Dahi bəstəkar, pedaqoq, ictimai xadim və mütəfəkkir şəxsiyyət kimi Qara Qarayevin adı XX əsrin ən görkəmli sənətkarları ilə bir ucalıqda dayanır. O, yaradıcılığı ilə Azərbaycan musiqisinin inkişafı üçün geniş üfüqlər açmış, əsərləri ilə dünya musiqi xəzinəsini zənginləşdirmişdir. Onun insanlarda gözəllik hissi aşılayan, xeyirxah duyğular oyadan, düşünməyə vadar edən musiqisi bizim həyatımıza daxil olmuş, varlığımızın bir hissəsinə çevrilmişdir.
Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin yüksəlməsində və dünyaya tanınmasında Qara Qarayev mühüm rol oynamış, müəllim kimi böyük bir bəstəkarlar nəsli yetişdirmişdir. Hal-hazırda onlar musiqimizin yaşlı və orta nəslinin nümayəndələridir. Müəllimin nəsihətlərini dinləmiş, onun həyata baxışlarından bəhrələnmiş, onun ideyalarının tə’siri altında formalaşmış, ürək sözlərini, arzularını onunla bölüşmüş, sonradan onun dostuna, silahdaşına, sirdaşına çevrilmiş, müstəqil yaradıcılığı, fərdi dəst-xətti ilə tanındıqdan, fəxri adlar, mükafatlar qazandıqdan sonra da Qara Qarayevin tələbəsi adını şərəflə, fəxrlə daşıyan bəstəkarlar.
Məhz onların sözlərindən 85-ci ildönümündə bəstəkarın portretini yaratmaq arzusu ilə biz Qara Qarayevin tələbələrinə aşağıdakı suallarla müraciət etdik:
- Q.Qarayevin Azərbaycan musiqisindəki rolunu və müasir dövrdə onun yaradıcılığını necə dəyərləndirirsiniz?
- Q.Qarayev xatirinizdə necə yaşayır; Q.Qarayevin sənətkarlığı, müəllimliyi, insani keyfiyyətləri ilə bağlı fikirləriniz.
- Q.Qarayevin sizin yaradıcılığınızda rolu.
Suallarımızı cavablandıran bəstəkarların mülahizələri Q.Qarayevin sənətkar və şəxsiyyət kimi səciyyələndirilməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Hörmətli bəstəkarlarımıza «Musiqi Dünyası» adından təşəkkürümüzü bildiririk. Təbiidir ki, Q.Qarayevin tələbəsi olmuş bütün bəstəkarların fikirləri bizim üçün çox qiymətlidir. Lakin jurnalımızın həcmini nəzərə alaraq, onların hamısını burada işıqlandırmaq mümkün deyil. Onu da qeyd edək ki, biz bu mövzunu jurnalımızın gələn saylarında da davam etdirməyi nəzərdə tuturuq.
Redaksiyadan
Vasif ADIGÖZƏLOV
Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti,
professor
Qara Qarayev Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin möcüzəsi idi. Q.Qarayevin ətrafında o zaman bir çox bəstəkar və musiqişünaslar yetişdilər. Lakin elə onların yetişməyinin də səbəbkarı Q.Qarayev olmuşdur. Sanki böyük bir planetin ətrafında xırda ulduzlar yığılırlar, fırlanırlar, hərəkətə gəlirlər, Q.Qarayev də Azərbaycan musiqisində belə bir böyük planet idi. Tək bəstəkar kimi yox, şəxsiyyət kimi, ensiklopedik biliyə malik bir insan kimi, müəllim kimi hamıya nümunə idi. Və təbiidir ki, Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan musiqisinin əsaslarını yaratdısa, Qara Qarayev bu musiqiyə çox böyük sıçrayış, yüksəliş gətirdi. Q.Qarayevin ətrafında olan böyük sənətkarlar da ona görə inkişaf edirdilər. Çünki o, öz sənətilə, sənətinə olan münasibətilə örnək idi. Ümumiyyətlə, o, bir bəstəkar kimi, hamını bu sənətə müqəddəs bir sənət kimi yanaşmağa, bu sənətə ilahi bir qüvvə kimi baxmağa məcbur edirdi.
Q.Qarayev tələbələrilə müəllim – tələbə münasibətində olmayıb. Şəxsən mənimlə o, dost, böyük qardaş kimi idi. Mən heç bir dəfə də eşitmədim ki, o cür dahi şəxs «mən bəstəkaram» və ya «mənim kimi bəstəkar» sözlərini işlətsin. Təəssüf ki, indi bir çox bəstəkarlar deyirlər: «mən boyda bəstəkar bu qədər əsər yazmışam». Q.Qarayev isə ömründə özü haqqında heç nə danışmazdı.
Heç vaxt yadımdan çıxmaz. Niyazi Bakıda ilk dəfə «Ildırımlı yollarla» baletinin süitasını ifa edirdi. Q.Qarayev böyük həyəcan keçirirdi. Konsertdən sonra o, birinci bizə – tələbələrinə yaxınlaşdı. Üzünü mənə tutub soruşdu ki, necədir, xoşuna gəldi, ya yox. Yəni o, öz tələbələrinə inanırdı və tələbələrinin fikri onuncün çox vacib idi. Ona görə Q.Qarayev Azərbaycan musiqisini belə yüksəklərə qaldırdı.
Düzdür, Q. Qarayevin istedadından, biliyindən sui-istifadə edənlər də oldu, çoxları Azərbaycan musiqisinin yönümünü döndərmək istədilər. Amma onu da demək lazımdır ki, Q. Qarayev elə sənətkar idi və sənətin elə bir zirvəsində idi ki, musiqidə hər bir cərəyana, hər bir yeniliyə əl atmağa onun səlahiyyəti çatırdı. Lakin hələ sənətə yeni gələnlər, Azərbaycan musiqisini bilməyənlər, Azərbaycan musiqisinə etinasızlıqla baxanlar və özlərini yeni musiqi nümayəndələri adlandıranlar səhv edirlər. Çünki Q.Qarayev sırf Azərbaycan bəstəkarı idi.
Q.Qarayev mənə həmişə deyirdi ki, yadından çıxartma, sən Zülfünün oğlusan. Bunu da xatırlayıram ki, o, mənim yanımda Əhməd Bakıxanova demişdi: «Əhməd müəllim, əgər sən Fərəcə bir az müğam öyrətsəydin, mən çox xoşbəxt olardım».
Q.Qarayevin Azərbaycan musiqisinə olan münasibəti tamamilə başqa idi və onun musiqisində də, hətta «Ildırımlı yollarla» baletinin özündə də Azərbaycan ab-havası duyulur, Azərbaycan ətri gəlir. Çünki o, qanıynan, canıynan Azərbaycan bəstəkarı idi. Q. Qarayevin yaradıcılığını Azərbaycan xalqı göz bəbəyi kimi qorumalıdır. Onu illər boyu öyrənmək, araşdırmaq lazımdır. Və tələbələr, gənclər, yeni musiqi dalınca gedənlər bilsinlər; Q.Qarayev ömründə razı olmazdı ki, Azərbaycan musiqisinə etinasızlıq edib, Qərbin çoxdan yaddan çıxmış dəbdəbəsindən, bə’zi cərəyanlarından istifadə edib musiqi yazsınlar və özlərini yeni musiqi nümayəndələri adlandırsınlar. Bunlar hamısı Q.Qarayevin əksinə getməkdi, Q. Qarayevin ruhuna hörmətsizlikdir.
Qara müəllim belə şəxsiyyət olub, belə müəllim olub, belə insan olub. Mənimcün Qara Qarayev ikinci atadır. Biz həmişə öz atamızla yanaşı, Qara müəllimi də ata bilirdik.
O, mənimcün müqəddəs bir şəxsiyyətdir və belə olaraq qalacaq.
Tofiq BAKIXANOV
Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti,
professor
Qara Qarayev məktəbi dünya miqyasında ən düzgün yolda olan məktəbdir. Onun öz pedaqoji prinsipləri vardı. O, ilk dəfə tələbələrlə dərsə başlayanda klassik əsərləri, onların təhlilini, forma-quruluşunu, yazılışını başa salardı. Şopenin prelüdlərindən, Mendelsonun «Sözsüz mahnılar»ından, Bethovenin sonatalarından misallar gətirirdi. Bunları dərk eləməyi və onun əsasında müasir üslubda işləməyi tələbəyə öyrədirdi. O, köhnəliyi sermirdi. Tələbələrə də daima yeni söz deməkçün-istər melodik, istərsə harmonik dildə, axtarış aparmağı tövsiyə edirdi. O, xalq musiqisindən sitat kimi istifadə etməyi də sevmirdi, xalq musiqisinə yaradıcılıqla yanaşırdı.
Bu, onun əsas dəsti-xətti idi. Əgər onun musiqisinə fikir versək, onun xalq musiqisinin incilərindən, xüsusilə qədim musiqidən necə məharətlə istifadə etdiyini görərik. Q.Qarayev yüz dəfə ölçüb, bir dəfə biçən sənətkarlardandır. O, həm də gözəl pianoçu idi. Mənim yaxşı xatirimdədir, Bəstəkarlar Ittifaqında «Yeddi gözəl» baletinin dinləyişi keçirilən zaman o, bir royalda özü çalırdı, ikinci royalda isə onun müəllimi olmuş pianoçu V.Kozlov. Burada o, həm bəstəkar, həm də ifaçı kimi geniş imkanlarını nümayiş etdirdi.
