КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
ЭЕНЕАЛОЭИЙА ВЯ ТАЛАНТ
Фирянэиз ЩИДАЙЯТОВА
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
ЭЕНЕАЛОЭИЙА ВЯ ТАЛАНТ
Фирянэиз ЩИДАЙЯТОВА
ОРТА ЯСРЛЯРДЯ НЯГГАЛЛАРЫН МЯЗМУН ВЯ ФОРМАЛАРЫ
Горхмаз ЯЛИЛИЖАНЗАДЯ
РОЛЬ СЕФЕВИДСКИХ АЛЬБОМОВ В ЭВОЛЮЦИИ ИСКУССТВА РИСУНКА
Лала МАМЕДОВА
ЖИВОТНЫЕ В ПОЭМЕ «ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУН» НИЗАМИ ГЯНДЖЕВИ
Алла БАЙРАМОВА
УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ИРСИ СЯНЯДЛИ ТЕЛЕВИЗИЙА ФИЛМЛЯРИНДЯ
Фидан НЯСИРОВА
ДАИРЯ КОНСЕПТУАЛ ИШАРЯ КИМИ
Фазиля НЯБЫЙЕВА
А.П.ЧЕХОВ ДРАМАТУРЭИЙАСЫ РЕЪИССОР Ж.СЯЛИМОВАНЫН ЙОЗУМУНДА (“Ванйа дайы” тамашасынын нцмунясиндя)
Эцнел ТАЛЫБОВА
ШЯХСИЙЙЯТИН ФОРМАЛАШМАСЫНЫН ПЕДАГОЪИ, ПСИХОЛОЪИ ВЯ ФЯЛСЯФИ МАЩИЙЙЯТИ
Щижран САДЫГЗАДЯ
ТЦРКИЙЯДЯ ОПЕРА ЪАНРЫНЫН ЙАРАНМА ЙОЛЛАРЫ
Юзел ОСМАН

 


       Яняняви психолоэийа тяряфдарларынын фикринжя габилиййятляр вя талант формалашдырылмыр вя йалныз Танры тяряфиндян верилир. Ялбяття ки, талантын анаданэялмя олмасына щеч ким етираз етмяз вя бу анаданэялмя кейфиййятин “ямяк эиэийенасы”нын тясири иля, йяни чохлу ишлямяк, щям дя йорулмадан тякмилляшмякля парламаьы да бир кясдя шцбщя доьурмамалыдыр.

        Лакин, демяк олармы ки, анаданэялмя талантын ирси ясаслары вардыр?

        Демяк олармы ки, талантлы ушагларын валидейнляри дя талантлы олмалыдыр, йахуд талантын улу нясли дя талантлы олмушлар?

        Эялин бир гядяр тарихя нязяр салаг.

        Дащи алман бястякары И.С.Бахын аилясиндя ушагларынын он цчц дя мусигичи олмушлар, лакин онларын щеч бири дащилик сявиййясиня йцксяля билмямишляр. Бюйцк ингилабчы шаир М.Я.Сабирин аилясиндя щеч орта сявиййяли бир шаир олмамышдыр. Дащи Гара Гарайевин таланты онун аиляси иля, йяни валидейнляринин сяняти иля щеч бир ялагяси олмамышдыр вя онун шяхси аилясиндя дя икинжи дащи йаранмамышдыр. Бюйцк бястякар Ф.Ямиров дцнйа шющряти газанмасына бахмайараг ювладлары онун кими сяняткар ола билмямишляр. А.П.Чеховун валидейнляриндян щеч бири мусиги сащясиндя талантлы олмамышлар.

        Инжясянят, идман, елм сащясиндя олан истедад, талант сащиблярини щеч дя ади пешя сащибляриня (саатсаз, папагчы, чякмячи вя с.) гарышдырмаг вя йахуд онлара бярабяр мцнасибят эюстярмяк дя дцзэцн олмаз. Беля ки, адларын чякдийим пешя сащибляри яксяр щалларда тарихян юз сянятляринин сирлярини ювладларына юйрятмишляр вя бу минвал иля о аилялярдя сянят бабадан атайа, атадан ювлада кечмякля давам етдирилмишдир. Бу пешя сащибляри бажарыг вя вярдишляри, щям дя пешя иля ялагядар биликлярини бюйцк инсан кцтляляриня гуллуг етмяйя, йяни, онларын хараб олмуш саатларынын, папагларынын, чякмяляринин вя с. тямириня сярф едирляр.

        Ейни заманда онлар щяр эцн бу ишя кцллц мигдарда (6, 8, 10) вахт сярф едирляр вя инсанлара лазым олан шейляри тямир едирляр. Йяни бу пешя сащибляри охшар олмайан йени бир шей йаратмырлар, ижад етмирляр. Она эюря дя, сяняткарлары пешя сащибляринин ювладлары щяр эцн валидейнинин эюрдцйц ишлярдян тяжрцбя йыьыр, тядрижян бу сащядя мцяййян билик, бажарыг вя вярдишляря йийялянир. Мящз бундан сонра юз валидейни йанында яввялжя шаэирд, кюмякчи кими ишляйир, сонрадан ися уста сявиййясиня гядяр ужала билир. Беля мащир пешя сащибляриня тарихян усталар да олуб ки, онлар юз пешяляри сащясиндя юзцня гядяр оланлардан тамамиля фяргли вя йени олан бир шей (саат, чякмя, папаг, кялаьайи вя с.) йарада билиб. Беля пешя сащибляри ел арасында сяняткар, уста адына лайиг эюрцлмцшляр вя инсанларын яксяриййяти даща чох беля пешякар сяняткар усталара мцражият едирдиляр. Бурада дащи П.И.Чайковскинин бир фикри йериня дцшяр: “Бястякар пешякар уста кими ишлямялидир.” Бу сюзлярдян айдын олур ки, пешя сащиби вя бястякар (йахуд диэяр инжясянят нцмайяндяси) юз сяняти цзря пешякар усталар сянятлярини ирси олараг юз ювладларына ютцря билирляр. Лакин дащи Низаминин, Нясиминин, Сабирин, Н.Тусинин вя с. ювладларынын щеч бири аталарынын сявиййясиня галха билмядиляр.

        Инэилис психологу Дин Симонтонун узун илляр апардыьы статистик арашдырмалар эюстярир ки, “анаданэялмя” щеч дя валидейнлярдян олан ирсиликля дцз мцтянасиб дейилдир. Онун фикринжя талант чох компонентли вя чох тяркибли олан бир гурулуша маликдир, щям дя онун чохтяркиблийи имкан вермир ки, бу компонентлярин щамысы валидейнин эенляриня бирликдя анадан олан ушаьа кечсин.

        Инсанда олан щяр бир истедад, талант мящз она мяхсус олан хцсуси ямлакдыр. Ямлак бюлэцсц ки чох заман ювладлар арасында валидейнин истедадынын, талантынын йалныз мцяййян компонентляри ирси олараг кечя билир. Йяни яйяр валидейн мяшщур алимдирся вя онун ики ювлады варса, онда атанын (ананын) истедадынын компонентляри бу ювладлар арасында бюлцнцр. Беля ювладлар щеч вахт валидейнин сащиб олдуьу истедада таланта малик ола билмирляр. Бир даща И.С.Бахы йада салмаг истяйирям. И.С.Бахын ювладлары мусигичи олсалар да, онларын щеч бири аталары кими дащилик зирвясиня галха билмядиляр. Мусиги габилиййятляринин тядгигатчыларындан олан Р.Шутер - Дайсон вя К.Гебриел юз ахтарышлары нятижясиндя ашаьыдакы нятижяляря эялмишляр: “яйяр валидейнлярин щяр икиси истедадлыдырса, онда истедадлы ушаьын анадан олма ещтималы 86 %, яйяр валидейнлярдян бири истедадлыдырса онда 60%, яйяр валидейнлярин щеч бири истедадлы дейилдирся онда бу ещтимал 25% олур. ” Сон 25% беля изащ олунур ки, эюрцнцр ушаьын няслиндя яввялляр кимся истедад сащиби олуб.

        Талантын чохкомпонентли олмасы истедады айдынлашдырмаьа имкан верир. Йяни валидейнлярин истедадларынын олмамасына бахмайараг, талантлы ушаьын йаранмасы беля изащ олуна биляр: ушаг, мусигини баша дцшян, лакин таланты олмайан атасындан - мусиги ешитмя габилиййятлярини, бюйцк мусиги интуисийасы олан анасындан - мусигийя севэи щисслярини, халасындан артистлик габилиййятлярини ирси олараг гябул едя билярся, артыг о, бюйцк сящня мусиги ифачылыьы фяалиййятиня потенсиал шякилдя щазыр ола биляр. Потенсиал шякилдя олан бу талантларын кинетик вязиййятя чеврилмяси цчцн мцтляг щямян ушаг талантлы мцяллимин рящбярлийи алтында щяр эцн жидди олараг бу сащядя мяшьул олмалыдыр. Айдын мясялядир ки, мусиги габилиййяти валидейнлярин вя гощумларын сайы аз олдугжа талантлы ушаьын анадан олмасы ещтималы да азалыр.

        Дцнйа шющрятли Азярбайжан бястякары Фикрят Ямировун атасы Мяшяди Жямил дюврцнцн мащир мусигичиси-бястякары олмуш, щятта о вахт “Шейх Сянан” адлы операда йазмышдыр. Онун анасы да мусигичи олмаса да, мусигийя бюйцк мараг эюстярмишдир. Мящз валидейнляриндя олан бу кейфиййятляр Ф.Ямирова ирси олараг кечмишдир. Г.Гарайевин атасы ихтисасжа щяким олмуш, анасынын ися мусигийя бюйцк мараьы вар иди. Халг артисти Солтан Щажыбяйовун бястякарлыг таланты чох эцман ки, онун доьма ямиси олан дащи Ц.Щажыбяйлидан ирси олараг кечмишдир. Ялбяття ки, бу мисалда щям дя онун формалашдыьы мцщити дя нязярдян гачырмаг олмаз.

        Ямякдар инжясянят хадими Исмайыл Щажыбяйовун да талантлы бястякар кими йетишмясиндя дя, щям Ц.Щажы-бяйлинин, щям дя атасы С.Щажыбяйовун талантларынын она ирси кечмясини, щям дя онун бюйцдцйц мусиги мцщитинин ролуну гейд етмяк важибдир.

        Халг артисти, профессор Севда Ибращимованын бястякарлыг вя ифачылыг истедады она бабасы тарзян Гурбан Примовдан вя пианода эюзял чала билян анасындан кечмишдир. Ейни заманда, о, бир нежя Азярбайжан филмляриндя баш ролларда кино актрисасы кими чякилмишдир. Бюйцк Азярбайжан бястякары, халг артисти бястякар Мцслцм Магомайевин юз ювлады мусигичи олмаса да, онун нявяси Мцслцм Магомайев дцнйа шющрятли мцьянни ола билди. Эюрцнцр ки, бу талант она бабасындан ирси олараг кечмишдир. Нявя Мцслцм Магомайев юзцнц щям дя бястякар кими эюстяря билиб. Дцнйа мусиги мядяниййяти сащясиндя дя беля мисаллары эюстярмяк мцмкцндцр.

        Бюйцк рус бястякары Александр Даргомиъскинин атасы Балакиrев дярняйинин цзвц Серэей Даргомиъски дилетант-бястякар олмушдур. Бу сащядя наилиййятляр ялдя етмяйян ата Даргомиъски банк менежери кими нцфуз сащиби ола билди.

        Даргомиъскинин 21 йашында вяфат едян гардашы Ераст скрипкада, бажылары Лйудмила вя Ерминийа арфада эюзял чалырдылар. Щятта Ерминийа бажысы романслар да йазырды. Бюйцк бястякар Александр Даргoмиъски бу гощумларынын истедадларындан мцяййян компонентляри ирси олараг мянимсямишдир.

        ХХ ясрин бир сыра психологлары талантла дялилийи узлашдырырлар. Мяшщур психолог “Истедад вя дащилийин клиник архиви” адлы китабында беля бир фикир сюйляйир: “Дащи, йахуд йахшы инсан ики биолоъи няслин бирляшмясинин нятижяси олуб, няслин ата хятти потенсиал истедадын, ана тяряфи ися потенсиал психотим вя гейри-нормал психиканын дашыйыжыларындан ибарятдирляр”.

        Буна мисал олараг П.Чайковскинин бабасы вя ана тяряфиндян дайысынын епилепсийа хястялийиня дцчар олдуьуну эюстярмяк олар. Дащи скрипкачы вя бястякар Паганининин атасы бюйцк мусигисевяр вя психи жящятдян гейри-нормал инсан олмушдурлар.

        Бюйцк астроном-рийазиййатчы Кеплерин атасы психи жящятдян гейри-нормал олмуш вя о, кичик йашлардан валидейнлярини итирмишдир.

        Бу дейилянлярдян айдын олур ки, йцксяк психики щиссиййат талантын компонентляриндян бири кими гябул едилмялидир вя бу кейфиййятляр талантлы инсанлара онларын валидейнляриндян вя йахын (вя йа узаг) гощумларындан ирси олараг кечир. Лакин ирси олараг инсана кечмиш талант-истедад йалныз мцнтязям, шцурлу, мягсядйюнцмлц, жидди нязарят алтында, эярэин мягсядляр нятижясиндя парлайа биляр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Кирнарская Д.К. Музыкальные способности. М.: Таланты ХХI века, 2004.

2. Гулийев С.Д. Мусиги инкишафы. Бакы: АДПИ-нин няшриййаты, 1980.

3. Мяликмяммядов Н. Орта цмумтящсил мяктябляриндя мусиги тядриси методикасы. Бакы: Маариф, 1974.

4. Ряжябов О.М. Ушаглар вя мащнылар. Бакы: Ишыг, 1985.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page