжя нядянся Рахманиновун “Бащар сулары” романсыны хатырлайыр вя дцшцнцрдцм ки, ейни мювзуну - тябиятин ойанышы мювзусуну нежя дя фяргли васитялярля тяжяссцм етдирмяк олар...

        Консертдя сяслянян сопрано вя ики фортепиано цчцн “Арийа” дцнйасыны дяйишмиш инсанларын - мцяллимлярин, валидейнлярин, достларын хатирясиня итщаф олунмуш ишыглы кядяр долу мусиги - бурада латын дилиндя мятн, Гуран айяляри авазла охунандан сонра ахырда матям мярасимляриндяки яняняйя ясасян лайла сяслянир - динляйижиляри дуйьуландырды, емосионал якс-сяда доьурду.

        Елнарянин мцхтялиф илляря аид ясярлярини динлядикжя онун ашаьыдакы фикрини хатырлайырдым: мусиги образы илк яввял црякдя йаранмалы, онун тяжяссцмц -ян хырда деталларажан - бейиндя эютцр-гой олунмалы, ярсяйя эялян йенидян цряйя ютцрцлцб, щисс-щяйяжан сцзэяжиндян кечирилдикдян сонра инсанлара чатдырылмалыдыр. Йягин еля буна эюрядир ки, бястякарын мусигиси пешякарлары да гане едир, динляйижилярин дя кюнлцня йол тапыр.

        Елнаря Дадашова юз йубилейини нязярячарпажаг уьурларла гаршылайыр - щям бястякар, щям алим, щям дя педагог кими. Щямин уьурлары Елнаря ханымын бюйцк зящмят щесабына баша эялян фяхри вя елми адлары да тясбит едир: о, Ямякдар Инжясянят Хадими, сянятшцнаслыг цзря фялсяфя доктору, профессордур. Сон заманлар йени мараглы ясярляр бястялянмишдир. Бцтювлцкдя бястякарын мусигиси ифачыларын диггят мяркязиндядир. Мясялян, симли квартети “Эауди” ансамблы , ики флейта вя фортепиано цчцн триону “Допплер” групу репертуарына дахил едиб. “Сайалы” балетинин опера вя балет театрыынын сящнясиндя тамашайа гойулмасы барядя данышыглар эедир. Ян ясасы одур ки, Елнарянин йазыб-йаратмаг ешги сянэимир - бир ан беля. Бястякар инди вахт гытлыьыны даща кяскин дуйур, йарадыжы ишя мане олан ня варса, ондан юзцнц кянарлашдырмаьа чалышыр.

        Нечя илдир ки, бястякар арайыб тапдыьы йарадыжылыг жыьыры иля аддымалайыр - инамла, инадкаржасына. Чалышыр юз цряйини динлясин, фикирлярини мцмкцн гядяр айдын вя шяффаф дилдя ифадя етсин. Мусиги ядябиййаты иля мцнтязям таныш олур, ян йени васитяляри нязяриндян гачырмыр, амма кими ися тяглид етмяйя, бир-бирини сцрятля явязляйян ахынлара уйьунлашмаьа тялясмир. Ян важиб оланы - Вятяня, анайа, ювлада, тябиятя севэини мусиги дилиня чевирмяйя чалышыр. Бир шей шцбщясиздир: нядян йазырса йазсын, ъанрындан, мювзусундан асылы олмайараг, бястякарын ясярляриндяки овгат ишыглы, бойалар парлаг, рянэарянэ, ашыладыьы дуйьулар няжиб вя хейирхащдыр. Гой эяляжякдя дя Елнаря Дадашованын мусигисиндян нур, эцняшли енеръи, никбинлик, дольун емосийалар яскик олмасын!

        ЯДЯБИЙЙАТ

1.Карагичева Л. Широта тем, многообразие замыслов // Советская музыка, 1974, №5, с.26

2. Миниатцрцн ясас яламятляриня даир бах: Царева Е. Роберт Шуман // Музыкальная академия, 2010, №2, с.88

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page