ИРСИМИЗ
BAKI MUSIQI AKADEMIYASI – 80
Ülviyyə IMANOVA
AZƏRBAYCANDA BƏSTƏKARLIQ ƏNƏNƏSININ YARANMASI TARIXINDƏN
Fərəh ƏLIYEVA

       XX əsrin 20-ci illərinin əvvəlində mövcud olan konservatoriya nə təşkilat, nə də ki, yaradıcı planda XXI əsrin konservatoriyasına, daha dəqiq desək, musiqi akademiyasına bənzəmir. 20-ci illərin konservatoriyası kütlələrə öz biliyini çatdırmağa cəhd göstərir, planlı surətdə tələbə və müəllim heyətinin artırılması problemini həll edirdi. Unutmaq olmaz ki, konservatoriyanın yaranması və onun sonrakı fəaliyyəti ciddi kommunist ideologiyası şəraitində keçirilirdi və onun rəhbərliyi daima kollektivin yüksək proletar ruhunu saxlamağa və tələbələrin sosial və milli mənşəyinə diqqət yetirməyə çalışırdı və s.
       Qeyd etmək lazımdır ki, konservatoriya heç zaman dar çərçivəli təhsillə məhdudlaşmırdı, lakin milli musiqi kadrlarının hazırlığı ilə əlaqədar olan istiqamətin özü xüsusi ilə vacib və əhəmiyyətli idi. Bununla əlaqədar olaraq konservatoriya Bakının konsert-ifaçılıq həyatında fəal rol oynamış, həmçinin elmi-tədqiqat işini inkişaf etdirmişdir.
       Beləliklə, yarandığı vaxtdan tez sonra konservatoriya Azərbaycanın musiqi mədəniyyətinin özünəməxsus mərkəzinə çevrilir, burada ən yaxşı yaradıcılıq qüvvələri olan müəllim, ifaçılıq və elmi-tədqiqat nümayəndələri birləşir. Burada ən cəsarətli ideyalar irəli sürülür, Azərbaycan musiqisində novator axtarışları həyata keçirilir, müxtəlif nöqteyi-nəzərlər toqquşurdu. Bir sözlə konservatoriyada xüsusi mikro-mühit hökm sürür, yüksək intellektual potensial və bədii zövq həmahəng birləşir, millilik, özünəməxsusluq və novator cəhdi özünü büruzə verirdi. Öz növbəsində, bu, konservatoriyanın fəaliyyətinə genişlik və vüsət gətirərək, onu Azərbaycanın digər təhsil ocaqlarından fərqləndirirdi.
       Qeyd etmək lazımdır ki, ADK-nın təhsil prosesi ifaçılıq, müəllim və tədqiqatçıların fəaliyyətinin birliyi ilə daima fərqlənmiş və hal-hazırda da fərqlənir. Bu mənada konservatoriyada ənənəvi olaraq hərtərəfli istedadlı musiqiçilər müxtəilf sahələrdə fəaliyyət göstərmişlər.
       Konservatoriyanın yaranması dövründə onun tədris-təşkilatı prosesinin təkmilləşməsi istiqaməti sahəsidə mütəmadi və daimi iş aparılmışdır. Məlumdur ki, ilk illərdə onun fəaliyyəti daha çox ümumtəhsil, maarif xarakteri daşıyırdı.
       Təəccüblü deyil ki, 20-ci illərdə, hətta, 30-cu illərdə də konservatoriyaya daxil olanların və bitirənlərin sayı həmişə uyğun gəlmirdi: çünki bir çox tələbələr öz təhsillərini davam etdirmirdilər. Tədricən ADK-nın təhsil həyatı mürəkkəbləşir. Ümumtəhsil iş xarakterindən xilas olaraq, o, daha çox ciddi akademik musiqi təhsili tərəfinə yönəlirdi.
       Hal-hazırda B.M.A-da təhsil sistemi iki pilləli proqram əsasında keçilir və bakalavratura (4 il) və magistratura (2 il) fakültəsini əhatə edir; fortepiano, ifaçılıq, tarix-nəzəriyyə, ixtisasın təkmilləşməsi. Bakı musiqi Akademiyasında 626 tələbə təhsil alır.
       Təhsildə aparılan ixtisasların dairəsi çox geniş və müxtəlifdir; fortepiano, klavesin, orqan, skripka, viola, violoncel, kontrabas, fleyta, haboy, klarnet, faqot, truba, valtorna, trombon,tuba, zərb alətləri, arfa, musiqişünaslıq, bəstəkarlıq, xor dirijorluğu. Bundan əlavə, B.M.A-da aspirantura və doktorantura şöbələri mövcuddur. Hal-hazırda burada 100-dən artıq aspirant və dissertant təhsil alır. Təhsil və elmi tədqiqat prosesində B.M.A-da 316-dan artıq ixtisasçı iştirak edir.
       Ü.Hacıbəyov əmin idi ki, konservatoriyanın müvəffəqiyyətli fəaliyyəti orta təhsil sahəsinin yaxşılaşdırılmasından asılıdır. Konservatoriya 10 illik məktəbi və musiqi texnikumu ilə sıx əlaqə saxlayır və onların içindən ən istedadlı musiqiçiləri seçirdi. Milli musiqi kadrlarının ifaçılıq və bəstəkarlıq ixtisasçılarının təkmilləşdirilməsi üçün bir çox musiqiçilər Moskva və Leninqrad konservatoriyalarına və həmçinin bu tədris ocaqlarının aspirantura şöbələrinə təhsil almağa göndərilirdi. Bu tendensiya 40-cı illərin axırı və 50-ci illərin əvvəllərində həyata keçir və tezliklə ənənəvi xarakter alır, sonrakı illərdə də davam edir.
       Bakı musiqi Akademiyası tələbələrinin digər musiqi təhsil ocaqlarında oxuması ənənəsi müəyyən mənada indi də qorunub saxlanır. Fərqli cəhət ondadır ki, bu ənənə seçilmə yolu ilə aparılır, musiqi təhsilini davam etmək üçün tədris ocağı Paris, Moskva və başqa konservatoriyalar nəzərdə tutulur.
       ADK-da təhsil işinin digər vacib millərindən biri də ixtisasçıların artırılması və yeni kafedraların yaranması idi. Konservatoriyanın direktoru Ə.Abbasovun 1955-ci il yanvarın 15-də SSRI mədəniyyət nazirliyinin təhsil işləri üzrə idarəsində etdiyi məruzəni misal göstərə bilərik. Məruzədə konservatoriyada yeni, xüsusi Azərbaycan xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi kafedrasının yaranmasının və bu kaedrada milli folklorun toplanması, öyrənilməsi və tədqiqi sahəsində aparılan işin zəruriliyindən bəhs edilir.
       ADK-nın konsert-ifaçılıq fəaliyyəti öz parlaqlığı və demokratikliyi ilə fərqlənirdi. Bu hal-hazırda da belədir. Əgər 20-30-cu illərdə konservatoriyada keçirilən konsertlərin proqramları əsasən dünya klassiklərinin əsərlərindən tərtib edilirdisə, zaman keçdikcə, milli bəstəkarlıq məktəbi möhkəmləndikcə müxtəlif janrlı əsərlər yaranır və konsertlərdə geniş surətdə səslənirdi. Bunun müqabilində konservatoriya ölkənin mədəniyyətində əhəmiyyətli yer tutur və onun bilavasitə iştirakı olmadan hansısa hadisəni təsəvvür etmək mümkün deyil. Məlumdur ki, elmi-tədqiqat işi hər hansı bir tədris ocağında çalışan müəllimin fəaliyyətinin ayrılmaz hissəsidir. Konservatoriyada aparılan elmi-tədqiqat işi iki istiqamətdə keçirdi. Onlardan biri dünya musiqi sənətinin işıqlandırılması ilə bağlı idi. Tədqiq edilmiş problemlərdən ifaçılıq, metodika, tarixi-ictimai və s. göstərmək olar.
       Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının elmi-tədqiqi fəaliyyətinin ikinci istiqaməti bütövlükdə Azərbaycan musiqisinə yönəlmişdir və təbiidir ki, müəllimləri hər şeydən əvvəl folklor, muğam və bəstəkarlıq yaradıcılığı maraqlandırırdı.
       Qeyd etmək lazımdır ki, bu istiqamətlərdə aparılan axtarışlar həmçinin daimi xarakter daşıyırdı.
       Belə ki, 1928-ci ildə ADK-nın nəzdində Azərbaycanın musiqi folkloru və mahnılarının toplanması və öyrənilməsi üzrə komitə yaranmışdır.
       1932-ci ildə konservatoriyada “Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin sonrakı inkişafının konkret yollarının öyrənilməsi məqsədi ilə (xalq musiqisi, opera, simfoniya, radio və kiçik forma repertuarı)” elmi-tədqiqat musiqi kabineti yaranır (ETMK). ETMK-nın fəaliyyəti çox planlı idi, lakin Azərbaycanın müxtəlif rayonlarına olan ekspedisiyalar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu ekspedisiyalarda Azərbaycan xalq musiqisinin nümunələri toplanır, nota yazılır, və elmi cəhətdən yekunlaşdırılırdı. Qeyd etmək lazımdır ki, bu folklor ekspedisiyalarına Bülbül ilə bərabər S.Rüstəmov, Z.Bağırov, T.Quliyev kimi gənc bəstəkarlar da cəlb edilirdi. Azərbaycan xalqının musiqi irsinin öyrənilməsinə olan ciddi münasibətə o dövrdə konservatoriyanın direktoru T.Quliyevin SSRI Ali və orta təhsil nazirliyinə göndərdiyi xahiş ərizəsi sübut ola bilər. Bu ərizədə elmi-tədqiqat folklor kabinetinin yaranmasının zəruriliyindən və onun öhdəsinə düşən vəzifədən, yəni Azərbaycan xalq musiqisinin və muğamların öyrənilməsi, toplanması və nota yazı lmasından bəhs edilir.
       Hal-hazırda BMA-da iki elmi laboratoriya mövcuddur ki, burada Azərbaycan xalq musiqisi və muğamlar ilə əlaqədar bir sıra nəzəri və praktiki məsələlər araşdırılır. Məsələn, onlardan biri Azərbaycan şifahi ənənəvi professional musiqisinin problemlərini öyrənir; ikincisi isə qədim Azərbaycan musiqi alətlərinin bərpası və təkmilləşdirilməsinə aid materialları axtarıb tapır. Bu laboratoriyanın əməkdaşlarının fəaliyyətinin əhəmiyyətini qiymətləndirmək çox çətindir, çünki onlar elə bil ki, “Kitabi Dədə Qorqud” dastanının səhifələrindən, Nizaminin əsərlərindən, orta əsrin alim-nəzəriyyəçiləri olan S.Ürməvi, A.Maraqinin traktatlarından qayıtmış qədim musiqi alətlərinin nümunələrini həyata qaytarırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, bu laboratoriyanın əməkdaşları yalnız qədim alətləri deyil, bu alətlərdə səslənən qədim musiqini də qaytarmağa cəhd göstərirlər.
       BMA-nın fəaliyyəti, məlum olduğu kimi, geniş xarakter daşıyır. Onun nəzdində Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbi, məktəb-studiya və həmçinin Ş.Məmmədova adına opera studiyası fəaliyyət göstərir.
       Əgər Bülbül adına musiqi məktəbi Bakı musiqi Akademiyası ilə bir çox illər ənənəvi surətdə zəngin əməkdaşlıq təcrübəsinə malikdirsə, yeni təşkil edilmiş məktəb-studiyada bu ənənələr indi qurulur. Bununla bərabər hər iki musiqi məktəbləri, A.Zeynallı adına Bakı musiqi texnikumu daxil olmaqla, musiqi akademiyasının gənc kadr bazası vəzifəsini yerinə yetirir. Ş.Məmmədova adına opera studiyasının fəaliyyətini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Bu təhsil prosesinin əhəmiyyəti ondan iba0rətdir ki, hələ 1926-cı ildə opera sinfi yaranmış və sonralar opera studiyasına çevrilmişdir. Məhz burada gənc vokalçılar musiqi teatrının ab-havasına daxil olur, opera səhnəsinə alışır, opera partiyalarını öyrənirlər. Bununla bərabər, opera studiyası dövlət opera teatrının fəaliyyətini təkrar etmir, onun öz repertur “siyasəti” var və çox vaxt səhnəsində Bakıda əvvəllər ifa edilməyən tamaşalar qoyulur.