ПОРТРЕТЛЯР
MILLI MUSIQI IRSIMIZIN GЦRKƏMLI TƏDQIQATЗISI
Ariz ABDULƏLIYEV
AQŞIN ƏLIZADƏ
Fərəh Əliyeva
DƏYƏRLI ЦMRЬN SƏHIFƏLƏRINDƏN
Kamilə Dadaşzadə
YENILIYIN EHTIRASLI MÜDAFIƏÇISI
Səadət SEYIDOVA

       Yəqin ki, зoxları aşağıdakı fikir ilə razılaşarlar: yubiley məqaləsini yazmaq o qədər də asan iş deyil. Burada mьəllifi sualtı maneələr kimi iki təhlьkə gцzləyə bilər: yubilyarın fəaliyyətini və şəxsiyyətini kifayət qədər dolğun, bьtьn зalarları ilə işıqlandırmağa nail olmamaq, yaxud da mədhiyyə əhval-ruhiyyəsinə aludə olaraq onun reallıqdan uzaq portretini yaratmaq.

       Dьzь, bu il 60 illik yubileyini qeyd etdiyimiz professor Tərlan Seyidov haqqında məqalə yazılması mənə təklif olunanda, dьşьndьm ki, 10 ildən artıq tanıdığım, gьndəlik həyatını, fəaliyyətini izlədiyim bir insan barəsində fikir sцyləmək o qədər də зətin olmayacaq. Lakin yubilyarın bu gьnə qədər keзdiyi yaradıcılıq yoluna nəzər salanda aydın oldu ki, onun tam portretini yaratmaq, bir pianoзu və pedaqoq, tədqiqatзı və təşkilatзı kimi зoxşaxəli fəaliyyətini işıqlandırmaq məsələsini bir məqalə зərзivəsində həll etmək mьmkьn deyil. Diqqətinizə təklif olunan məqaləni bu portretin yalnız ayrı-ayrı eskizləri kimi qavramaq daha dьzgьn olardı.

        Mьasir antropologiyanın elmi mьddəalarına gцrə, hər bir insanın həyatı əsasən onun genetik kodu ilə proqnozlaşdırılır. Bu baxımdan цnəmlidir ki, məqaləmizin qəhrəmanı vaxtilə Bakıda tanınmış ziyalı-həkimlər Məryam xanımın və Mir-Əşrəf mьəllimin ailəsində dьnyaya gцz aзmışdır. Lakin Tərlan mьəllimin etirafına gцrə, onun bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında konservatoriyada dərs aldığı, sonra isə sinifində asisstent olduğu Azərbaycanın xalq artisti, professor M.Brennerin də rolu az olmamuşdur. Burada bir daha qeyd etmək yerinə dьşərdi ki, Azərbaycan fortepiano mədəniyyətinin təşəkkьlьndə цnəmli rol oynamış professor Brennerin məktəbinə yьksək peşəkarlıq, dьnya və ilk nцvbədə, rus fortepiano məktəbi ьзьn səciyyəvi olan ən qabaqcıl ənənələrin inkşafı xasdır.

        Professor T.Seyidovun yaradıcılıq yolunun ilkin mərhələsini izləyəndə, aydın olur ki, artıq o dцvrdə onun fəaliyyəti ьзьn bir nцv dualistik başlanğıc xas olmuşdur. Hələ o illərdə gənc musiqiзi həm bir pianoзu, həm də klassik musiqisinin tədqiqatзısı və təbliğatзısı kimi зıxış etməyə həvəs gцstərmişdir. Məhz bu daxili tələbatın nəticəsi kimi T.Seyidov, L.Bethovenin, R.Şumanın, F.Şopenin, Q.Qarayevin, З.Hacıyevin yaradıcılığına həsr olunmuş silsilə konsert-mьhazirələr keзirmişdir. Bu konsertlərdə həm pianoзu, həm də mьhazirəзi kimi зıxış edən T.Seyidov bir tərəfdən цzьnəxas ifaзılıq dəsti-xəttini, digər tərəfdən isə yьksək nitq mədəniyyətini, mьhazirəзilik qabiliyyətini nьmayiş etdirə bilmişdir.

       Ifaзılıq və mьsiqişьnaslıq… Musiqi fəaliyyətinin bu iki qolunun зarpazlaşmasından tamamilə yeni bir anlayış-ifaзılıq musiqişьnaslığı meydana gəlmişdir. Son zamanlar Azərbaycan musiqişьnaslığında bu sahədə bir зox elmi işlərin meydana gəlməsini nəzərə alaraq xatırlatmaq istərdik ki, gцstərilən istiqamətdə aparılan ilk araşdırmalardan birinin mьəllifi цz namizədlik dissertasiyasını Azərbaycan fortepiano sənətinin mədəniyyətinə həsr etmiş T.Seyidov olmuşdur. T.Seyidov mьəllifi olduğu «Azərbaycan fortepiano musiqisi», «Azərbaycan fortepiano musiqi janrlarının inkişafı», «Azərbaycan fortepiano mədəniyyətinin gцrkəmli nьmayəndələri» monoqrafiyaları, «Fərhad Bədəlbəyli. Məqalələr. Materiallar», «Rauf Atakişiyev. Məqalələr. Xatirələr. Materiallar» kitabları ifaзılıq musiqişьnaslığının dəyərli nьmunələri sayıla bilər. Lakin T.Seyidovun yaradıcılıq portretinin ən цnəmli cizgilərindən biri də ondan ibarətdir ki, onun nəzəri bilikləri və elmi mьlahizələri heз vaxt kağız ьzərində qalmamış, əksinə dərhal gьndəlik p edaqoji təcrьbədə sınaqdan keзmişdir. Yaxud əksinə, hərdən həyat цzь onda bəzi ideyaların yaramasına təkan vermişdir. Məsələn, uzun illər konservatoriyada зalışan T.Seyidovun mьşahidələrinə gцrə зox vaxt tələbələr ifa etdikləri əsərin janr, ьslub, forma xьsusiyyətlərinə varmadan, onları səthi ifa edirlər. Bu mənfi halları aradan qaldırmaq ьзьn T.Seyidov keзmiş SSRI-də o dцvrdə analoqu olmayan elmi-ifaзılıq konfranslarının keзirilməsi qərarına gəlir. Зox keзmədən ifaзıların analitik təfəkkьrьnьn inkşafına yцnəlmiş bu konfransların təcrьbəsini digər tədris mьəssisələrində də tətbiq etməyə başlayırlar.

        Yəqin ki, professor T.Seyidovun portreti onun təşkilatзılıq fəaliyyətindən təcrid olunmuş halda təsvir edilsəydi, o, natamam olardı. Vaxtı ilə T.Seyidovla зiyin-зiyinə зalışan, sonralar isə цz fəaliyyətini mьxtəlif idarələrdə davam etdirən əməkdaşlar təsdiqləyə bilərlər ki, təşkilati işin dьzgьn qurulması və aparılması baxımından Tərlan mьəllim onlar ьзьn həmişə bir цrnək olmuşdur. Həqiqətən o vaxtlı-vaxtında dьzgьn qərarlar qəbul edən, onların operativ şəkildə icrasını təmin edən, tədris prosesində mьasir tələblərə uyğun yeniliklər həyata keзirən bir idarə rəhbəridir. Bu təşkilatзılıq keyfiyyətləri T.Seyidovun зalışdığı bьtьn sahələrdə, ilk nцvbədə, Azərbaycan Dцvlət Konservatoriyasının birinci prorektoru, məktəb-studiyanın direktoru vəzifələrində цzьnь bьruzə vermişdir. Əlamətdar haldır ki, зalışdığı bьtьn sahələrdə T.Seyidov yeni, mьtərəqqi nə varsa, onun ehtiraslı mьdafiəзisi olmuşdur. Təsadьfi deyil ki, respublikada analoqu olmayan məktəb-studiyanın yaranması da məhz T.Seyidovun adı ilə bağlıdır . Bu tədris ocağının tarixзəsini vərəqləyərkən biz bir daha onun hansı зətinliklər bahasına ərsəyə gəldiyinin şahidi oluruq. Lakin məktəb-studiyanın yaranmas ilə konservatoriya tələbələrinin bir problemi də цz həllini tapdı-istehsalat təcrьbəsinin səmərəli və məzmunlu keзirilməsi. Onlarca musiqi məktəbləri arasında цz “qeyri-adi sima”sı ilə seзilən bu tədris ocağı 20 ildən artıq sьrən fəaliyyəti dцvrьndə xeyli uğurlar əldə etmişdir. Bu gьn məktəb-studiyanın şagirdlərinin sorağı hətta Beynəlxalq mьsabiqələrdən və konsert salonlarından da gəlir. Burada aparılan elmi-metodiki işin səmərəliliyi цzьnь Respublika konfranslarının, seminarlarının keзirilməsində, neзə-neзə metodiki vəsaitlərin, dərsliklərin, elmi məqalə toplularının işıq ьzь gцrməsində bьruzə verir. Məktəb-studiyanın nəzdində fəaliyyət gцstərən Uşaq Opera Teatrı bu gьn də bizi цz qeyri-standart tamaşaları ilə heyrətləndirir. Lakin bu heз də o demək deyil ki, məktəb-studiyada idillik bir durum hцkm sьrьr. Əsla. Əksinə, burada keзirilən imtahanlar, kol lokviumlar bir qayda olaraq qızğın mьbahisələr, əsl “Şekspir ehtirasları” ilə mьşahidə olunur. Fikrimizcə, bu da təbii bir haldır. Vaxtı ilə yazıзı Q.Sьleymenov yazmışdı: “Elmi kollektiv o vaxta qədər işləməyə qabildir ki, orada ideyalar ziddiyyəti mцvcud olsun. Əgər bьtьn kollektiv bir nəfər kimi “bəli” sцyləyirsə, bu o deməkdir ki,ya mцvzunun axırına зıxıblar, ya da kolektivin цz imkanları bьsbьtьn tьkənib”.

        Məqalənin bu məqamında aydın oldu ki, yubilyardan daha зox məktəb-studiyanın problemlərindən bəhs edirik. Sonra da dьşьndьk ki, əgər sцhbət Tərlan mьəllimdən gedirsə, bu, təbii bir haldır. Зьnki artıq uzun illərdir ki, tədris problemləri, məktəb-studiyanın gьndəlik qayğıları və yaradıcılıq işləri Tərlan mьəllimin цmrьnьn ayrılmaz hissəsinə, daha dəqiq desək, həyatının mənasına зevrilmişdir. Təzadlarla dolu gerзəkliyimizdə biz Tərlan mьəllimə həyatının bu mьdrik зağında yeni-yeni ideyalar, axtarışlar və tapıntılarla zəngin olan uzun цmьr arzulayrıq.