|
ČĐŃČĚČÇ
«ŞAH ABBAS VƏ XURŞIDBANU»,
«ƏSLI VƏ KƏRƏM» – 90
Raziyə ƏLIYEVA
AZƏRBAYCAN OPERALARININ
«KOROĞLU» ZIRVƏSI
«Koroğlu» operasının ilk tamaşasının 65 illiyi tamam oldu
Sevinc Aqil qızı
YUBILEYLƏ ƏLAQƏDAR TƏDBIRLƏR
Rza BAYRAMOV
|
|
«Koroğlu» operası musiqi və opera sənətinin mükəmməl bir abidəsidir ki, nəsillər boyu yaşayacaqdır».
S.Vurğun
1937-ci il 30 aprel. Bakı. M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı.
Dahi bəstəkar Ü.Hacıbəyovun «Koroğlu» operasının premyerası gedir. Tamaşaçılar intizar içindədir… Pərdə yavaş-yavaş açılır. Hamını valeh edən, ürəkləri ovsunlayan, qəlbləri riqqətə gətirən musiqi sədaları altında səhnə mənzərələri canlanır…
Çənlibel. Qırat kişnəyib şahə qalxır, dağ cüssəli Koroğlu nərə çəkir. Misri qılınc parlayır. Xalqı soyub, talan edənlərə qarşı qeyrət döyüşü başlayır.
Koroğlu əlində saz düşmənə meydan oxuyur…
O gün «Koroğlu» operası həyata belə qədəm qoydu.
Koroğlunun ilk tamaşası bütün mədəniyyətimiz tarixində bayram oldu. Bu opera Azərbaycan dühasının yaratdığı, heç yerdə bənzəri, təkrarı olmayan bir əsər idi.
Ü.Hacıbəyovun uzun illərdən bəri topladığı yaradıcılıq təcrübələri, dünya musiqi mədəniyyətini dərindən əxz etməsi və böyük çılğın istedadı həmin gün yeni bir qüdrətlə səsləndi.
Operanın mürəkkəb və zəngin simfonik quruluşu, milli musiqi alətlərimizlə Avropa musiqi alətlərinin həmahəng bir dildə danışması, mahir ustalıqla yazılan vokal partiyaların emosional təsiri, qəhrəmanlıq səhnələrini ifadə edən mürəkkəb və həyəcanlı musiqi nömrələri, xorun əzəmətli çıxışları və bütün bunların vahid ahəngi Üzeyir sənətinin ecazkar qüdrətini bir daha nümayiş etdirirdi.
 «Koroğlu» operasının yaranmasından söhbət açmazdan əvvəl, tarixi bir material haqqında kiçik məlumata ehtiyac duyuruq.
Üzeyir bəy elə bir əsər yaratmaq istəyirdi ki, burada klassik musiqiyə xas olan monumentallıq, daxili dinamika, xarakterlər mübarizəsi, ictimai həyat hadisələrinin fonunda qəhrəmanlıq ruhu və məhəbbətin gücü bariz əks olunsun.
Hələ 1919-cu ildə Üzeyir bəy ailəsi ilə Kocori yaylasında istirahətdə olarkən, orada əzəmətli Koroğlu qalasını görür. Deyilənlərə görə o, bu qalaya baxmaqdan doymazmış. Üzeyir Hacıbəyov eyni zamanda bir aşığın ifasında Koroğlu dastanını dinləyir. Bütün bunlar ona çox təsir edir. Üzeyir bəy burada ikən başa düşür ki, artıq yeni operasının süjetini tapmışdır.
«Koroğlu» süjeti öz əhatəliliyinə görə Ü.Hacıbəyovun çoxşaxəli istedadı üçün olduqca münasib idi.
«Koroğlu» operasının libretto müəllifi, milli tariximizin, folklorumuzun gözəl bilicisi M.S.Ordubadi öz xatirələrində yazırdı: «Bir gün Üzeyir bəy mənim yanıma gəldi. Nədənsə o, çox tərəddüdlü görünürdü. Nəhayət, o, öz qəlbini açıb dedi:
– Koroğlu dastanı əsasında bir opera yazmaq xəyalındayam. Sən bilirsən ki, Koroğlunun qəhrəmanlıq siması müxtəlif variantlar içərisində itib getmişdir. Koroğlu kimi səbatlı bir üsyançını orta əsrlərə məxsus bir çapğın və eşqbaz kimi qələmə verirlər. Buna görə də biz Koroğlu epoxasının siyasi və ictimai mündəricəsini yazdığımız operada aydınlaşdırmalıyıq. Xalqımız Koroğlunun möhkəm bir qəhrəman olduğunu, öz əsrinin məşhur üsyan təşkilatçısı kimi feodallara qarşı mübarizə apardığını səhnədə görməlidir.
Üzeyir bu sözlərdən sonra mənə bir daha müraciət etdi:
– Demək ki, biz bunu qərara alırıq! – dedikdə, mən də əlimdəki çay stəkanını yerə qoyub: - Bəli, qərarlaşdıq, - deyə cavab verdim».
Mübariz, öz yüksək amalı yolunda qorxulu və keçilməz sərhədləri aşaraq fədakarlıq göstərən qəhrəmanın obrazını yaradıcılıq təxəyyülündə canlandıran dahi bəstəkar opera üzərində gərgin işə başlayır.
Üzeyir bəy yazırdı: «Müasir musiqi mədəniyyətinin nailiyyətlərindən istifadə edərək qarşımda formaca milli opera yazmaq məsələsi qoymuşdum… Belə bir vəzifəni yerinə yetirmək üçün bəstəkardan ciddi nəzəri hazırlıq tələb olunmaqla bərabər, xalq yaradıcılığını, musiqi folklorunu dərindən öyrənmək, musiqi dilini mənimsəmək, xalq ilə onun anladığı dildə danışmaq istedadını kompozitora verən sadəlik və aydınlığı dərk etmək tələb olunur».
Qeyd etmək lazımdır ki, Üzeyir Hacıbəyov «Koroğlu» üzərində işə başlamazdan daha 20 il qabaq Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslarını və köklərini öyrənməyə başlamış və bunu əsərlərində tətbiq etmişdi. O, həmçinin, dünya klassik musiqisini öyrənir, bədii ustalığını zənginləşdirirdi.
Üzeyir bəy «Koroğlu»ya qədər özünün altı operasını – «Leyli və Məcnun», «Şeyx Sənan», «Rüstəm və Söhrab», «Şah Abbas və Xurşudbanu», «Əsli və Kərəm», «Harun və Leyla», üç musiqili komediyasını – «Ər və arvad», «O olmasın, bu olsun», «Arşın mal alan», xalq calğı alətləri orkestri üçün iki fantaziyasını, xalq mahnı işləmələrini, elecə də bir sıra mahnılar, kantatalar yazmışdı.
Məlumdur ki, Ü.Hacıbəyovun ilk əsərləri xalq musiqisi ilə əlaqədardır. Bu əsərlərdə şifahi yaradıcılığın aşkar nəzərə çarpan ənənələri hifz olunmuşdu.
|
