|
ÓÑÒÀÄËÀÐÛÌÛÇÛÍ ÕÀÒÈÐßÑÈÍß
FIKRƏT ƏMIROV –
AZƏRBAYCAN MUSIQISININ KORIFEYI
Cəmilə HƏSƏNOVA-ISMAYILOVA
AZƏRBAYCANIN ILK
QADIN BƏSTƏKARI
Fəttah XALIQZADƏ
BÖYÜK BƏSTƏKAR, ƏSL VƏTƏNDAŞ
Lalə HÜSEYNOVA
RAUF HACIYEV – 80
ONUN MUSIQISI HƏMIŞƏYAŞARDIR
Ramiz ZÖHRABOV
BƏZƏN BIR ÜMID, BƏZƏN GÖZ YAŞI…
(Emin Sabitoğlu yarıdıcılığı
və şəxsiyyəti haqqında lirik d&uum
Zümrüd DADAŞZADƏ
|
|
Mən E.Sabitoğlunun Azərbaycan kinosundakı rolunu N.Rota, M.Leqran, F.Ley, A.Petrov kimi məşhur kino bəstəkarları ilə müqayisə edərdim. Filmlərdəki musiqi onun “qeyri-adi dramaturji duyumu”na (F.Əlizadə) dəlalət edir, «müşayiət deyil – filmin qəlbinin bir hissəsidir» («Nedelya» qəzetinin müxbiri S.Qladış). Sonuncu müəllif XVII Ümumittifaq kinofestival (Kiyev, 1984) haqqında qeydlərində E.Sabitoğlunun adını G.Kançeli, Y.Doqa, Y.Frenkel kimi sənətkarlarla bir cərgədə qeyd edir. Doğrudan da, ən yaxşı filmlərdə Emin müəllimin musiqisi təkrarsız atmosfer yaradır, mətnaltı psixoloji məzmunu açıqlayır, qəhrəmanların məxfi hisslərini üzə çıxarır. Özü də E.Sabitoğlu F.Fellini filmlərinin daimi bəstəkarı Nino Rotanın işini ideal hesab edirdi: «Onun mövzu – tezisləri sadə olsa da, assosiativ təsir baxımından qabarıqdır. Onlar asanlıqla tanınır və hər dəfə gözlənilməz olur».
Bu sözləri E.Sabitoğlunun özünə də aid etmək olar. Onu da deyim ki, bizi bəzi filmlərə təkrar-təkrar baxmağa vadar edən elə Emin müəllimin musiqisidir. Götürək, «Gün keçdi»ni. Burada bəstəkar «baş tutmamış talelərdən, həyatın keçiciliyindən doğan yüngül kədəri də, son nəticədə yaşamağın səadət olduğu fikrini də musiqi obrazları vasitəsilə necə də gözəl əks etdirə bilmişdir» (A.Dadaşzadə).
Məqalənin həcmi Sabitoğlu yaradıcılığının vacib sahəsi – musiqili komediyaları təfərrüatı ilə işıqlandırmaq imkanından məni məhrum edir. Yalnız onu söyləyim ki, E.Sabitoğlu öz təkrarsız yumorunu burada tam mənada reallaşdıra bilmişdir. Ələlxüxsus atası S.Rəhmanın librettosu əsasında yazılmış parlaq yumoru ilə fərqlənən «Hicran»da. Burada cəmiyyətimizdə hökm sürən bir sıra eybəcər hallar çox incə – nəsihətsiz, ritorikasız, ifşaedici pafossuz – tənqidə məruz qalır, gülüş obyektinə çevrilir. Nəsibə Zeynalovanın qəhrəmanı – alverçi, meşşan təbiətli qadın əlinə qaval alıb qaraçı havaları ruhunda mahnı oxumağa başlayanda biz sidq-ürəkdən gülür, eyni zamanda belə insanların daxili miskinliyinə qarşı ikrah hissi yaşayırıq.
Mən bir məsələyə də münasibətimi bildirmək istərdim. Bəzən E.Sabitoğlunun həmkarları – onların arasında xeyirxahlar olsa da, bədxahlar üstünlük təşkil edirdi – Emin müəllimi ciddi musiqidən uzaqlaşmaqda ittihamlandırıb «Simfoniya, kvartet yaz!» deyərdilər. E.Sabitoğlu, əlbəttə, istənilən janrda əsər bəstələyə bilərdi. «Aşıq Dilqəm» kantatasını bitirib bizə Zağulbada nümayiş etdirmişdi, uzun müddət «Dədə Qorqud» baleti üzərində çalışırdı. Indi isə fikrimi açıqlamaq üçün Andrey Petrovu köməyə çağırmaq istərdim.
O, müsahibələrindən birində söyləmişdi: «Fikrimcə, dövrümüz öz ədəbi inikasını həm Solovyov-Sedoyun mahnılarında, həm də Şostakoviçin simfoniyalarında tapmışdır».
Bu fikri Azərbaycana şamil etsək onda söyləməliyik: 60-70-ci illər təkcə simfoniyalarda, çeşidli kamera əsərlərində deyil, həm də E. Sabitoğlunun mahnılarında öz bədii təcəssümünü tapıb.
Emin müəllim Vətəninə çox bağlı idi, doğma şəhəri ilə ayrılığı ağır keçirirdi. Dostluqda da vəfalı idi. Onun atam Arazla, Anarla uzun illər davam edən dostluğuna hamı həsəd aparırdı. Burada zövqün, həyat dəyərlərinin tam ümumiliyi müşahidə olunurdu. Atam haqqında xatirələr kitabında Emin əmi «Arazlı günlər»ini nisgil hissi ilə yada salaraq yazır: «Yay aylarında Kislovodskdakı qayğısız tətil günləri, Anargilin Buzovnadakı bağlarında «gərgin», «küsüb-barışmalı» futbol və şahmat yarışları, Arazgildə və bizim evimizdəki ad günləri, müxtəlif qonaqlıqlar, gülüş dolu dəqiqələr, ədəbiyyat və musiqimiz haqqında uzun-uzadı söhbətlər və mübahisələr – bunlar hamısı bir kino lenti kimi gözlərimin önündən keçir». (Həmin dövrdən bir xatirə – 1950-ci ilə aid fotoşəkil ilk dəfə jurnalda dərc olunur).
Arazlı günlər həm də Bakılı günlər idi. (Atam 1990-ci il, noyabrın 2-də - Emin əminin anadan olduğu gündə dünyasını dəyişdi). Iş elə gətirmişdi ki, 90-cı illərdə E.Sabitoğlu bir çox başqa azərbaycanlı musiqiçilər kimi Türkiyədə, Istambul Texniki Universiteti Türk Musiqisi Dövlət Konservatoriyasında dərs deyirdi. Lakin burada da rahatlıq tapmırdı. «Minarəli Istambulda gözəl Bakını» yada salır, oxuduğu məktəbin dərs dediyi məktəbdən fərqli olaraq uzaq olduğuna heyfsilənirdi (bu duyğular Emin müəllimin Anarın sözlərinə yazdığı mahnıdandır). Evindəki saat Bakı vaxtını göstərirdi, otağındakı əşyalar doğma ocağını xatırladırdı. Istambulda Emin müəllim bir cədvəl qurmuş və burada Bakıya dönəcəyi tarixi qeyd etmişdi. Həmin məqamı yaxınlaşdırmaq məqsədilə hər gün cədvəldəki rəqəmlərin üstündən – əslində ömür günlərinin üstündən – bir-bir xətt çəkərdi…
Axşamdır. Konservatoriyadakı mühazirələrimi bitirib evə tələsirəm. Lakin otaqların birindən gələn musiqi sədaları məni ayaq saxlamağa məcbur edir. Gənc bir oğlan «Şükriyyə»ni oxuyur. Başqa bir otaqda başqa bir tələbə «Bizim Cəbiş müəllim» filmindən valsın mövzusunu klarnetdə çalmağa çalışır. Küçəyə çıxıb avtobusa minirəm. Yolda üzərində S.Ələkbərzadənin portreti olan «Əlvida» sözü yazılmış böyük plakat – müvafiq mahnıya çəkilmiş videoklipin reklamı diqqətimi cəlb edir. Onu da deyim ki, E.Sabitoğlu, R.Babayev, Ç.Ələkbərzadənin xatirəsinə ithaf olunmuş bu klip öz yüksək zövqlü bədii həlli (rejissor F.Əlişov), habelə tanış mahnının son dərəcə maraqlı və incə yozumu ( bəstəkar və pianoçu S.Qəmbərov) və emosional, eyni zamanda təmkinli ifası (S.Ələkbərzadə) ilə ekranlarımızda tez-tez görünən bu sayaq «videoməhsul»lardan çox fərqlənir. Rejissor vaxtın amansızlığını, insanın onun axını qarşısında gücsüzlüyünü necə gözəl çatdırır:
Əlvida o günlər,
Ulduzlu gecələr, əlvida.
Ömrümdən nə qaldı, nə qaldı
Vəfasız dünyada.
Mən də özümə sual verirəm: doğrudan da, bu fani, vəfasız dünyada, görəsən bizə qalan nədir? Yaxşı işlər, əməllər, elm və sənət abidələri, əlbəttə, musiqi. O musiqi ümmanında E.Sabitoğlu mahnılarının da öz yeri vardır. Hələ dünən həmin nəğmələri Ş.Ələkbərova və M.Babayev öz ilhamlı ifası ilə qanadlandırırdı. Bu gün onları S.Ələkbərzadə və S.Qəmbərov başqa cür eşidir, başqa cür yozur, sabah digərləri, ola bilsin, tamam ayrı əhvalla təfsir edəcəklər. Çünki E.Sabitoğlunun musiqisində insanları hər zaman həyəcanlandıran və düşündürən mətləblər inikas olunub: xeyirxahlıq, doğma ocağa bağlılıq, təbiətə vurğunluq, «bəzən bir ümid, bəzən göz yaşı» və sonsuz sevgi.
|
