КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
ЕСТРАДА СЯНЯТИНИН ИНКИШАФЫНДА ГЯЩВЯХАНАЛАРЫН РОЛУ
Горхмаз ЯЛИЛИЖАНЗАДЯ
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
АЗЯРБАЙЖАН АТАЛАР СЮЗЦ ВЯ МЯСЯЛЛЯРИНИН ТОПЛАНМАСЫ, НЯШРИ ВЯ ТЯДГИГИ ТАРИХИНДЯН
Севинж ЩЯСЯНОВА
МУСИГИ ВЯ ТЯРБИЙЯ
Фирянэиз ЩИДАЙЯТОВА
ИЛЙАС ЯФЯНДИЙЕВ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ЖЯНУБИ АЗЯРБАЙЖАН МЮВЗУСУ
Вяфа ХАНОЬЛАН
НИЗАМИ ЭЯНЖЯВИНИН ЯСЯРЛЯРИНДЯ МУЬАМ ЭЮРЦНТЦЛЯРИ
Замиг ЯЛИЙЕВ
ГАРА ГАРАЙЕВИН «ЙЕДДИ ЭЮЗЯЛ» БАЛЕТИ «ЙЕДДЯ ПЕЙКЯР»ИМИШ
Яминя АББАСОВА (ТУНЖАЙ)
ЕСТРАДА СЯНЯТИНИН ИНКИШАФЫНДА ГЯЩВЯХАНАЛАРЫН РОЛУ
Горхмаз ЯЛИЛИЖАНЗАДЯ
РИСУНКИ К МУРАККА – НОВЫЙ ВИД ТВОРЧЕСТВА ХУДОЖНИКОВ - МИНИАТЮРИСТОВ
Лала МАМЕДОВА
УШАГ МУСИГИЛИ ТЕАТР МЯШГЛЯРИНИН ШАЭИРДЛЯРИН НИТГ МЯДЯНИЙЙЯТИНЯ ТЯСИРИ.
Щижран САДЫГЗАДЯ
ЕЛАМ ИНЖЯСЯНЯТИНИН ТЯСВИРИ РЯМЗЛЯРЫ
Мцслцм СЯГГА

 


       Азярбайжанда милли естрада сянятинин кюкляри чох гядим дюврляря эедиб чыхыр. Бу барядя мяним “Азярбайжан милли естрада сянятинин тяшяккцлц тарихиндян” (гядим вя еркян орта ясрляр) китабымда ятрафлы мялумат алмаг олар. Орта ясрлярдя естрада сянятинин данышыг, мусиги, рягс ъанрынын нювляринин инкишафы цчцн артыг мцяййян бир мцщит йаранмышды. Ифачылар щямишя кцчялярдя, мейданларда юз сянятлярини тяблиь едирдиляр. Буну ися йалныз исти щава шяраитиндя эюрмяк мцмкцн иди. Сойуг щаваларда бу иши эюрмяк мцмкцн олмурду. Йалныз шащларын, яйанларын, ханларын, варлыларын сарай вя евляриндя ифачылар юз ифаларыны нцмайиш едя билирдиляр. Орта ясрлярдя гящвяханаларын йаранмасы иля ифачыларын юз сянятини тяблиь етмяк имканлары даща да эенишлянди. “Кечмиш Азярбайжанда (Шащ Аббас дюврцндян яввял Г.Я.) бир гайда олараг эедиш-эялишли шящярлярдя, шящяр мяркязляриндя жамааты ятрафларына йыьыб наьыл, дастан данышардылар. Сонралар гящвяханаларын йаранмасы дастанчылара мцнасиб бир йер олур ки, сабит бир йердя отурараг юз газанжларыны ялдя етсинляр. Гажарларын орта дюврляриндян бу йана гящвяханаларда жям олан жамаатын чоху бу дастанлары, наьыллары (гиссяляри) динлямяк цчцн эялирдиляр.” 1

        Естрада сянятинин ифачыларындан дярвишляр, няггаллар, ряггаслар, мцтрцбляр, щоггабазлар вя башгалары гящвяханаларда чыхыш едяряк пул газанмаг имканыны ялдя етмиш олурду. Бундан ялавя юз сянятини тяблиь етмякля бярабяр тамашачы мящяббяти газанмыш олдулар. Тябии ки, гящвяханаларын йаранма тарихиня нязяр салмаг йериня дцшярди.

        “Бязи Яряб шеирляриндян мялум олур ки, гящвя ичмяк 917 щ.г. илдя Мяккя шящяриндя мювжуд иди. Орда гящвяханалары “Бйут ел гящве” адландырырдылар. Гадынлар вя кишиляр гящвяханаларда гящвя ичяр, мусиги динляйяр, щям дя шащмат ойнайардылар. 2” Мянбядян беля мялум олур ки, о дюврдя яряблярин мядяниййятинин инкишафына да гящвяханаларын ролу аз олмайыб. Гадынларла кишилярин гящвяханада бир йердя истиращят етмяси, гящвя ичяряк мусиги динлямяси о дюврдя инсанларын юз асудя вахтларыны сямяряли кечирмясиня дялалятдир. Мясял вар дейярляр; йары эюрмяк цчцн бунлар бир бящанядир. Ола билсин ки, о дюврдя инсанлар яввял-яввял гящвяханалара гящвя ичмяйя эялярдиляр. Амма сонралар ися ора яйлянжя хятриня эялмяляри шцбщясиздир. Тябии ки, гящвяханаларын сащибляри чалышарды ки, ян мащир ифачылары дявят етсин. Ола билсин ки, бир мцддятдян сонра гящвя ичмяк цчцн мараг сойусун. Чцнки бир мцддятдян сонра щяр кясин евиндя гящвя ола биляр, лакин гящвяханада олан о абы-щаваны евдя тяшкил етмяк мцмкцн дейил. Гящвяхана сащибляринин мцштяриляри ялдя сахламаг цчцн мцхтялиф цсуллара ял атмасы гачылмаздыр. Бундан йеэаня чыхыш яйлянжяни рянэарянэ етмяк иди. Инди дя бу цсулдан инди есторан сащибляри истифадя едир.

        “Истанбул шящяриндя вя авропа Османисинин яразисиндя Султан Сцлейман ханын падшащлыьы дюврцндя (Ы Шащ Тящмасиб иля ейни дюврдя) 1554 миладидя (962-жи щ.г.) шащын ямри иля, Сурийанын Щяляб вя Дямяшг шящяриндян эялмиш ики шяхсин тяклифиня ясасян ики гящвяхана ачылды вя гыса бир заманда зювглу инсанларын йыьынжаг мяркязиня чеврилди. Тцрк ядябиййатчы вя шаирляри ора топланараг шеир вя китаб охумаг, нярд, шащмат ойнамагла яйлянирдиляр. Тцрк шаирляри вя ядябиййатчылары ораны ирфан мяжлиси, ирфан мяктяби адландырмышлар. Мцхтялиф султанларын дюврцндя гящвяханалара дяфялярля гадаьа гойулуб йенидян бярпа олунурду.” 3 Тцркийя ижтимаиййятиндя гящвяханаларын ролу мцяййян гядяр фяргли иди. Гящвяханалар гыса заманда мцштярилярля бярабяр зийалыларын да топлантысына чеврилди. Мянбядян беля гянаятя эялмяк олар ки, гящвяханаларда мцштяриляр гейри-ихтийары шаирлярин, ядябиййатчыларын сющбятляринин, бялкя дя чыхышларынын шащиди олурдулар. Тядрижян ифачы вя тамашачы мцнасибятинин йаранмасы ещтималы ортайа чыхыр. Гящвяханаларда ирфан мяжлисляринин, ирфан мяктябинин йаранмасы бядии гираятин инкишафына бойцк тякан олду. Эюрцнцр мцхтялиф султанларын дюврцндя гящвяханалара дяфялярля гадаьа гойулуб йенидян бярпа олунмасынын мцяййян сябябляри олуб. Щяр дюврдя щакимиййят иля халг арасында наразылыьлар олуб. Шаирляр, йазычылар, данышыг ъанрынын нцмайяндяляри бцтцн бу щадисяляря биэаня гала билмяздиляр чцнки, онлар халгын арасындан чыхмышлардыр. Ядябиййатда щяжв йазмаг щямишя дябдя олуб. Йазарлар, ифачылар халгын цряк сюзцнц, наразылыьларыны щяжвлярля сюйляйяряк онларын цряйиндян тикан чыхармыш олурдулар. Бундан онлар ялавя дастанлары, наьыллары, йени йазылан шеирляри халга чатдырмаг цчцн эениш имкан ялдя етмиш олдулар.

        “Ирана гящвянин эялмясинин тарихи дягиг мялум дейил. Амма бюйцк Шащ Аббасын падшащлыьынын башланьыжы дюврцндя артыг Иранда гящвяханялярин мювжудлуьуну нязяря алсаг, дейя билярик ки, гящвя Ирана Ы Шащ Тящмасибин дюврцндя эятирилиб. Онун шащлыьы дюврцнцн орталары вя йа сонларында гящвяханялярин йаранма ещтималы ола биляр.” 4 Щяр бир дюврдя сяфирляр, елчиляр, тажирляр, сяййащлар, зявварлар, алимляр юз юлкяляринин сярщядлярининдян кянарлара сяфярляр едярдиляр вя чалышардылар ки, гоншу юлкялярдя олан инкишафы юз юлкяляриня чатдырсынлар. Тябии ки, гоншу юлкядя гящвяханялярин йаранмасы хябяринин Азярбайжана тез эялиб чатмасы лабцд иди. Сурийадан ики шяхсин эялиб Тцркийядя гящвяханя ачмасы мцмкцн олубса ня билмяк олар, бялкя Азярбайжана да Яряб юлкяляриндян вя йа Тцркийядян кимлярся эялиб бу иши тяшкил едибляр. Бялкя дя архивлярдя бу барядя мянбяляр вар, ола билсин ки, ня заманса алимляримиз ахтарыб ашкара чыхардажаглар.

        Бюйцк Шащ Аббасын гящвяханайа эялмяси яламятдар бир щадися кими тарихя дцшмцшдцр. “Гящвяханалара щяр тябягядян, щятта Шащ Аббас вя баш вязир дя эялярдиляр. Онлар юз йанларында харижи сийасят нцмайяндялярини дя эятирярдиляр.” 5 Бялкя дя бу эялишин гящвяханаларын сцрятля чохалмасына бюйцк тясири олду. Гящвяханаларын сайы артдыьжа естрада сянятинин ифачыларынын сайы да дурмадан артмаьа башлады. Устадлар мейдана эялди, тялябялярин йетишдирилмяйиня зямин йаранды. Ифачыларын артмасы тамашычыларда сечим имканыны йаратды. Зяиф ифачы мейдандан тез чыхырды. Ифачылар артыг юз цзяриндя жидди ишлямяйя вя йениликляр ахтармаьа башладылар. Ифачылар арасында демяк олар ки, сянят йарышмасы башланды.

        “О дюврдя Иранын бир чох бюйцк шящярляриндя о жцмлядян Тябриз, Гязвин вя Исфащанда чохлу сайда гящвяханалар ачылмышды. Ящалинин мцхтялиф тябягяляринин нцмайяндяляри вахт кечирмяк, достлары эюрмяк, мцхтялиф ойунлар, мцшавиряляр, шеирляшмяк, шащнамя динлямяк вя рягсляря тамаша етмяк цчцн гящвяханалара топлашырдылар. Гящвяханалар ири, эениш, демяк олар ки, бир моделдя тикилирди. Йеря халчалар салынарды, жамаат йердя яйляшярди, эежяляр о дюврцн чыраьлары иля ( нюйцт, шам, йаьлар вя саиря иля йанан чыраьларла (Г.Я.) ишыгландырыларды. Щяр бир гящвяхананын мяркязиндя су щовузу оларды. Ичиндя су щяр заман тямиз, шяффаф оларды. Эежяляр чырагларын ишыьы щовуза дцшяндя эюзял мянзяря йаранырды. Санки улдузла долу сяма кими эюрцнцрдц.” 6 ХВЫ ясрдя Азярбайжанда гящвяханаларын сцрятля йайылмасынын вя инкишафынын мцхтялиф сябябляри ола биляр. Мясялян; гящвяханаларын хцсуси зювгля тикилмяси, инсанларын бурада юзлярини евдяки кими щисс етмяси, кюнцллярини шад едян яйлянжяляр, дцшцндцрян, кюнцл охшайан поезийа, щямсющбят достлар цчцн айрыжа шяраит вя саиря. Жамаатын йердя яйляшмясинин цстцн жящятляриндян бири одур ки, мейданда чыхыш едян ифачыны щамы эюрцб сейр едя билир. Нцмайиш мейданда оланда тамашачылар ифачылары айаг цстя излямяли олурлар. Арха жярэялярдя дуранлар нцмайиши ращат изляйя билмирляр. Гящвяханада дюрд тяряф баьлы олдуьу цчцн ифачыларын сяси тамашачылара ращат чатырды. Мейданда ися ифачыларын сяси акустика олмадыьы цчцн, щавада йайылыр вя тамашачылара там чатма ещтималы 50% ашаьы дцшцр. Щятта арха жярэялярдя дайананлар ифачыларын сясини зяиф ешидир вя данышдыгларынын мцяййян мягамларыны ешитмирляр. Мян юзцм дяфялярля районларда, тарлаларда, колхозчулар гаршысында чыхыш едяркян беля чятинликлярля цзляшмишям. Монолог данышанда щисс едиб эюрцрдцм ки, эцлцш мягамында арха жярэядя дайананлар зяиф ешитдикляри цчцн репризляря лазымы мцнасибят (реаксийа) эюстяря билмирляр. Ящалинин мцхтялиф тябягяляринин гящвяханайа бир йердя эялмяси естрада сянятинин мцвяффягиййяти демяк иди. Чцнки сарайда нцмайиш оланда садя халг орада иштирак етмирди. Гящвяханаларда мцщит бир нюв театры хатырладыр. Ифачы иля тамашачыларын мцнасибяти вя цнсиййяти даща да йахынлашды, даща да истиляшди. Артыг алгыш сядалары, ящсян, мярщяба сюзляри тез-тез ешидилирди. Тамашачы мядяниййяти формалашмаьа башлады. Ясл естрада мцщити йаранырды. Гящвяханаларын естрада сянятинин инкишафында хцсуси ролу олмасы данылмаздыр.

        О дюврдя гящвяханаларын сайы артдыгжа онлара мцхтялиф адлар верилирди. Адлары сечяндя, гящвяхананын сащибляринин хасиййяти, йашадыьы, доьулдуьу йер вя йа орада ишляйян, чыхыш едян ифачынын шющряти нязяря алынырды. “Ы Шащ Аббас дюврцндя гящвяханаларын ишчиляри эюзял-эюйчяк, йарашыглы жаванлар оларды. Онлары эцржц, чяркяз миллятиндян вя щай (ермяни) тайфасындан олан жаванлардан сечярдиляр. Онларын бир щиссяси ящалийя гуллуг едяр, диэярляры узун сачлар сахлар, жялбедижи палтарлара мцштярилярин гаршысында рягс едяр, мцхтялиф ойунлар чыхардардылар. Бу сябябдян гящвяханаларда чохлу мцштяриляр, “цряйи овжунда” олан шаирляр, щявясбазлар вя сурятпярястляр олурду. Гящваханалара мцхтялиф адлар верилирди мясялян: “Яряб”, “Баба фярраш” (“сцпцрэячи Баба” - Г.Я.), “Туфан” вя с.” 7 Тябии ки, бу тип гящвяханалары биз сявиййяли сайа билмярик. Бура эялян инсанлар башга ниййятли яйлянжяйя эюря эялирдиляр. Бу тип гящвяханаларда сянятдян сющбят эедя билмяз. Сащибляринин мягсяди ня йолла олур-олсун тяки пул олсун. Орда ифа олунан рягслярин мягсяди вя мянасы сянят нцмайиш етмяк дейил. Бу рягсляри ифа едянлярин мусиги дуйуму, ритми, пластикасы шцбщясиз ки, вар иди. Бялкя дя онлар йцксяк пешякарлыгла ифа едирдиляр. Чцнки мцштяриляри жялб едиб, валещ етмяк цчцн сянят нцмайиш етмяли идиляр. Лакин бу рягсляри еротик цслубда ифа етмяк мцтляг важиб иди. Якс тягдирдя мцштярилярин “црякляри овжуна дцшмязди”. Тябии ки, бу тип гящвяханалар диэяр гящвяханалары эюздян-щюрмятдян салмырды. Халг сянятя вя сяняткара йцксяк гиймят вердийи цчцн нцмайиш олан гящвяханалара мящяббятля эяляр вя онлары алгышлайардылар.

        “1012 щ.г. тарихиндя “Щажы Йусиф” гящвяханасында бир киши сазда вя авазда эюзял тяснифляр йаратмагда пешякар олдуьуна эюря щятта Шащ Аббасын диггятини жялб етмишди. Бундан ялавя киши мярякя тутмаг, эцляшмяк, тас ойнатмаг (тас йяни зяр- Г.Я.) истедадына малик иди. “Туфан” гящвяханасында Туфан адлы йарашыьлы бир жаван хидмят эюстярирди. Мцштярилярин севимлиси олдуьу цчцн гящвяхана онун шяниня адландырылмышды.” 8 Мцасир ресторанларын сащибляри о дюврдя олдуьу кими мцштяри жялб етмяк цчцн мцьянни, мусигичи, ряггас вя ряггасяляр, апарыжы дявят едирляр. Лакин яфсус ки, инди ресторанлара гейри - пешякар вя йа зяиф ифачылар дявят едирляр ки, аз пул версинляр, чох вахт “сифаришя” ишляйирляр. Ряггася о дюврдя олдуьу кими кишилярин гаршысында рягс едяряк пул йыьыр. Советляр дюврцндя бу ишя гадаьа гоймушдулар. Тцркийядя ися яксиня, ресторан сащиби чалышыр ки, ян популйар мцьянниляри дявят етсин, бу ишдян щям ифачылар, щям тяшкилатчылар газансын. Зяиф ифачыйа орада йер йохдур. Хариждя телевизийайа чыхан популйар пешякарлара ифасына эюря гонорар верилир, биздя ися яксиня ефиря чыхмаьа пул верилир. Дейирляр ейби йох тойда газанарыг. Бу сябябдян дя ефирдя той сявиййяли мащнылар сяслянир. Сябябин сорушанда дейирляр ки, сянят ясяри охуйанда тойа апармырлар, бизя ися той лазымдыр. Сонда да тойларда охуйанлара дювлят адлары верилир. Бу сябябдян пешякарлыг сявиййяси, щяр сащядя сюнмяйя доьру эедир.

        О дюврдя гящвяханалара няггаллар, дярвишляр, ряггасяляр, мцтрцблярля йанашы щоггабазлар, ойун-мярякя гуранлары да дявят едирдиляр. Билирдиляр ки, тамашачыларын мящяббятини газанмасалар бир даща гящвяханалара дявят олунмайажаьлар.

        “ЫЫ Шащ Аббасын дюврцндя гящвяханаларда ящали гящвя ичмяк, гялйан вя чубуг чякмяк, шащмат, нярд, эянжяфя, пижаз вя йумурта ойнатмаг кими ойунларла яйлянирдиляр. Эянжяфянин вярягляри тахтадан щазырланырды вя онларын цзяриндяки шякилляри пешякар ряссамлар чякярдиляр. Бяля нязяря эялир ки, эянжяфянин вярягляринин сайы 96 олуб вя 8 мцхтялиф рянэдян ибарят олуб. Диэяр бир мянбядя эянжяфя (вя йа эянжифя) щал щазырда дябдян дцшмцш бир ойундур. Бу ойунда 96 вяряг олур. Бу вярягляр 8 дястяйя бюлцнцр, щяр дястя ися 12 вярягдян ибарят олур. Кечмишдя щяр дястянин юз ады вар иди. Ьолам (ьолам йяни гулам-нюкяр - Г.Я.), таж, шямшир (гылынж - Г.Я.), яшряфи (яшряфи йяни даш-гаш - Г.Я,) (зяр сорх- гызыл гырмызы), чянэ, бярат, секке (зяр сефид - гызылы аь), гомаш. Щяр дястядян вяряглярин бири шащ, бири вязир вя с. галан он вяряг нюмря иля танынырды. Бу ойун цчцн хцсуси бир дястэащ дцзялдирдиляр вя ону эянжяф адландырардылар. Бу дястэащын 96 вярягинин щамысы еля щазырланырды ки, щяр бири тякликдя.....сярв (гара цряк), дел (гырмызы цряк), хешт (бубин, ромб), эешниз (кешниш йарпаьы формасы, бир нювц индики хач). Пичас вя йа пижас йахын кечмишляря гядяр Иранда ясли-кюклу аилялярдя ойнанылырды. Бу ойун шащмат сящифясиня охшар парчадан щазырланмыш сцфря цзяриндя сядяфдян щазырланмыш дашларла ойнанылырды9. Бу ойунлар адятян эцндцз вахтлары олурду. Ахшам дастанчылар эялярди, мяжлис гуруларды, жамаат саатларла дастанчылара гулаг асарды. Эянжяфя ойуну бир нюв индики карт ойунуну хатырладыр. Яфсус ки, ойунун шяртляри бизя мялум дейил, бялкя дя вар, ялдя етмяк лазымдыр. Гящвяханалар халгын эцндялик щяйатыны байрама чевирян йеэаня мякан иди. О дюврлярдя клуб, кино залы, театр олмадыьы цчцн халгын асудя вахтыны кечирмяк цчцн демяк олар ки, бир мякан йох иди. Шащларын сарайында щяр эцн яйлянжя олурду. Яйанларын, варлыларын евляриндя яйлянжяляр тез-тез олурду. Касыбларын евиндя ися байрамдан байрама яйлянжя олурду. Шащын, яйанларын, варлыларын пулу олдуьу цчцн истядийи сявиййядя яйлянжя гурурду. Касыб ися яйлянжяни юзц юзц цчцн гурурду. Тойда - нишанда орта сявиййядя бир яйлянжя гура билирди. Байрамларда ися мящлядя кяндя газанж цчцн эялян коса-кечялин, мцтрцблярин, лотуларын эюстярдийи нцмайишляр касыблар цчцн яйлянжя олурду. Бюйцк шящярлярдя мяркязи мейданларда байрам яйлянжяляри гуруларды. Бу байрамлара шащлар, яйанлар да гонаг эялярдиляр. Айда илдя бир дяфя естрада сянятинин мцхтялиф ъанр нювляринин нцмайяндяляри тяк вя йа кичик груп шяклиндя, исти щаваларда, кяндляри эязяряк газанж мягсяди иля нцмайишляр тяшкил едярдиляр. Гящвяханаларын йаранмасы демяк олар ки, о дюврдя клубу, тсирк, кино залы, тсиркы, театры явяз етди. Жамаатын мяняви тялабатыны тямин етмиш олду. Жамаат демяк олар ки, щяр эцн, щяйатын эцндялик проблемляриндян бир мцддят азад олмаг цчцн имкан ялдя етмиш олду. Ян чох няггаллар, дастанчылар гящвяхананын гонаьы оларды.

        “Дастанчылар йа эирдя, даиряви, йа йары даиряви, йа да ки, 4 эушяли отуражагларын цзяриндя отурардылар. Бу отуражаглар йа тахтадан, йа да кярпиждян щазырланарды. Жамаат ися дастанчы сющбят едяркян йа дювря вуруб йердя отурар, йа да отуражаьын 3 сямтиндя отуруб онун дастанларына гулаг асардылар. Дярвиш силсилясиня аид олан дастанчылар ися натигляр кими, дастан данышмадан бир нечя эцн яввял дявят едилян гящвяханалара эедяр, юз йерлярини щазырлайардылар. Онларын йохсуллуг вя дярвишлийя аид 17 дяня яшйалары, 2 дяня щейван (адятян пялянэ оларды)дяриси оларды. Бу яшйалары тахтын йухарысындан дивардан асардылар.” 10Бу нюв чыхышлары “бир актйорун театры” да адландырырлар. Лакин бир актйорун театры олмур. Демяк олар ки, “бир актйорун нцмайиши”. Яэяр “театр” сюзцнцн мянасы нцмайиш, эюстярилян йер, мякан анламыны верирся биз нежя дейя билярик ки, “бир актйорун йери, мяканы”. Бу нюв ифалар естрада сянятинин данышыг ъанрынын бядии гираят нювцня аид олунур. Театрларда щяр щансы бир актйор мцяййян бир йазычынын ясярини тяк ифа едирся бу естрада сянятинин данышыг ъанрынын соло ифачылыг нювцня аид олунур. Ифачы нцмайиш бойу бцтцн образлары юзц жанландырыр. Бу цслубдан моноинтермедийа, моноскетчдя истифадя олунур.

        “Дастанчылар 3 група бюлцнярди (данышдыглары наьыллара ясасян):

        1. шащнамя сюйляйянляр;

        2. исэяндярнамя сюйляйянляр (тарихи дастанлар);

        3.дини яфсаня дастанлары (мясялян-щямзанамя). 11 Мцасир дюврцн дастанчыларына нязяр салсаг эюрярик ки, онларын репертуары дяйишиб, мцасирляшиб. Артыь онлар “Короьлу”, “Гачаь Няби”, “Ясли вя Кярям” вя с. дастанлар сюйляйирляр, дейишмяляря цстцнлцк верирляр. Мащны шяклиндя ашыг щавалары ифа едилир. Мяишят мювзуларында да дастанлар йазмагла халгын ряьбятини газанмаьа чалышырлар.

        Онларын ифачылыг цслублары да ясрляр кечдикжя мцасирляшмяйя, йениляшмяйя, бир сюзля, инкишафа доьру ирялилямяйя башлады. Щятта эейимлярини дя дюврцн тялябиня эюря дяйишмяк мяжбуриййятиндя галдылар.

        “Бу 3 групу да 2 дястяйя бюлмяк олар:

        1-биринжи дястя отураг щалда каьыз цзяриндян (лцля шяклиндя бцкцлмцш каьыз) охуйардылар.

        2-диэяр дастанчылар ися мяжлисдя щярякят едяряк язбярдян охуйардылар. 12 Биринжи нюв дястяляр сон 100-150 илдя демяк олар ки, фяалиййят эюстярмир. Сябяби о ола биляр ки, дастанчылар цзцндян охуйанда тамашачыларла цнсиййят олмур, тамашачылара тясир эцжц зяифляйирди. Ифачылар дастаны язбярдян данышанда мцяййян мягамларда гящряманларын образларыны жанландырмагла нцмайишя рянэарянэлик эятирир вя иртижял (импровизя) цслубундан истифадя имканларыны эенишляндирирдиляр. Отураг вязиййятдя ифачылыг йекнясяклийя эятириб чыхарырды. Сящнядя щярякят олмайанда мараг азалыр, жамаатын тез йорулмаг ещтималы артыр.

        “Дастанчылар ейни заманда, бядищя цслубундан истифадя едиб, бядащятян мювзулар да дцзялдиб, бу мювзулары нясищят, аталар сюзляри вя зарафат вя йуморларла бязяйиб дастанла бирликдя данышардылар.” 13 Бядищя яряб дилиндян тяржцмядя фантазийа демякдир, йяни аьла эялян илк фикир. Бядащятян ися яряб дилиндян тяржцмядя експромт демякдир, йяни аьыла эялян илк фикри о ан, юзцндя эцж тапараг ифа етмяк. Бу цслублар естрада сянятиндя ифачыйа важиб олан амилдир.

        “Дастанчылар цчцн мусиги анлайышынын олмасы шер аляминдя хябярдарлыг вя йахшы авазын, сясин олмасы мцщцм ящямиййят кясб едирди. Бу дастанчыларын бязиляри ейни заманда мусигичи иди. Саз чалмаьы бажарырдылар.” 14 Дастанчыларын мцтлягдир эяряк эцжлц щафизяси, хош авазы, ширин данышыьы, сазда мащиржясиня, устад ифачылыьы олсун. Ифачы бу кейфиййятлярля тамашачылары мяфтун едиб мящяббят газаныр.

        “Дастанчылар тез-тез йерлярини дяйишярдиляр. Щяря бир гящвяханада отурарады. Дастан гуртарды тязя мякана эедярдиляр. Пайызын яввялиндян гышын ахырына гядяр алты ай гящвяханалар долу олурду. Алты ай истилярдя жамаат йайлаьа эедярди, шящяр бош оларды, эялир олмурду. Онлар бир эцндя бир нечя йердя, айры-айры гящвяханаларда наггаллыг едярдиляр. Жамаат башга олурду. Ян чох цч дяфя иштирак едирдиляр вя йорулурдулар.” 15 Бу она дялалят едир ки, жамаатын бядии гираятя бюйцк ещтийажы вар иди. Чцнки о дюврлярдя жамаатын яксяриййяти йазыб охуйа билмирди. Савадсызлыг баш алыб эедирди. Бу йолла инсанлар щям маарифлянирдиляр, щям дя истиращят едиб яйлянирдиляр. Гящвяханалара эялян тамашачыларын йаш щядди йох иди. Онларын арасындан бу сяняти давам етдирмяйя мараг эюстярян эянжляр йетиширдиляр. Гящвяханалар нечя яср халгын севинж вя мараг мяркязи олуб.


1. “Иран гящвяханалары”. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. с.97

2. “Мягалате тарихи вя ядяби”., Нясруллащ Фялсяфи. Тещран. цм сящ. 360 “Дарине” няшр. Чап 1381 щ.ш. тарихи Сящ. 251

3. “Мягалате тарихи вя ядяби”., Нясруллащ Фялсяфи. Тещран. цм сящ. 360 “Дарине” няшр. Чап 1381 щ.ш. тарихи Сящ. 251-252

4. “Мягалате тарихи вя ядяби”., Нясруллащ Фялсяфи. Тещран. цм сящ. 360 “Дарине” няшр. Чап 1381 щ.ш. тарихи Сящ. 252

5. “Иран гящвяханалары”. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. с.68

6. “Мягалате тарихи вя ядяби”., Нясруллащ Фялсяфи. Тещран. цм сящ. 360 “Дарине” няшр. Чап 1381 щ.ш. тарихи Сящ. 252-253

7. “Мягалате тарихи вя ядяби”., Нясруллащ Фялсяфи. Тещран. цм сящ. 360 “Дарине” няшр. Чап 1381 щ.ш. тарихи Сящ. 253

8. “Мягалате тарихи вя ядяби”., Нясруллащ Фялсяфи. Тещран. цм сящ. 360 “Дарине” няшр. Чап 1381 щ.ш. тарихи Сящ. 254

9. “Мягалате тарихи вя ядяби”., Нясруллащ Фялсяфи. Тещран. цм сящ. 360 “Дарине” няшр. Чап 1381 щ.ш. тарихи Сящ. 258-259

10. “Иран гящвяханалары”. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. с.98-99

11. “Иран гящвяханалары”. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. с.98-99

12. “Иран гящвяханалары”. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. с.98-99

13. “Иран гящвяханалары”. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. с.98-99

14. “Иран гящвяханалары”. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими. с.98-99

15. “Тещран ХЫЫЫ ясрдя” цм. сящ.799. 1368 чап. 1989 -жу ил. с. 515

ЯДЯБИЙЙАТ

“Мягалате тарихи вя ядяби”., Нясруллащ Фялсяфи. Тещран. цм сящ. 360 “Дарине” няшр. Чап 1381 щ.ш. т.

“Иран гящвяханалары”. Яли Бюлцкбашы. Жап тарихи: 1375 щижри-гямяри тягвими.

“Тещран ХЫЫЫ ясрдя” цмуми сящ.799. 1368 чап. 1989 -жу ил.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page