Şərqdə ilk Azərbaycan Xalq cümhuriyyətinin banisi, görkəmli ictimai – siyasi xadim M.Ə.Rəsulzadə 6 noyabr 1941-ci ildə «Iki Leyli və Məcnun» məqaləsində yazırdı: «Türk klassizminin çiçəkləndiyi dövrdə ədəbi Azəri mühitindən doğan böyük türk şairi Füzulinin yaradıcılığı ilə bu dastan başda azərilər olmaqla, ədəbiyyat maraqlısı bütün türk arifləri arasında məşhur olmuşdur. Çağdaş Azərbaycan bəstəkarı Hacıbəyli Üzeyirin hümmətiylə də 1908-ci ildə opera şəklinə salınmasıyla bu hekayə Azərbaycanda geniş xalq təbəqəsi tərəfindən daha da mənimsənilmişdir. Beləliklə, bugünkü halıyla «Leyli və Məcnun» bir ərəb hekayəti olmaqdan artıq bir Azərbaycan operası kimi tanınmaqdadır».
Görkəmli qazax bəstəkarı K.Kujamyarov isə belə yazırdı: «Üzeyir Hacıbəyov haqqında danışarkən nəinki Azərbaycanda, həm də bütün Şərqdə professional musiqinin ilk başlanğıcını xatırlayıram. Onun yaradıcılığı professional elementlərlə milli musiqinin vəhdətini yaratmaq yolunda bizim hamımıza nümunədir.
Elə buna görə də Üzeyir musiqisini bütün sənətsevərlər dərin məhəbbət və rəğbətlə qarşılayırlar. Azərbaycan xalqının sevimli sənətkarı Ü.Hacıbəyovun böyüklüyü də məhz bundadır».
«Leyli və Məcnun» operası Türkiyədə, Iranda, Özbəkistanda, Türkmənistan-da, Gürcüstanda və s. ölkələrdə müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuşdur.
Şərqin ilk operasında neçə-neçə aktyor və ifaçı nəsli yetişdi.95 ildir ki, Azərbaycan səhnəsi Leylilərlə, Məcnunlarla nəfəs alır, yaşayır. Bu dövr ərzində Leyli rolunda Əbdürrəhim Fərəcov, Əhməd bəy Ağdamski (Bədəlbəyov), Əhməd Qəmərlinski, Hüseynağa Hacıbababəyov, Göyərçin (Gövhər) Əliyeva, Həqiqət Rzayeva, Sona Hacıyeva, Məhbubə Paşayeva, Sürəyyə Qacar,Yavər Kələntərli, Rəsmiyyə Sadıqova, Sima Haşımova, Gülxar Həsənova, Rübabə Muradova, Sara Qədimova, Zeynəb Xanlarova, Flora Kərimova, Raziyyə Şirinova, Nəzakət Məmmədova, Yaqut Abdullayeva, Səkinə Ismayılova, Qəndab Quliyeva, Nəzakət Teymurova, Gülyaz Məmmədova, Gülüstan Əliyeva, Aygün Bayramova və b., Məcnun rolunda isə Hüseynqulu Sarabski, Sidqi Ruhulla, Hüseynağa Hacıbababəyov, Məmmədtağı Bağırov, Əlövsət Sadıqov, Xanlar Haqverdiyev, Şirzad Hüseynov, Əbülfət Əliyev, Qulu Əsgərov, Bakir Haşımov, Arif Babayev, Canəli Əkbərov, Baba Mirzəyev, Səfa Qəhrəmanov, Alim Qasımov, Mənsum Ibrahimov, Səbuhi Ibayev və başqaları
ustalıqla, özlərinəməxsus məharətlə çıxış etmişdilər. Hələ bundan sonra da bu operada çox-çox Leylilər, Məcnunlar yetişəcəkdir.
Fəxarətdir ki, Üzeyir bəy Hacıbəyovun «Leyli və Məcnun» operasının şöhrəti Avropanı da dolaşmaqdadır. 95 ildən sonra «Leyli və Məcnun» Fransaya ayaq açacaq. Orada əsər fransız dilində tamaşaya qoyulacaqdır.
«Leyli və Məcnun» operasında iki nakam məhəbbətli gəncin faciəli taleyindən bəhs edilsə də, onun sənətdəki qisməti çox uğurlu olmuşdur. Ilk tamaşadan müvəffəqiyyət qazanan opera bugünə qədər də şedevr olaraq qalmaqdadır.
Illər, əsrlər, qərinələr ötəcək, Üzeyir bəy Hacıbəyov dühasının parlaq şəfəqləri müstəqil, azad Azərbaycanın üfüqlərindən Türk aləminə və Dünyaya yayılmaqda davam edəcək, bütün xalqları Üzeyir bəy sənəti qarşısında heyrətə gətirəcəkdir.
