ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
ШЯФИГЯ АХУНДОВАНЫН МАЩНЫ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Нцшабя ЩЦММЯТОВА
Search

ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
АВРОПА МУСИГИ ТАРИХИНДЯ “АЛА ТУРКА” ЦСЛУБУ
Дерйа АЬЖА
ШЯФИГЯ АХУНДОВАНЫН МАЩНЫ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Нцшабя ЩЦММЯТОВА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ОРКЕСТРИ ЦЧЦН ЯСЯРЛЯРИ
Мещрибан ГАСЫМОВА
ЕЛНАРЯ ДАДАШОВАНЫН ФОРТЕПИАНО ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Бащар БЯЙЛЯРОВА
АНАДОЛУ ВЯ АЗЯРБАЙЖАНЫН ТОЙ ВЯ ИНАНЖА БАЬЛЫ ХАЛГ РЯГСЛЯРИНИН МЯГАМ-МАКАМ БАХЫМЫНДАН МЦГАЙИСЯЛИ ТЯЩЛИЛИ
Эцлтекин ШЕНЕР
ХХ ЯСРИН ЯВВЯЛЛЯРИНДЯ АЗЯРБАЙЖАН ОПЕРАЛАРЫНДА МУСИГИЛИ-ДРАМАТУРЪИЙАНЫН ЩЯЛЛИ ЙОЛЛАРЫ
Айтян БАБАЙЕВА
МЦЯЛЛИМ-ШАЭИРД МЦНАСИБЯТИ
Эцнял МЯММЯДОВА
АГШИН ЯЛИЗАДЯ «АНА ТОРПАГ» ОДАСЫ
Аида ЩЯСЯНОВА
ФЫКРЯТ ЯМЫРОВУН “ГОБОЙ ВЯ ФОРТЕПЫАНО ЦЧЦН АЛТЫ ПЙЕС” СЫЛСЫЛЯСЫ
Аьа - Яли БАБАЙЕВ

 


       Азярбайжан Республикасынын халг артисти, эюркямли бястякарымыз Шяфигя Ахундова 500-дян артыг мащнынын мцяллифидир. Юзцнямяхсус цслубу иля сечилян бу мащныларда мящяббятин цлвилийи, ямяйин гцдряти, вятян ешги кими ян няжиб лирик щиссляр тяряннцм олунур. Бу ъанрда мцнтязям чалышан йеткин сяняткарын бястялядийи цряйяйатымлы, сямими мелодийалары тез-тез консерт салонларында, радио дальаларында, мави екранда ешидилир. Инди еля бир Азярбайжан мцьянниси тапмаг чятиндир ки, бястякарын мащныларыны репертуарына дахил етмямиш олсун.

        Азярбайжан мусигисиндя юз дясти-хятти, юзцнямяхсус мелодийа усталыьы иля сечилян, мусиги фондумузу эюзял мащныларла зянэинляшдирян Шяфигя Ахундованын йарадыжылыьынын юйрянилмяси мусигишцнаслыьын важиб мясяляляриндяндир.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, Ш.Ахундова юз йарадыжылыьында мащны ъанрына бюйцк ящямиййят вермишдир. Ш.Ахундованын йарадыжылыьында мащны ъанрындан истифадя бир нечя аспектдя юзцнц эюстярир: мусигили-сящня ясярляриндя мащнылар, солист (мцьянни) вя мцшайият (фортепиано вя йа халг чальы алятляри ансамблы) цчцн мащнылар, мащны йарадыжылыьында хорун тятбиги. Ш.Ахундованын мащнылары мязмунуна эюря чох рянэарянэдир. Онлар Азярбайжан мусиги мядяниййятинин цмуми инкишафы ахарында, бястякарын йарадыжылыьынын мярщяляляри бойу мейдана эялмишдир. Щямчинин, юз цслубуна эюря диэяр Азярбайжан бястякарларынын мащныларындан фярглянир.

        Биз юз тядгигатымызы да ардыжыл олараг, бцтцн бу мащныларын арашдырылмасы цзяриндя гурмушуг. Бу да Ш.Ахундованын йарадыжылыьында садядян мцряккябя доьру мащныдан истифадя принсипляринин инкишафа уьрамасыны арашдырмаьа имкан верир. Ейни заманда, халг мащныларына йахын мелодийалардан тутмуш, мцряккяб формалы мелодик гурулушлара кими кечдийи тякамцл йолуну тядгиг етмяк цчцн зянэин мянбяни цзя чыхарыр.

        Ш.Ахундованын йарадыжылыьында эениш спектрдя мащны ъанрлары тяшяккцл тапмышдыр. Бу бахымдан Шяфигя Ахундова-нын йарадыжылыг фяалиййятинин мящз бу сащясинин юйрянилмяси актуал мювзу кими мусигишцнаслыгда иряли сцрцлцр.

        Шяфигя Ахундованын йарадыжылыьы вя билаваситя мащны йарадыжылыьынын тядгигат чярчивясиндя арашдырылмасы олдугжа мараглыдыр, бу бахымдан бястякарын мащныларынын ъанр хцсусиййятляри, мусиги дилинин юзцнямяхсус жящятляри цзя чыхыр. Ш.Ахундованын мащны йарадыжылыьынын тематикасы, цслубу, сяжиййяви жящятляри юйрянилмяси важиб мясялялярдир.

        Шяфигя Ахундованын йарадыжылыьы контекстиндя Азярбайжанда мащны ъанрынын инкишафынын ясас хцсусий-йятляринин арашдырылмасы бир сыра диггятялайиг мясяляляри юня чякир. Бу истигамятдя Азярбайжан милли мусигисинин инкишаф мярщяляляринин юйрянилмяси иля Ш.Ахундованын йарадыжылыг фяалиййятинин излянилмяси ясас мясялялярдяндир. Онун мащны йарадыжылыьынын бу контекстдя арашдырылмасы мцхтялиф ъанрлы ясярлярдя, еляжя дя мусигили-сящня ясярляриндя мащнынын бядии имканларындан истифадя олунмасы мясяляляриня диггят йетирилмяси вя истифадя принсиплярини цзя чыхарыр. Ш.Ахундованын мащныларынын мювзу вя мязмунуна эюря тяснифаты вя онларын ъанр хцсусиййятляринин тядгиги, мащныларын мусиги дилинин - композисийа гурулушу, мягам ясасы, мелодика, форма, метроритмик хцсусиййятляри бахымындан тящлили вя онларын сяжиййяви жящятляринин цзя чыхарылмасы тядгигат цчцн зянэин материал верир.

        1940-жы иллярдя йарадыжылыьа башлайан Шяфигя Ахундова илк ясярляриндян юз дясти-хятти иля танынмышдыр. Онун илк мащныларыны - “Бешик башында”, “Колхоз гызлары” мащныларыны дащи бястякарымыз Цзейир Щажыбяйли бяйянмиш, онларын ориъиналлыьыны гейд етмишдир.

        Ш.Ахундованын эянжлийи Бюйцк Вятян мцщарибясинин аьыр илляриня тясадцф едирди. Щямин вахтдан Ш.Ахундованын йарадыжылыьында щярби-вятянпярвярлик мювзусу, о жцмлядян, Вятян няьмяляри эениш йер тутур. Онун 1940-жы иллярдя йаздыьы мащнылары сянятсевярляр йахшы хатырлайырлар.

        Еля консерваторийада охудуьу иллярдя Ш.Ахундова бир чох инструментал ясярляр, мащны вя романслар йазмышдыр. Онлардан Низами Эянжявинин сюзляриня “Ня эюзял” вя “Жащанда”, Мящяммяд Фцзулинин сюзляриня “Фяган етмяк идим” романслары, “Зяфяр маршы”, “Зяфяр бизимдир”, “Ана Вятян” мащныларынын вя с. адыны чякя билярик.

        Бу дюврдян башлайараг, мащны ъанры Шяфигя ханымын йарадыжылыьында апарыжы мювге тутур. Мцхтялиф мусиги ъанрларына мцражият етмясиня бахмайараг, мящз мащныларында о, бир истедадлы бястякар кими юз “сюзцнц” дейя билмишдир.

        Бястякарын щязин мусигиси щямишя гялбимизи риггятя эятирир. Буна эюря дя Ш.Ахундованын мащнылары бцтцн тябягялярдян олан мусиги щявяскарлары тяряфиндян севилир вя мцхтялиф нясл мцьянниляринин репертуарларыны зянэинляшдирир.

        Мараглыдыр ки, Ш.Ахундованын бязи мащнылары охунаглы, лирик олдуьу цчцн инструментал пйеся дя чеврилир, йяни мяшщур ифачыларымыз бястякарын мцяййян мащнысыны мусиги аляти цчцн ишляйир вя сонрадан динляйижиляря юз ифасында тягдим едир. Беляликля, Ш.Ахундованын лирик мащнылары йени щяйата - инструментал ифайа мяруз галыр.

        Бястякарын цмумтящсил мяктябляринин мусиги програмында мющкям йер тутан мцхтялиф мязмунлу мащнылары мяктяблилярин севдийи вокал миниатцрлярдир.

        Бястякар Азярбайжан мусиги сянятиндя тякжя мащнылары иля танынмыр. О, Шяргдя опера ъанрына мцражият етмиш илк гадын бястякар кими дя мяшщурдур.

        1970-жи иллярдя Шяфигя Ахундованын “Эялин гайасы” муьам операсынын йаранмасыны хцсуси гейд етмяк лазымдыр. Бу опера Цзейир Щажыбяйлинин вя Мцслцм Магомайевин янянялярини давам етдирир, ейни заманда, бу ясярдя бястякар тяхяййцлц иля бир сыра мараглы жящятляр юз яксини тапмышдыр.

        “Эялин гайасы” операсы Азярбайжан халг йазычысы Сцлейман Рящимовун ейни адлы повести ясасында бястялянмишдир. Лакин юнжя истедадлы шаир Исэярдяр Жошгун щямин повести нязмя чякмишдир. 1962-жи илдя онун радио тамашасыны йаратмышдыр. Бу тамашайа да мусиги бястяля-мяк Ш.Ахундовайа щяваля олунмушдур. Рянэарянэ мащнылар, инструментал мусиги нюмряляри тамашаны рювнягляндирирди.

        Хатырладаг ки, щямин пйесдян “Кюнцл тяраняляри” мащнысы тез бир заманда популйарлашды, мцьянниляримизин репертуарына дцшдц вя мцстягил йашамаг щцгугу газанды. Бу эцнцмцзя гядяр щямин мащны радио вя телевизийа васитясиля сясляндирилир.

        Цмумиййятля, театра баьлылыг Ш.Ахундованын йарадыжылы-ьында мцщцм ящямиййят кясб едир. Бястякар сящняни, театры чох севир. Щеч дя тясадцфи дейил ки, Ш.Ахундованы тез-тез театр тамашаларына мусиги йазмаьа дявят едирляр. Бястякар бир чох театрларла ямякдашлыг едяряк, тамашалара йаддагалан, эюзял мусиги нюмряляри йазмышдыр.

        Жяфяр Жаббарлынын “Айдын”, Бяхтийар Ващабзадянин “Виждан”, Щясян Сейидбяйлинин “Бюйцк цряк” кими драм ясярляринин тамашаларына бястялядийи мусиги хцсусиля фярглянир. Эянж тамашачылар театрынын репертуарындан узун мцддят дцшмяйян “Ялвида, Щиндистан”, “Рцбаиляр аляминдя”, “Ширинбала бал йыьыр”, “Довшанын ад эцнц” пйесляри тамашачыларын йаддашына щякк олунмушдур.

        Бир жящяти дя демяк лазымдыр ки, Шяфигя ханым тамашаларда садя ифадя васитяляриндян истифадя едяряк, динляйижи аудиторийасы цчцн анлашыглы, инандырыжы мусиги образлары йарада билир. Бурада да бястякарын мащны ъанрына мейли юзцнц бариз шякилдя нцмайиш етдирир. Беля ки, драм тамашаларындакы, еляжя дя опера вя мусигили комедийадакы мащнылар эениш йайылараг, мцстягил йашамаг щцгугу газанмышдыр.

        Бястякарын тамашалара йаздыьы мусигиляр ичярисиндя еля мащнылар вар ки, онлар ифачыларын репертуарына дахил олуб, мцстягил шякилдя ифа олунараг, дилляр язбяри олмушдур. Мясялян, “Виждан” пйесиндян “Нядян олду”, “Эялин гайасы” радио-пйесиндян “Кюнцл тяраняляри”, “Натяван” пйесиндян “Нечцн эялмяз” вя башга мащнылары эюстяря билярик.

        1940-жы иллярдя илк мащныларыны йазан бястякарын вятянпярвярлик рущлу “Вятян щаггында мащны”, “Вятяня мящяббят”, “Ня эюзялсян”, “Чичяк”, “Балам”, “Биз галиб эяляжяйик”, “Ня эюзялдир кяндимиз” вя башга бу мцндярижяли мащнылары динляйижиляр тяряфиндян сямимиййятля гаршыланыр.

        “Йуху” мащнысы ися 1944-жц илдя Тбилисидя кечирилян Загафгазийа республикаларынын мусиги инжясяняти онэцнлцйцндя бюйцк мцвяффягиййят газаныр, мцяллифини кечмиш ССРИ республикалары арасындакы щямкарлары арасында таныдыр.

        1948-жи илдя ССРИ Бястякарларынын Ы гурултайында Ш.Ахундованын “Чичяк” романсыны (сюзляри А.С.Пушкининдир) пайтахт динляйижиляри марагла гаршыладылар.

        Йери эялмишкян дейяк ки, бястякар бцтцн фяалиййяти ярзиндя вокал мусигисиня црякдян баьланмышдыр. О вахтдан индийя гядяр бястякар юз “мащны гялямини” йеря гоймамыш, 500-я гядяр вокал миниатцрц йаратмышдыр. Вятян торпаьынын эюзялликляри, саф мящяббят, достлуг, гцдрятли инсан ямяйи онун мащныларында инжяликля вясф олунур. Биз щяр дяфя бу мащнылары бюйцк щявяс вя марагла динляйирик.

        Шяфигя ханымын няьмяляри динляйижидя щязин, кювряк, инжя щиссляр ойадыр, инсаны дцшцндцрцр, чятин анда санки она цряк-диряк верир, мяняви дцнйамызы гидаландырыр. Биз щямчинин, онларда ана цряйинин дюйцнтцлярини щисс едир, ана юйцд-нясищятини ешидирик.

        Ш.Ахундованын мащны йарадыжылыьындан данышаркян, онун эюркямли ядиб Шяряф Ряшидовун сюзляриня йаздыьы “Кяшмир мащнылары” силсилясини хцсуси хатырлатмалыйыг. Теймур Елчинин тяржцмяси ясасында, он ики мащныдан ибарят олан бу силсиля тякжя республикамызда дейил, Юзбякистанда беля эениш йайылмыш, дилляр язбяри олмушдур. Хатырлатмаг йериня дцшяр ки, республиканын халг артисти, мяшщур мцьянни Флора Кяримованын профессионал сянятя эялиши дя “Кяшмир мащнылары” иля баьлыдыр.

        Мащны ъанры бястякарын йарадыжылыьында мцщцм шахяни тяшкил едир. Онун мащнылары мязмун бахымындан мцхтялиф мювзулары ящатя едир.

        Вятян эюзялликляри вя вятянпярвярлик мювзусу - “Шяки”, “Бакы щаггында мащны”, “Сащил чыраглары”, “Няьмяли Лянкяран”, “Мяним республикам”, “Доьма дийар”, “Ана торпаг”, “Бу торпаьа боржлуйам”, “Вятяним”, “Зяфяр маршы”, “Гялябя бизимдир” мащныларында юз яксини тапмышдыр.

        Ямяк, зящмят мювзусу - “Даьлар оьлу”, “Лянкяранын гызлары”, “Хураман”, “Сулар гызы”, “Шяфалы ялляр” мащныларында тяряннцм олунур.

        Лирик мящяббят мювзусу - “Эюзляримин ишыьы”, “Нядян олду”, “Эюзляриня тохунду”, “Севилмяк цчцн эялмисян” мащныларында тяжяссцм едилир.

        Щяйат севэиси - “Щяйат, сян ня ширинсян”, “Горуйаг биз щяйаты”, “Няьмядир щяйат” мащныларында юз яксини тапыр.

        Инсанлара достлуг вя мещрибанлыг ашылайан мащнылардан - “Мещрибан олаг”, “Бу дцнйаны дцшцн”, “Достлар олмаса”, “Достлар бизя эяляндя” вя с. эюстяря билярик.

        Ана вя ювлад мящяббятиня “Лай-лай”, “Анажан” вя с. мащнылар щяср олунмушдур.

        Бунлар Ш.Ахундованын мащныларынын сийащысында кичик бир мигдары якс етдирся дя мювзу бахымындан ясас истигамятляри тяшкил едир.

        Бястякарын бу эюзял мащнылары Шювкят Ялякбярова, Рцбабя Мурадова, Эцлаьа Мяммядов, Сяфуря Язими, Анатоллу Гянийев, Ябцлфят Ялийев, Сара Гядимова, Зейняб Ханларова, Ариф Бабайев, Елмира Рящимова, Ислам Рзайев, Баба Мащмудоьлу кими мяшщур мцьяннилярин репертуарындан дцшмцр.

        Шяфигя ханымын мащны йарадыжылыьы бу эцн дя чичяклянмякдядир вя бястякар йени-йени мащнылар бястяляйяряк, мцьянниляря тягдим едир. Онлардан Паша Гялбинурун сюзляриня “Эял ей сящяр”, “Йанына дюняжяйям”, Телли Пянащгызынын сюзляриня “Тапмайажагсан”, Хураман Вяфанын сюзляриня “Цзейиримиз” (хор цчцн), “Иэид ясэяр”, “Ня сян эцнащкарсан, ня мян эцнащкар” вя с. кими мащныларын адыны жякя билярик.

        Шяфигя Ахундованын мащныларынын ясас хцсусиййяти ондан ибарятдир ки, о, шеирин мащиййятини итирмяйиб, яксиня ону мусиги иля цзви шякилдя говушдурур. Бястякарын сюзляриня мцражият етдийи шаирляр Сцлейман Рцстям, Сямяд Вурьун, Зейнал Жаббарзадя, Ислам Сяфярли, Няби Хязри, Фикрят Гожа, Щцсейн Ариф, Няриман Щясянзадя, Тофиг Мцтяллибов, Исэяндяр Жошгун, Микайыл Мцшфиг, Мирварид Дилбази, Зивяр Аьайева, Ханымана Ялибяйли, Бяхтийар Ващабзадя вя башгалары щямишя бу бахымдан Шяфигя ханымла щямфикир олублар. Бу мянада Бяхтийар Ващабзадя дейир ки, Шяфигя ханым шеирин рущуну чох эюзял дуйараг, ону мусигидя дцзэцн тянзимляйир.

        Бястякарын ушаглар цчцн йаздыьы мащныларда да бу жящят сахланылыр. Онун ушаг мащныларындан “Язиз мцяллим”, “Якиз бажылар”, “О сящвини анлайыб”, “Зцмрцд” вя башгаларынын адыны чякя билярик. Бу мащныларын яксяриййяти Ханымана Ялибяйлинин сюзляриня йазылыб. Цмумиййятля, ушаг алями щямишя бястякары юзцня жялб едир вя о, бир нечя ушаг тамашаларына да мусиги йазыб.

        Беляликля, Ш.Ахундованын зянэин мащны йарадыжылыьынын тядгиги, онун мусиги дилинин хцсусиййятляринин, еляжя дя ъанр вя цслуб хцсусиййятляринин юйрянилмяси, Азярбайжанда мащны ъанрынын инкишафында Ш.Ахундованын ролунун тядгигиня йол ачыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

        1. ХХ яср Азярбайжан мусигиси. Мягаляляр топлусу. Б., 1994, 300с.

        2. Исмайылов М.Ж. Азярбайжан халг мусигисинин ъанрлары. Б., Ишыг, 1984. 100с.

        3. Мащмудова Ж.Е. Ш.Ахундованын мащныларында поетик мятнлярин ритмик хцсусиййятляри //“Мусиги Дцнйасы” ъурналы, № 3-4 (37), 2008. с. 66-69.

        4. Тящмиразгызы С. Няьмядир щяйат (Шяфигя Ахундова - 85) //“Мусиги Дцнйасы” ъурналы, № 1-2 (39), 2009. с. 72-76.

        5. Зющрабов Р.Ф. Бястякарларымыз щаггында сюз. Б., “Шур”, 1995.

        6. Касимова С. Из истории азербайджанской оперы и балета (1908-1988 гг.). Б., «Адильоглу», 2006.

        7. Эфендиева И.M. Азербайджанская советская песня. Б., Язычы, 1981.


       

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page