ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АНАДОЛУ ЖОЬРАФЙАСЫНДА КАРАЖАОЬЛАН
Щакан Татйуз (Тцркийя)
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АЗЯРБАЙЖАН ХАЛГ МУСИГИСИНИН ВАРИАНТ ТЯБИЯТИ ЩАГГЫНДА
Айтаж РЯЩИМОВА
ШИРВАН АШЫГ АНСАМБЛЛАРЫНДА ИНСТРУМЕНТАЛ ИФАЧЫЛЫГ СЯНЯТКАРЛЫЬЫ
Ящлиман РЯЩИМОВ
ТОФИГ БАКЫХАНОВУН ЙАРАДЫCЫЛЫЬЫНДА ХАЛГ МУСИГИСИНДЯН ИСТИФАДЯНИН БЯЗИ БЯДИИ ПРИНСИПЛЯРИ
Ариз АБДУЛЯЛИЙЕВ
АНАДОЛУ ЖОЬРАФЙАСЫНДА КАРАЖАОЬЛАН
Щакан Татйуз (Тцркийя)
ЯРЗУРУМ АШЫГ МЯКТИБИНИН НЦМАЙЯНДЯЛЯРИНЯ ДАИР БЯЗИ МЦЛАЩИЗЯЛЯР
Зейнел Демир

 


«Айры бир йазы мювзусу олараг дцшцндцйцм Чукуровалы Гаражаоьланын цслубу, бу жящятдян дяйярляндирилдикдя онун йайылан Тцрк халг шеири цслубундан фяргли олдуьундан диэяр саз шаирляриндян айрылажаьына инанырам. Чукуровалы Гаражаоьлан Орта дюням шифащи халг ядябиййаты дахилиндя йашамаг севинжини диля эятирян, фялякдян шикайят явязиня фяляйин эюзял йашама принсипи ичярисиндядир. Румелили Гаражаоьланын шеирляриндян бящряляняряк, онлары ашаьыдакы кими дяйярляндирмяйя чалышдым.

        Румелили Гаражаоьлан адына аид едилян 27 шеирин,17-си сяккиз щежалы вязнля охунмушдур. Бу 17 шеирин 11-и илк гайнагларда варсаьы гайдасы ясасында йазылмышдыр. Гядим Тцрк шеири Исламдан сонра халг шеири тярзындя формалашмышдыр. Бурада эюстярилян илк нцмуняляря уйэун олараг ХВ вя ХВЫ йцзилликлярдя 8 щежалы шеирляр кцтляви шякилдя олмуш, ХВЫЫ йцзилликдян етибарян 11 щежалы шеирляр йайылмаьа башламышдыр. (7,с.185)

        Проф. Др. Умай Эцнай «Тцркийядя ашыг тярзлы шеир эеленеьи ве Рюйа Мотифи» адлы китабында Чукуровалы Гаражаоьланы да беля тягдим едир.

        «Эцней елляримиздя Гаражаоьлан дастан гящраманы кими гябул едилмиш вя бурада мцяййян заман дахилиндя ювлийалара аид хцсуси жящятляр дя якс олунмушдур. Эюзял эцнляр Гаражаоьланын тцркцляри иля ящатяляняркян, хястяляря дя Гаражаоьлан тцркцляринин охунмасы шяфа верярмыш. Онун айрыжа олараг, мязарынын Илащидян бир диляк цчцн зийарят едилдийи дя мялумдур. Тцркц охумаг анламында “Гаражаоьланы чаьырмак» дейими дя истифадя едилмякдядир.

        Чукуровалы Гаражаоьлан, ашыг сеири цслубунун чох бажарыглы тяблиьатчысы олмушдур. Чукуровалы Гаражаоьлан юзцня хас цслуб йаратмышдыр. О, йашадыьы дюврдян башлайараг, индики дюврцмцзя гядяр эялиб чатан бир чох шеирляр йазмышдыр. Чукуровалы Гаражаоьлана дуйулан севэи вя щюрмятдян иряли эяляряк, бир чох шаирляр онун лягяб вя тяхяллцсц иля шеир йазмышлар (7,с.196).

        Чукуровалы Гаражаоьлан бу хцсусда диван вя халг шаирляриня хас олан цмуми ешг анлайышларындан фяргли бир анлайыша маликдир. Онун бу жцр фярглы дцнйаэюрцшц вя йарадыжылыг цслубу сеирлярини халг шеир цслубундан фяргляндирир. Чукуровалы Гаражаоьлан мадди дцнйанын мяняви мяна ащянэини шеирляриндя диля эятирмиштир. О да бу дцнйанын фанилийини билир, лакин нежя олурса олсун йашамаьын, щяйатын сону чатыр дейя йас сахламаг явязиня бу дцнйаны дойунжа йашамаг йолуну сечир. Бу дцнйада Танрынын инсана бяхш етдийи немятлярин дадыны биляряк, йашамаьы дцнйаэюрцшц принсипиня дахил едир. Анжаг, бязы арашдырмачыларын гейд етдийи кими Чукуровалы Гаражаоьлан ахиряти пуч сайан вя йа дини анлайышын тямсилчиси дейилдир. Лакин Чукуровалы Гаражаоьлан щям бу дцнйанын бцтцн эюзялликляриня щям дя Ислам дининин садиг гулларына вяд етдийи жяннятя лайигдир. (7,с.197)

        Гаражаоьлан иля Йунус Ямря арасында бир охшарлыг ахтармыш олсаг, эюрярик ки, Гаражаоьланы да Тцрк халгы Йунус Ямря кими сямими гялбдян севмиш, сямими гябдян доьма саймышдыр. Бу бахымдандыр ки, бязи арашдырмачылар Гаражаоьланын мязарынын юз йашадыглары йерлярдя олдуьуну сюйлямякдядирляр.

        Тайфалар вя Мящялляляр арасында щяля дя йашайан «Мягам» яняняси дя Гаражаоьланын щяйат йарадыжылыьында юнямли бир йер тутур. Бана эюря дя, мягам яняняси тапылан вя ялдя едилян сянядляр гядяр юнямлидыр.

        Тайфа янянясиня эюря йол сяфяриндя оларкян юлян инсанын сон няфясини вердийи йердя «Мягам» дейилян символик бир гябир, мязар газылыр. Даща сонра жяназя, юлян вясиййят едярся орайа, вясиййят етмязся уйьун бир йеря апарылыб дяфн едиляр. Яэяр мязар йол цзяриндя дейился, эялиб эедянляр, мягам дейилян бу символик мязарын башында дайанараг Фатищя верярляр. Гырх ил яввял Гаражаоьланын мязарына эедяркян йолдан кечяр-кечмяз гаршымыза бу мягам чыхмышды вя мягамын йанындакы жыьыр ися бизи дцз йол иля мязара апармышды. (2,с.970)

        Мяшщур озанымыз Гаражаоьланын мязарынын олдуьу тяпяйя чыхаркян, илляр бойу щеч кясин диггятини чякмяйян бир даш йыьынтысы иля гаршылашырыг. Тяпянин шамлыг олан щиссясиндя палыдлыьын кясишдийи хятт цзря, даьын тябии гайа тябягяси цзяриня йыьылан мязар шяклиндяки дашлар бязи инсанлар тяряфиндян Гаражаоьлан мязары да сайылмышдыр. Бурада мязар олмадыьы цчцн ону мязар саймаг да имкансыздыр. Бир гядяр диггят йетирилдикдя бу йыьынларын йалныз гайа чыхынтысы олдуьу вя дцз сятщ цзяриндя олдуьу эюрцнцр. Бир хош тясадцф бу мягамы там йолумузун цстцня чыхартды. Тяпя арасы дейилян бюлэядян Гаражаоьлан тяпясиня доьру эедяркян гисмян тарла олараг истифадя едилян яразини кечяркян йохуш бир аз да йцксялир. Буна эюря дя, орайа эетмяк дя чятинляшир. Бу анда сизя йол эюстяря биляжяк бир жыьыра раст эялярсиниз. Гыврыла-гыврыла эюрцнян вя бязян итян жыьырын бир дюнэясиндя эюзлянилмядян бу мягамла гаршылашарсыныз. Ону демяк лазымдыр ки, ики ил яввял ъурналист йолдашым Бирол Куйтанла бу тяпяйя чыхаркян щямин жыьырын истигамятиндя мягама раст эялдик. Артыг бундан сонра мязар щаггында аьлымыза эялян ян кичик тяряддцдляр дя итди. (2,с.966)

        Мяммяд Фуад Гаражаоьланын мязарлары иля ялагядар бунлары гейд едир: Гаражаоьланын, доьулдуьу йер кими, онун юлдцйц йер дя мялум дейил. Молла Щямди Яфяндинин хатиряляриндя верилян мялумата эюря Гаражаоьлан “Мараш ятрафында Жезел йайласында дохсан алты йашында икян вяфат етмышдир. Онун вясиййятиня ясасян о, тянща бир булаг башында дяфн олунуб. Сазы ися чцрцйяня гядяр башынын цстцндян аьаждан асылы галдыьы” сюз-сющбяти щагда да йазмышдыр. Бир арашдырмачыйа эюря, Низипин Кеклиже кяндиндя сазыны будаьына асдыьы бир аьажын алтында йатыр. Бир башгасына эюря Олтунун Пенек кяндиндя юлмцш, Зямзям даьындакы Йасамал йайласында басдырылмышдыр. Бир мялумата эюря дя, Тарсусдакы Асщабы Кещиф Маьарасына эириб бир даща эери чыхмамышдыр. Мцтяхяссислярин ачыгламасына эюря ян дцзэцн сайдыглары мялумата эюря ися гясябянин Мут вилайятинин Чухур кяндиндя бир тяпянин цстцндя дяфн едилмишдир. Бу тяпяйя бу эцн Гаражаоьлан Тяпяси дейилир. Тяпяйя бахдыгда бир мязар, бир су архы, бир ики кющня евлярын изляри эюрцнцр. Гаршы тяряфдян башга бир тяпянин ады ися Гаражагыз тяпяси адланыр. Озанын севэилиси Гаражагызын да о тяпядя басдырылмыш олдуьуна да инанылыр. Гаражаоьлан гыш вахтларыны бу эюзял йерлярдя, юз ады верилян тяпядяки бир маьарада кечиряр, йаз эяляндя ися йайлаглара чыхыб ел обаны эязярмиш. Юлцмцндян сонра Силифке, Эцлпынар, Мут кяндляриндя йашайан кяндлиляр ону овлийалар сирасына дахил едиб мязарыны ящд йери етмишляр. Щал - щазырда да щяр ил Ийун айында Мут халгы бу мязарлара эялиб щюрмят яламяти олараг, бир Гаражаоьлан эцнц тяшкил едирлярмишляр.

        Щюрмятли Сыткы Сойлу Мут Баш Мямурлуг вя Бялядиййя Башчылыьынын 5 Нойабр 1996-жы ил тарихиндя цмуми шякилдя реаллашдырдыьы «20. Мут Гаражаоьлан Семфозйуму»ндаки едилян чыхышлардан бу мялуматлары гейд етмышдир.

        Жювдят Пашанын чох мараглы бир фикри диггяти чякир:

        О, дейир: «Тежирли тайфасында юлянлярин жяназя намазы цчцн молла йохдурса, юлян дяфин едиляр. Даща сонра бир молла олмадыгда жяназя намазы гылынар. Щятта евлянмялярдя дя тядбир щеж жцр вяжля дайанмаз. Ики эянж евляняр. Молла варса дярщал, йохдурса ниэащ сонрадан щяйата кечириляр».

        Бу жящятляр шящяр вя мядряся мядяниййятиндян кянар йерлярдя бир щяйат эерчяйидир. Эюстярилян вя гейд олунан жящятляр бу эцнцн тяляби иля дейил, ХХВЫЫ ясрдян галма ганунларла юзцнц эюстярир.

        Яэяр юлян мяшщур, жамаатын щюрмят етдийи бир адам ися, жяназя йа мцнасиб йеря апарылар, йа юлянин вясиййятиня ясасян вя йа жамаат яввялжядян щяр щансы бир вясиййят мювжуддурса щямин вясиййятя уйьун щесаб етдикляри ссенари цзря щярякят едярляр.

        Биз йа дейир, йа да тяхмин едирик ки, Гаражаоьланын бир вясиййяти щюкмян олмалыдыр. Яэяр беля дейился дярщал ики километр йахынлыгда эюрцнян цмуми тайфа гябирстанлыьынын олмасынын вя тяпяйя жяназя апарараг дяфн олунмасынын щеч бир мянтиги олмаз иди. Гаражаоьлан юлцмцн щагг олдуьуну сездийи андан етибарян, юляндян сонра онун жяназясинин тяпяйя апарылмасыны вясиййят етмиш, лакин йолда сон няфясини веряряк, вяфат етмыш, ону дяфн едянляр ися дярщал щямян йердя истиращят етдирдикляри гайанын цстцндя мягам етмиш, сонра ися жяназя эютцрцлцб тяпяйя апарылараг дяфн едилмишдир.

        Онун щяйатынын сон дюврляриндя юлцм эерчяйини, сойуглуьуну бцтцн мянлийи иля дуймаьа башладыьы дюврлярдя охудуьуну щесаб етдийтимиз бир тцркцсцнц вермяк истяйирям. Бу тцркц няшр олунмуш топлуларда йохдур. Лакин Ибращим Ажизлинин няшр етдирдийи шеирляр арасындадыр.

        Бакын достлар фелек бени нейледи
        Бцктц белим каддим кеменд ейледи
        Щаста икен дилим буну сюйледи
        Йол вер ежел бен сылама варайым

        Думан чюктц буламадым йолуну
        Ким солдурду беним эонжа эцлцмц
        Не эцч олур шу эурбети юлцмц
        Йол вер ежел бен сылама варайым
        Бцлбцллери инмиш виран баьына
        Щабер олсун Зылэароьлу бейине
        Дойамадым бу эенчлиьин демине
        Йол вер ежел бен сылама варайым

        Шу дцнйада щакка йарар йок ишим
        Ежел йатаьына коймушум башым
        Щани нерде ешим достум эардашым
        Йол вер ежел бен сылама варайым
        Кораш йайласынын узун дересин
        Сыладаки эенч кузум щани нердесин
        Каражаоьлан дерки Мурат эюресин
        Йол вер ежел бен сылама варайым

        Талейцклц мясяляляри юзцндя дашыйан бу шеириндя Гаражаоьланын гялбинин гцрбят щясрятиля долу олдуьуну эюрцрцк. О, юзц гцрбятдя оларкян Зылэароьлу, йяни Дулкадирли бяйляриндян бириня салам эюндярир. Бу сеириндя йашадыьы йерин дя адыны чякир. Бящс етдийи Кораш йайласы, мяшщур Болгар йайлаларындан биридир. Инди бу йайлада Кичик Кораш вя Бюйцк Кораш адында ики кянд вардыр. (Фото №:1) Бу кяндляр 1930-жу илляря гядяр шящяря аид иди. Даща сонра Конйайа табе едилмишдир.

        Узун дяря ися ики кянд арасындакы инжя узун бир вадидир. Беля щесаб етмяк олар ки, Гаражаоьланын щяйатынын вя мязарынын олдуьу йерляр иля ялагядар вердийимиз щадисяляря сюйкянян мялуматлар вя мадди цнсцрлярин бир бюлэяйя аид олмасы тясадцфи сайыла билмяз. Бунлар щеч бир рявайятдян доьан фактлар дейил, бялкя дя рявайятляри доьуран эерчяклярдир.

        Гаражаоьланын щяйаты арашдырма мювзусундакы мялуматларын дягиг сянядляря сюйкянмядийи, тяхминляря вя рявайятляря ясасланмадыьы щаггында мялуматлары бир чох арашдырмачылар да сюйлямякдядир. Гаражаоьланын щяйаты иля ялагядар мялуматлар кими онун мягамлары вя мязарлары иля ялагядар мялуматлар тамамиля рявайятляря ясасланыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Макал Т. К.”Каражаоьлан”, Токер Йайынлары, Истанбул, 1977

2. Сакаоьлу С. “Каражаоьлан” Акчаь Басым Йайым Пазарлама А.Ш. Анкара, 2004

3. Башэюз, И. ”Караж’оьлан”, Жем Йайыневи Еьитим Дизиси, Истанбул, 1977

4. Тежер А. К. , Каражаоьлан’а Йени Бир Бакыш, Санат Едебийат Дерэиси, Сайы 10

5. Юзтелли Ж. “Каражаоьлан Йашамы ве Бцтцн Шиирлери”, 13. Баскы, Юзэцр Йайынлары, Истанбул, 2008

6. Нябийев А. “Азярбайжан ашыг мяктябляри” Грифли Няшр, Бакы, 2004

7. Эцнай У. “Тцркийе’де Вшык Тарзы Шиир Эеленеьи ве Рцйа Мотифи” , Акчаь Басым Йайым Пазарлама А.Ш., Анкара, 1993

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page