Nümunə ¹ 15
Nəqərat bölümü öz-özlüyündə geniş həcmə malikdir və qısa ibarələr üzərində qurulur. Onun nümunə 15-də göstərilmiş ilk fraqmentindən fərqli olaraq, sonluğu bütövlüklə dörd hecalı misralara əsaslanır:
Nümunə ¹ 16
Beləliklə, mahnının melodiyasında 8 və 4 hecalı misralar maraqlı şəkildə növbələşir. Yuxarıdakı nümunələrdən göründüyü kimi, bu mahnının melodiyasında da hər hecaya bir not düşür, melodiya isə sinkopalarla zəngin şəkildə təzahür edir.
Dəyişkən hecalı mətnlərə digər nümunə Zeynal Cabbarzadənin sözlərinə yazılmış «Ilk bahar» mahnısıdır. Mahnı nəqəratsız formada yazılsa da, mətnin birinci hissəsi 12 hecalı misralardan, ikinci hissəsi isə 7 və 13 hecalı misralardan ibarətdir və bununla da mahnı bir növ iki hissəyə ayrılır. Melodiya mahnının ümumi lirik ruhuna uyğun olaraq, həzin, sanki bir nəfəsə ifa olunan melodik cümlələrdən ibarətdir. Əvvəl mahnının ilk cümləsini göstərək:
Nümunə ¹ 17
Mahnının ikinci bölümündə melodik ibarələr daha lakonik tərzdədir. Onlarin ikisi daha qısa, üçüncüsü isə yekun xarakterli olmaqla bir qədər uzundur (misraların heca ölçüsü belədir – 7+7+13):
Nümunə ¹ 18
«Bəxtiyar» kinofilmi üçün yazılmış «Bakı nəğməsi»ndə (sözləri Ə. Əlibəylinindir) də mətn ilə musiqi oxşar şəkildə uzlaşır. Nəqəratlı formada yazılmış bu mahnıda kupletdə 11 hecalı misralar, nəqəratda isə 6 və 8 hecalı misralar səslənir:
Bakı, əziz şəhər, mehriban diyar, A
Sinəndə boy atıb oldum bəxtiyar. A
Səndə ilk eşqimin yadigarı var. A
NƏQƏRAT
Sən mənim söhbətim, B
Şərəfim, şöhrətim, B
Tükənməz dövlətim, B
Əzizimsən, gözəl Bakı. C
Mətnə nəzər saldıqda görürük ki, kuplet ənənəvi olaraq dörd deyil, üç misradan ibarətdir. Kupletdəki melodik cümlələr mətnə uyğun olaraq, daha uzundur:
Nümunə ¹ 19
Nəqərat bölümü isə qısa-qısa ibarələrin səslənməsinə əsaslanır:
Nümunə ¹ 20
Kupletdə daha uzun, nəqəratda isə qısa melodik cümlələrin səslənməsi ilə T. Quliyevin «Bəxtiyar» filmi üçün bəstələdiyi digər mahısı – Ə. Əlibəylinin sözlərinə yazılmış «Sevgi valsı»nda da rastlaşırıq. Bu mahnının kupletində 11 və 13, nə-qəratında isə 3, 4, 7, 9 hecalı misralar növbələşir:
Bir vaxt uşaq idik, dost idin mənə,
Baş açıq, ayaq yalın gəzirdik bağları.
Səni gördüm, dostum, yad etdim yenə
Bir şirin yuxu kimi ötən çağları.
NƏQƏRAT
Ah niyə, nə üçün
Mən beləyəm bəs bu gün,
Ah niyə, sənin mən
Tuta bilmirəm əllərindən.
Nə qəşəngsən, nə gözəlsən
Bu axşam sən əziz dost.
Adından da bəlli olduğu kimi, mahnı vals ritmində yazılmışdır. Burada yarım not – çərək not ritmik ardıcıllaşması, demək olar ki, bütün kuplet boyu dəyişməz qalır:
Nümunə ¹ 21
Nəqəratda hecaların sayı kimi, bu ritm də dəyişir, beləliklə də həmin bölüm istər ritmika baxımından, istərsədə mətn baxımından kupletdən fərqlənir:
Nümunə ¹ 22
