Q.Qarayevin mənim yaradıcılığımda böyük rolu olub. Belə ki, mən konservatoriyanı həm pianoçu kimi, həm də bəstəkar kimi bitirmişəm. Fortepiano əsərlərinə daha çox üstünlük verirəm. Diplom işim də fortepiano ilə simfonik orkestr üçün poema olub. Lakin konservatoriyanı bitirdikdən sonra o, mənə dedi ki, vokal misiqiyə də diqqət yetirim. O, məni opera yazmağa həvəsləndirdi. Onun bir sözü yaddaşıma həkk olunub. O dedi ki, «Sənin qanında Qurban Primovun genləri var, əminəm ki, bu janrın öhdəsindən gələrsən». Beləliklə, Qara müəllimin sözü ilə mən «Həqiqət üzüyü» operasını yazdım, kantata janrında işlədim. Daha sonralar isə, babam Qurban Primovun xatirəsinə tar üçün əsərlər bəstələdim. Ancaq bu meyli ilk görən və məni bu səmtə yönəldən Qara Qarayev oldu.
Qara müəllim böyük şəxsiyyət idi, gözəl bəstəkar və dahi müəllim idi. Onun simasında da qəribə bir işıq, nur, doğmalıq hiss olunurdu. Görün, onun sinfini nə qədər bəstəkar bitirib, hər birinin də öz üslubu, öz yolu, öz dəst-xətti var. Onun bir tələbəsini digəri ilə müqayisə etmək olmur. O çalışırdı ki, hər tələbənin daxili imkanlarını üzə çıxarsın və buna nail olurdu. Bu da onun müdrikliyindən, uzaqgörənliyindən irəli gəlirdi.
Mən indi də əsər yazanda fikirləşirəm ki, Qara müəllim buna neçə baxacaq. Mən həmişə onun varlığını hiss edirəm. Qara Qarayev vəfat edəndə bütün tələbələri kimi, mən də bunu çox ağır keçirtdim. O zaman mənim beynimdə onun «si bemol minor» prelüdiyası səslənirdi. Bir müddət sonra qeyri-iradi olaraq, mən bir əsər yazdım. Onun adı ilə bağlı «Qara – do, lya, re, lya» notlarından istifadə etdim. Bu əsər hələ ifa olunmayıb. Mən burada onun işıqlı şəxsiyyətini əks etdirməyə çalışmışam. Baxmayaraq ki, o, bizim aramızdan gedib, yenə də onun işığı bizim ürəyimizdədir. O, fiziki cəhətdən bizimlə olmasa da, ruhu bizimlədir.
Q.Qarayevin yaradıcılığı dahiyanədir. Bax, Bethoven, digər dahi bəstəkarlar kimi o, daima qalacaq.
Mən çox təəssüflənirəm ki, bizim indiki nəsil onun yaradıcılığı ilə lazımi dərəcədə tanış deyil. Zənnimcə, ümumi məktəblərdə musiqi dərslərində bizim klassik bəstəkarlarımızın yaradıcılığı daha çox təbliğ olunmalıdır. Çünki bu əsərləri bilməsən, Q.Qarayevin musiqisini, Q.Qarayevin dahiliyini hiss eləməsən, daxilən zəngin insan ola bilməzsən. O, insanı zənginləşdirir, insana həyatı sevməyi, həyatın fəlsəfəsini dərk etməyi, dünyanın gözəlliyini dərk etməyi öyrədir.
Q.Qarayevin musiqisində çoxlu faciəli səhnələr olsa da, onda nikbin bir ruh var. Ən qəmgin musiqisində də işıq var. Mən o işığı həmişə hiss edirəm. Elə bilirəm ki, onsuz bizim həyatımız mə’nəvi dünyamız zəngin olmazdı. Onun musiqisi bizim daxilimizdə həmişə yaşayır. Mən bu musiqidən rahatlıq, sakitlik tapıram, bir sevinc hiss edirəm.
Fərəc QARAYEV
Azərbaycan Respublikasının
əməkdar incəsənət xadimi, professor
Mənim bu fikrim bəlkə də orijinal deyil. Lakin deməliyəm ki, Azərbaycan musiqisinin inkişaf yollarını müəyyənləşdirən iki bəstəkar olub: Üzeyir Hacıbəyov və Qara Qarayev.
Vaxtilə Q.Qarayev öz gündəliklərində belə sözlər yazmışdı: «Ü.Hacıbəyov ilk azərbaycanlı idi ki, şüurlu surətdə, sözün əsil mə’nasında bəstəkar olmaq istəyirdi. Hərtərəfli iste’dadlı bir şəxsiyyət olan Üzeyir Hacıbəyov müraciyət etdiyi hər bir sahədə Azərbaycan musiqisinin təməl daşını qoymuşdur».
Qara Qarayev yüksək professional bəstəkar idi, buna görə onun Azərbaycan musiqisində rolu çox böyükdür. Q.Qarayevin Moskvada əvvəlcə Aleksandrovun, sonra D.Şostakoviçin sinfində təhsil illəri, 1946-cı ildə Bakıya qayıtması Azərbaycan musiqi tarixində çox mühüm bir dövr idi. Çünki Q.Qarayev konservatoriyada müəllim kimi fəaliyyətə başlayaraq, bəstəkarlıq sinfinə rəhbərlik etdi ki, bu da tez bir zamanda öz bəhrəsini verdi.
Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi Üzeyir Hacıbəyov olmasaydı, yarana bilməzdi və Qara Qarayev olmasaydı, inkişaf edə billməzdi. Buna görə də Ü.Hacıbəyovu və Q.Qarayevi ayırmaq olmaz. Onlar Azərbaycan musiqisinin vahid strateji xəttini müəyyən etmişlər.
Qara Qarayev mənim atam və sənət müəllimimdir. Bu, taleyin mənə nəsib etdiyi xoşbəxtlikdir.
Gənc yaşlarımda mən həmişə müstəqil olmaq istəyirdim. Lakin hər yerdə deyirdilər ki, bu, Qaranın oğludur. Sonra elə bir vaxt gəldi ki, mən həqiqətən də özümü müstəqil hiss etdim, ailədən asılılığım keçdi. Hətta Tofiq Quliyev bir dəfə mənə dedi ki, mən səni Qaranın oğlu olduğuna görə deyil, əsil bəstəkar olduğuna görə sevirəm. Bu, əlbəttə ki, mənə çox xoş idi. Indi o vaxtdan çox illər keçib, mən artıq 60 yaşımı haqlamışam, artıq o vaxtkı məğrur, sərbəstlik arzusunda olan oğlan deyiləm. Indi familiyama görə böyük bir məsuliyyət daşıyıram, gəncliyimdə olduğundan daha çox fəxr edirəm. Ona görə də Moskvada yaşamağıma baxmayaraq, mən tez-tez Bakıya gəlirəm. Burada mənim dostlarım, tələbələrim var və hiss edirəm ki, biz bir-birimizə lazımıq.
Tələbəlik dövründə mən böyük işlər görmək istəyirdim, ancaq təcrübəm az olduğuna görə bacarmırdım. Atam mənə qarşı çox ciddi idi. Birinci kursda onun sinfində yeganə adam idim ki, ixtisasdan «dörd» qiymət almışdım. Evdə buna e’tiraz edərək, onun mənə qarşı ədalətsiz olduğunu bildirdim. Lakin o dedi ki, «sən daha yaxşı yaza bilərsən». Çox zaman mən onun praktiki məsləhətlərinə ehtiyatla yanaşsam da, sonradan onun haqdı olduğunu görürdüm.
Bir vaxtlar o, çox müdrik hərəkət edərək, mənimlə yalnız konservatoriyada məşğul olurdu. Evdə mənim heç bir yazıma baxmırdı. Beləliklə, o məni sərbəstliyə öyrəşdirirdi. Belə etməsəydi, yə’qin ki, o, həyatdan gedəndən sonra mənə çox çətin olardı. Əlbəttə ki, bə’zən elə yaradıcılıq məqamları olur ki, onun məsləhətlərinə ehtiyac duyuram. Ancaq o, özü məni belə öyrədib, hətta ən yaxın dostuma da yazdığım əsərin hissələrini göstərmirəm. Yalnız əsər tam hazır olandan sonra üzə çıxarıram.
1976-cı ildə mən iki ifaçı üçün Sonata bəstələmişdim. Bunu öz yaradıcılığımda mərhələ əsər sayırdım. Əsərin notunu və lent yazısını Moskvada yaşayan atama göndərdim. Bir müddət sonra biz görüşəndə o, mənim müraciət etdiyim sistemin, tutduğum bu yolun yox təhlükəli olduğu, bəstəkarı qapalı bir dairəyə saldığı, imkanlarını məhdudlaşdırdığı barədə xəbərdarlıq etdi. Məndən bunu dərk elədiyimi və mövqeyimdə inamlı olduğumu eşidib uğurlar dilədi.
85 yaş. Mən belə hesab edirəm ki, bu, ötəri yubileydir. Bu münasibətlə, yarım il bundan qabaq biz Rauf Abdullayevlə birgə belə bir konsert layihəsi hazırlamışdıq: Qara Qarayevin və onun tələbələrinin əsərlərindən ibarət silsilə konsertlərin təşkili. Yə’ni ki, biz əgər Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi haqqında danışırıqsa, onun inkişafını əyani şəkildə də nümayiş etdirə bilərik. Hətta proqram barədə də düşünmüşdük. Məsələn, birinci konsertdə Q.Qarayevin Skripka konsertinin violonçel versiyası – Eldar Isgəndərovla birgə bunun üzərində işləyirik, A.Məlikovun Yeddinci simfoniyası, X.Mirzəzadənin «Oçerk-63» əsəri, mənim son əsərlərimdən birinin ifası nəzərdə tutulmuşdu. Ümumiyyətlə, Q.Qarayevin bütün yetirmələrinin əsərləri əhatə olunmalıydı. Lakin bu layihə hələlik həyata keçirilməmiş qaldı.
Q.Qarayevin əsərləri həmişə konsert proqramlarını bəzəyib. Bu gün Bakıda da, xarici ölkələrdə də Q.Qarayevin kamera və simfonik əsərləri konsertlərdə səslənir. Mən bunu əminliklə deyirəm, çünki xaricdə hər bir ifa olunan əsər üçün müəllifin fonduna pul köçürülür. Bu işlə «Harmoniya» müəllif cəmiyyəti məşğuldur və ara-sıra həmin fonda müxtəlif ölkələrdən pul köçürmələri daxil olur. Deməli, Q.Qarayevin əsərləri ifa olunur. Onun səhnə əsərlərinə gəlincə, son illərdə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrı Q.Qarayevin musiqisi əsasında «Don Kixot», «Leyli və Məcnun» bir pərdəli balet tamaşaları hazırlayıb ki, bu da təqdirəlayiq haldır. Lakin Q.Qarayevin «Yeddi gözəl» və «Ildırımlı yollarla» baletlərinin də səhnədə bərpası vacibdir.
Digər bir məsələ Q.Qarayevin xatirəsinə həsr olunmuş konsertlərin keçirilməsi ilə bağlıdır. Əlbəttə, mən də, hamı kimi, fəxr edirəm ki, bizim balet truppamız Moskvada Q.Qarayevin «Don Kixot», «Leyli və Mecnun» baletlərini nümayiş etdirdi. 1998-ci ildə Q.Qarayev adına Kamera orkestri, dirijor T.Göyçayevin rəhbərliyi ilə Parisdə Q.Qarayevin xatirəsinə həsr olunmuş konsertlər verdi və çox səmimi qarşılandılar. Ancaq açığını deyim ki, professional nöqteyi-nəzərdən, bu konsertlərin səviyyəsi məni o qədər də qane etmədi. Çünki proqramda Q.Qarayevin yaradıcılığından kiçik nümunələr təmsil olunmuşdu. Məncə, belə bir əhəmiyyətli konsertdə Q.Qarayevin kamera orkestri üçün Klassik süitası, Üçüncü simfoniyası səsləndirilsəydi, daha sanballı və məqsədəuyğun olardı.
