Musiqimizin necə böyük bir inkişaf yolu keçdiyi göz qabağındadır. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bu inkişaf prosesi spiralşəkillidir. Bəzən yüksəklərə qalxır, bəzən enir. Bu, təbiidir. Bizim potensialımız var, istedadlı bəstəkarlarımız, ifaçılarımız yetişir. Indi müstəqil respublikanın vətəndaşları kimi biz daha çox çalışmalı, dünya orbitinə çıxmaq üçün mübarizə aparmalıyıq.
Arif MƏLIKOV
SSRI və Azərbaycan Respublikasının
xalq artisti, professor
Qara Qarayev haqqında danışanda, mən istərdim bir az geriyə dönüm. Q. Qarayev hansı mühitdə və necə Azərbaycan musiqisinə gəlib. Bu, çox ciddi məsələdir. Məlumdur ki, dünya musiqisinin inkişaf tarixi əsrlərin dərinliyinə gedir. Azərbaycanda isə bu proses çox qısa müddətdə gedib, orta hesabla 30-40 ilə. Belə az müddətə musiqi mədəniyyətimiz elə yüksək səviyyəyə qalxıb ki, ölkəmizdən uzaqlarda da Azərbaycan professional musiqisi barəsində ciddi fikirlər meydana gəlib. Bu məktəbi, bu yolu açan dahi Üzeyir bəy idi, onun aparıcı bəstəkarlarından biri Qara Qarayev idi. 1946-cı ildə iki böyük bəstəkarımız – Qara Qarayev və Cövdət Hacıyev Moskva konservatoriyasında dahi D. Şostakoviçin bəstəkarlıq sinfini bitirərək Bakıya qayıtdıqdan sonra, yaxşı mənada Azərbaycan musiqisini əllərinə alaraq, musiqimizin inkişafına böyük təsir edə bilmişlər.
Gözəl məktəb keçmiş və ensiklopedik biliyə malik olan Q.Qarayevin Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası ilə bağlılığı o dövrdən başlayır, 1948-ci ildə Ü.Hacıbəyovun vəfatından sonra isə onun musiqimizin inkişafındakı rolunu Q.Qarayev öz çiyinlərinə götürür: həm Bəstəkarlar Ittifaqında, həm də konservatoriyada. O, Azərbaycan bəstəkarlarından əksəriyyətinin müəllimi olub. Mən özümü xoşbəxt hesab edirəm ki, Q.Qarayevin tələbələri arasında mən də varam.
Qara Qarayev dahi bəstəkar və dahi müəllim idi. Çünki müəllimlik də bir vergidir. Dərs demək üçün istək azdır, bunu bacarmaq lazımdır. Qara müəllimin 50-60 tələbəsi olub. Bunların hər biri fərqli bəstəkarlardır. Q. Qarayevin müəllim kimi ən başlıca xüsusiyyəti ondan ibarət idi ki, onun sinfində oxuyan tələbələrin mənliyini, şəxsiyyətini aça bilirdi. Buna görə də onun tələbələrindən hərəsi öz yolunu tapıb.
Q.Qarayev müəllimliyi sevirdi. Onun həmişə böyük sinfi olub. Maraqlı idi ki, Q.Qarayevin dərslərində tələbələr ancaq ixtisasla məşğul olmurdu. Burada ədəbiyyat haqqında, musiqidən kənar mövzularda söhbətlər gedirdi. Bunlar hamısı tələbənin şəxsiyyət kimi yetişməsində böyük rol oynayırdı.
Q.Qarayev bizə elə istiqamət vermişdi ki, konservatoriyanı hərəmiz böyük bir simfoniya ilə bitirmişdik. O vaxt bizim əsərlərimiz orkestrdə çalınırdı və tələbələr öz diplom işlərini eşidə bilirdilər. Biz müstəqil yaradıcılığa başlayandan sonra da Qara müəllim bizim əsərlərimizlə maraqlanır, onları qiymətləndirir, Bəstəkrlar Ittifaqında geniş müzakirələr keçirirdi. Bu baxımdan, Ikinci, Üçüncü, Dördüncü simfoniyalarımın dinləyişini qeyd edə bilərəm. Əlbəttə ki, yaradıcılıq üçün bu, çox böyük dayaq idi. Indi də bəzən əsər yazanda fikirləşirəm ki, Qara müəllim onun haqqında nə deyərdi. Buna görə də meyar olaraq, öz əsərlərimə çox vaxt Q.Qarayevin gözü ilə baxıram.
Müəllimə o vaxt hörmət olunur ki, müəllim təkcə sözlə yox, öz əsərləri ilə tələbəyə nümunə göstərsin. Təbiidir ki, biz Q.Qarayevin bütün əsərlərinin premyerasına gedirdik – Moskvaya, Leninqrada. Və təkcə əsərin son variantını deyil, onun hazırlanma dövrünü də izləyirdik. Q.Qarayevə müəllim kimi inanmağımız onun musiqisinə hörmətdən irəli gəlirdi.
Təbiidir ki, biz onun tələbələri olmaqla yanaşı, həm də dinləyiciyik. Vaxt keçəndən sonra, özümüz də yaşa dolandan sonra əsərə münasibət də dəyişir. Mən indi Q.Qarayevin əsərlərinə qulaq asanda, dərin emosiyalara qapılıram və hər dəfə nə isə bir yenilik tapıram. Indiyə qədər bu əsərlər səslənir, dinləyicilər tərəfindən qəbul olunur. Lakin elə bir dövr də vardı ki, Q.Qarayevin Azərbaycan xalqına yaxın olmaması kimi süni fikirlər yaradırdılar. Indi bu səhv fikir heç kəsin dilinə gələ bilməz. Bunu heç sübut eləmək də lazım deyil. Ürəyi və qulağı olan adam bunu o dəqiqə duyur.
Q.Qarayev qarşısında bizim böyük borcumuz var. Bu da ondan ibarətdir ki, onun əsərləri lazım olan səviyyədə teatr səhnəsində getmir. Formal olaraq, onun doğum günündə bir konsert keçirtməklə, borcumuzu yerinə yetirmiş hesab edirik.
Mən Qara Qarayevi yad edəndə tələbələrimə də deyirəm: insanın iki atası olur – biri ona həyat verir, biri də sənət öyrədir. Q.Qarayev mənim müəllimimdir, mənəvi atamdır.
Biz gənc nəsillərə Q.Qarayevin ənənələrini çatdırmağa çalışırıq. Bu barədə tələbələrlə həmişə söhbət gedir: Q.Qarayevin dərsləri haqqında, özü haqqında, yaradıcılığı haqqında. Biz onun əsərlərini nümunə kimi göstəririk. Deməli, Q.Qarayev bu gün də Bakı Musiqi Akademiyasında, onun tələbələrinin həyatında, əsərlərində yaşayır.
Musa MIRZƏYEV
Azərbaycan Respublikasının
əməkdar incəsənət xadimi, professor
Qara Qarayev olduqca böyük bir müəllim idi. O özü D. Şostakoviçin görkəmli və istedadlı tələbələrindən biri idi. D.Şostakoviçin sinfinin istiqaməti isə çox ciddi idi – həm musiqi barədə, həm də pedaqoji cəhətdən. Q.Qarayev onun pedaqoji prinsiplərini çox gözəl mənimsəmişdi.
D.Şostakoviçin sinfində olduğu kimi, Q.Qarayevin sinfində də hamı bir yerdə otururdu, hamı bilirdi ki, kim nə yazır. Əlbəttə ki, tələbələrin hamısı bir olmur. Q. Qarayevin mənə münasibəti başqa tələbələrə nisbətən fərqlənirdi. Ona görə ki, mən Q.Qarayevin sinfinə hazırlıqlı gəlmişdim. A. Zeynallı adına musiqi texnikumunu bitirmişdim. Diplom işi kimi «Simfoniyetta» yazmışdım və əsərim ifa olunmuşdu. Professionallığıma görə başqa tələbələrdən fərqlənirdim və Q.Qarayev mənimlə həmkar kimi danışırdı.
Q.Qarayevin dərsləri haqqında böyük bir kitab yazmaq olar. Onun nə qədər tələbələri olub. Bəstəkarlıq belədir ki, müəllimlə tələbənin ünsiyyəti yaranmalıdır. Q.Qarayevin sinfində tələbələr istedadına görə fərqlənirdilər. Onların yaş fərqi də müxtəlif idi. Müharibədən sonrakı dövr idi. Bu da öz təsirini göstərirdi.
Q.Qarayev hər tələbə ilə müxtəlif üslubda, tələbənin qabiliyyətinə uyğun məşğul olur, yol göstərirdi. O vaxt mən şəxsən Qara müəllimin sinfində zövq barəsində böyük inkişaf keçmişəm. O, ciddilik tələb edirdi. Bizə kamera musiqisi, sonata, trio, kvartet yazdırırdı və bu əsərləri yazandan sonra bəstəkarın hər bir formaya gücü çatırdı, əlbəttə ki, istedadına və bacarığına uyğun.
Qara müəllim orkestri gözəl bilən sənətkarlardan idi. Mən onun partituralarından çox şey öyrənirdim. Q.Qarayev mənə musiqici kimi çox hörmət edirdi. Onun «Yeddi gözəl» süitası Bakıda çap olunanda orada saysız-hesabsız səhvlər var idi. Mən professional baxımdan onları Q.Qarayevə göstərirdim, düzəldirdim. Həmin partitura təkrar nəşr olunanda o, nəşriyyatda məni redaktor götürməyi tövsiyə etmişdi. O vaxt bu, mənim üçün böyük etimad idi. Düzəlişlərlə yanaşı, mənim Q.Qarayevə bir neçə təklifim də oldu. Məsələn, «Yeddi gözəl»dən adajionun kulminasiyasında dramatizmi gücləndirmək üçün üç xanə litavrlara tremolo verməsini məsləhət gördüm. Çünki inkişafdan sonra dinamika itirdi. Q.Qarayevi inandırmaq olurdu. O güldü, dedi ki, tələbə məni öyrədir. Ancaq təklifimi bəyəndi, qəbul etdi. Adajio indiyə kimi belə çalınır.
Q.Qarayev çox murəkkəb şəxs idi, ziddiyyətli adam idi. O vaxt çox bəstəkarlar B.Xindemitin, Oneqqerin, Arnold Şönberqin, Alan Berqin, Stravinskinin əsərlərini bilmirdilər. Mətbuatda bu haqda yazılarda onları modernist, xalqımıza yad olan bəstəkarlar adlandırırdılar. Sonra Q.Qarayev xaricdə onların əsərlərinə qulaq asmışdı və qərb bəstəkarları haqqında, onların sənətkarlığı haqqında fikri dəyişmişdi. O dövrdə biz dəmir pərdə arxasında yaşayırdıq. Lakin Q.Qarayevə onların musiqisi necə təsir etmişdisə, bunu bizə də keçirmişdi, biz də ondan öyrənirdik, bir yerdə qulaq asırdıq. Q.Qarayev daim axtarışda olan adam idi. O elə sənətkarlardan idi ki, yeniliyi qəbul edirdi. O, dodekafoniya ilə maraqlandı və bunun nəticəsində kamera orkestri üçün Üçüncü simfoniyasını yazdı. Onun o vaxtkı tələbələri də müəllimini təkrar etməyə başladılar, dodekafoniyaya aludə oldular və hələ sənət kredosu aydınlaşmayan tələbələr üçün bu, yaxşı qurtarmadı. Ziddiyyətli cəhət bunda idi ki, Q. Qarayev onları bu yoldan çəkindirmədi.
Q.Qarayev məqalələrində də novatorluqdan danışırdı. Bəstəkarlıq sahəsində texnologiyaların artmasını neft emalı sahəsindəki texnikanın inkişafı ilə muqayisə edirdi. O deyirdi ki, hər sahədə proqres olmalıdır, sənətdə də hər bir yeniliyə münasibət göstərmək lazımdır.
