PEDAQOJI FƏALIYYƏTI
Mirzə Fərəcin ictimai fəaliyyətini bütün genişliyi ilə təsəvvür etmək üçün onun xidmət siyahısına nəzər salaq.
1.1886-cı ildən 1926-cı ilə qədər (40 il) Tağıyevin açdığı türk teatrının səhnəsində (opera, drama və konsertlər) bir tarzən kimi fəaliyyət göstərmişdir.
2. 1918-1919-cu illərdə Bakıda ən böyük məşhur «Muza» kinoteatrında çalmışdır.
3.1920-1921-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Şərq konservatoriyasında muğamdan tar dərsi vermişdir.
4.1921-1922-ci ildə musiqi məktəbi yanında müəllimlər kursunda dərs verib (atam Ismayıl da oranı bitirib).
5.1922-1923-cü illərdə Bakının Ramana kəndində ilk dəfə olaraq fəhlə klubunda tar dərnəyi təşkil edib rəhbəri olur (1941-ci ildə atam da həmin klubda tar dərsi verib).
6.1922-1926-cı ilə qədər musiqi məktəbində muğam dərsi verir. Sonralar bu məktəb Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığının göstərişi ilə müstəqil musiqi texnikumuna çevrilir. Üzeyir Hacıbəyov ona rəhbərlik edir. Xalq musiqi şöbəsinə Hüseynqulu Sarabski, Mirzə Fərəc, Mənsur Mənsurov cəlb olunurlar.
Bu şöbə musiqi məktəbləri üçün müəllim və peşəkar ifaçılar hazırlayırdı3.
Dediyim kimi, babam 1918-1919-cu illərdə Bakıda «Muza» kinoteatrında çalışmışdır. Seanslar arasında foyedə konsertlər verərdi. Bu kinoteatr o vaxtki Kələntərovlar passajında (indiki köhnə univermağın yerində) idi. Kinoteatrın sahibi Cəfər kinoya daha da artıq tamaşaçı cəlb etmək üçün Özbəkistandan məşhur müğənni və rəqqasə olan Tamara xanımı dəvət edir. O da dəvəti qəbul edərək məmnuniyyətlə gəlir. Babamla birlikdə foyedə çox maraqlı konsertlər verirlər. Özbək və Azərbaycan mahnıları oxunub çalınır. Gözəl rəqslərilə tamaşacıları valeh edir. Bu faktı dəqiqləşdirmək üçün mən 07.10.1983-də SSRI və Özbəkistan xalq artisti Tamara xanıma məktub göndərmişəm. Sonra o bu faktı xatırlayıb təsdiq etmişdi.
Qocaman tədqiqatçımız Qulam Məmmədlinin «Qobustan» incəsənət toplusunun 1979-cu il 4 sayında maraqlı yazısı var: «Üzeyir Hacıbəyov və muğamat».
1922-ci ildə Bakıda martın 1-də birinci Azərbaycan musiqi məktəbi açıldı. Və bu məktəbin müdiri Ü.Hacıbəyov təyin edildi. Onun açılışından iki ay sonra musiqi məktəbi şagirdləri tərəfindən verilmiş ilk konsert dinləyicilər tərəfindən sevinclə qarşılandı.
Musiqi məktəbi az müddətdə böyük müvəffəqiyyət qazanmış və 1923-cü il dekabrın 4-də «Kommunist» qəzetində məktəbin tələbələrindən Böyükağa Həsənzadə bu haqda yazmışdı: «Budur, şuralar cümhuriyyətində birinci dəfə olaraq türk musiqi məktəbi açıldı. Indi məktəbdə hətta evdən bayıra buraxılmayan hacıların qızları da oxuyurlar. Keçən il 200, bu il isə onların sayı 500-ə qədərdi.
Ü.Hacıbəyov məktəb üçün tərtib etdiyi proqram, muğamatın quruluşu ilə tanış olmaq baxımından çox qiymətli olduğu üçün Üzeyirbəyin imzasilə təsdiq edilmiş nüsxəni oxucularımıza təqdim edirik.
Bu proqram babamın iştirakilə tərtib edilən proqramdır. O vaxtlar bu proqram tərtib ediləndə babam çox əsəbi hallar keçirib. Mirzə Fərəc muğamlarda olan hissə və guşələrin çox ixtisar olunmasını istəmirdi. O, qorxurdu ki, belə ixtisarlarla, gələcəkdə, dəstgahların tərkib hissələri yaddan çıxar. O, deyən kimi də oldu; Indi Mirzə Fərəcin muğam cədvəlində adları çəkilən tərkib hissələrinin bəzilərini çala bilən tarzən yoxdur.
TAR SINFININ PROQRAMI:
1. Muğamat yolu
BIRINCI DƏRƏCƏ:
Birinci kurs: Tarı tutmaq yolu: tellərə mizrab vurmaq, barmaqların yeri, tarın qolu üzərində sol əlin hərəkəti, xırda ekzersislər (məşqlər).
Ikinci kurs: Ilişik mizrab (tremolo), dəstgah parçalarından məşqlər, yüngül rəng və təsniflər. Imtahan üçün: ilişik mizrab məşqindən nümunə, bir təsnif və bir dəstgah parçası.
Üçünçü kurs: Müxtəlif məşqlər və bir dəstgah.
Dördüncü kurs: Müsəlsəl tremolo, tək mizrabı getdikcə itiləşdirmək, tarın qolu üzərində sərbəst hərəkət, müxtəlif vəznli rəng və təsniflər, dəstgahlardan: rast, çahargah, bayati-şiraz, müfəssəl surətdə.
Imtahan üçün: Müxtəlif rəng və təsniflər, dəstəgahlardan biri, müfəssəl surətdə.
IKINCI DƏRƏCƏ:
Birinci kurs: müsəlsəl tremolun ikmalı, tək mizrab iti gedişi ilə, təsnif, dəstgahlardan: şur, mahur və keçən dəstgahların dövrü.
Imtahan üçün: Müxtəlif mizrab məşqləri, rəng və təsniflər, iki dəstgah müfəssəl.
Ikinci kurs: Əvvəlki kursdakı mizrab və sol əl texnikasının təkmili, rəng və təsniflərin bir tərz ilə icrası.
Proqramda mövcud olan ümum dəstgahlar müfəssəl surətdə olmaqdan əlavə ustadanə icrası. Imtahan şagirdin ustalanmasını göstərməlidir.
Üçünçü kurs: Ümum çalğı texnikasının mükəmməl dərəcəyə çatdırılması, Dəstgahların və rənglərin müxtəlif pərdələrdə çalınması, xanəndə üçün akompanman tutmaq qayda ilə. Imtahan şagirddən zövqi-bədii tələbatı və müvafiq ustadana çalğı tələb olunur.
Şərq siniflərinin proqramına əlavə:
