|
ÌÓÑÈÃÈ ÒßÙÑÈËÈ
MILLI KONSERVATORIYA:
REALLIQLAR VƏ PERSPEKTIVLƏR
.
Ü.HACIBƏYOV ADINA AZƏRBAYCAN DÖVLƏT KONSERVATORIYASINDA
XOR DIRIJORLUĞU KAFEDRASININ YARADILMASI TARIXINDƏN
Leyla FƏRƏCOVA
QARA QARAYEVIN PEDAQOJI PRINSIPLƏRI
Yuri SAYUTKIN
AZƏRBAYCANDA PROFESSIONAL MUSIQI
TƏHSILININ YARANMASINA DAIR
Minirə DILBAZI
ŞÖVKƏT ƏLƏKBƏROVA ADINA
MUSIQI MƏKTƏBI BU GÜN
Fəxriyyə QULIYEVA
|
|
XIX əsrdə Azərbaycanın yeni həyat şəraitində musiqi mədəniyyəti iki təmayüllə xarakterizə olunur.
Bir tərəfdən şifahi ənənəli musiqi öz inkişafını davam etdirirdi, XIX əsrin sonlarında Bakıda, Şamaxıda, Naxcıvan və digər şəhərlərdə təşkil edilmiş milli musiqi məktəbləri tədrisdə yerli ənənələrə əsaslanır. Bu məktəblər tar və kamança ifaçılarını, hətta məscid və digər mədəni yerlərdə çıxış edən xanəndə – rövzəxanları hazırlayırdılar.
Digər tərəfindən, musiqinin yeni formaları Azərbaycanın musiqi həyatına daxil olub, möhkəmlənirdi və musiqi təhsilinin inkişafında avropa musiqisinin, ilkin olaraq, rus musiqi mədəniyyətinin təsiri hiss edilirdi.
Bakıda ümumavropa tipli məktəb yalnız 1896-cı ildə təşkil edilmişdi. Bundan əvvəlki dövrün musiqi təhsilinin işıqlandırılması bu işin əsas məqsədidir.
Peşəkar musiqi təliminin ilk rüşeymlərinin qoyulması məhz Azərbaycanın Rusiya ilə birləşməsindən sonraya təsadüf edir. Həmin vaxtdan Bakının musiqi həyatında yeni dövr başlayır. Şəhər tədricən avropa simasını alır.
Dövlət idarələri fəaliyyət göstərir, klub və məktəblər açılır, müxtəlif dərnək və cəmiyyətlər təşkil edilir, qəzet və jurnallar rus, azərbaycan və digər dillərdə çap olunur.
Rus dilində məktəblərin açılması, bu məktəblərə azərbaycanlı tələbələrin cəlb edilməsi, Rusiyanın qabaqcıl nümayəndələri ilə əlaqələr Azərbaycanın ictimai həyatına yeni cərəyan gətirirdi. Bakının imtiyazlı nümayəndəri yavaş-yavaş avropa musiqi mədəniyyətinə yaxınlaşırdı.
Evlərdə musiqinin təbliği geniş vüsət alır. Yeni musiqinin təbliğində Rusiyadan gəlmiş yüksək maarifçi insanlar geniş fəaliyyət göstərirdilər. Onlar asudə vaxtlarını ədəbiyyat və musiqiyə həsr edirdilər. Azərbaycanın ziyalı nümayəndələri ilk dəfə xarici və rus bəstəkarlarının əsərləri ilə tanış olurdular. Belə toplantılarda adətən musiqi həvəskarları, xaricdən gəlmiş peşəkar musiqiçilər və eləcə də yerli nümayəndələr iştirak edirdilər. Konsert ifaçılarının arasında N.V.Borisova (skripka), həkim L.A.Larionova (violonçel), A.N.Yermolayeva, A.Z.Zaborovskaya, N.N.Didova (fortepiano), S.K.Lisenko (oxu) və başqalarının adına rast gəlmək olur. Onların çoxu fərdi dərs verməklə yanaşı, həmçinin, solist və müşayiətçi kimi çıxış edirdilər.
Sadə ailə axşamları Bakının həyatında gələcək konsert və teatr fəaliyyətinin təməlini qoyub, peşəkar musiqi təhsilini inkişaf etdirirdi. Rusiyanın mərkəzindən 1000 km-lərlə uzaqda olan Bakıda neft sənayesinin sürətlə inkişafı qısa müddətdə çiçəkləndi. Tiflis ilə avtomobil yolu vasiəsilə əlaqə qurulmamışdan əvvəl Bakı Rusiyanın digər şəhərlərindən kəsilmiş vəziyyətdə idi. Yalnız həftədə bir dəfə Həştərxandan Bakıya gələn iki rabitə bərəsi fəaliyyət göstərirdi. XIX əsrin 60-cı illərində Bakıda peşəkar musiqi təhsili başlanğıc rüşeym halında idi. Şəhərdə 10 ədədə yaxın royal var idi, musiqi dərslərinin keçirilməsi aşagı səviyyədə idi. Bəzi halda romansların, mahnıların, uvertüraların sadə aranjirovkası nəzərə çarpırdı.
Ilk əvvəl musiqi tədrisi fərdi hallar təşkil edirdi. Bu ənənələr, yəni evdə tədris halları Rusiyanın mərkəzi şəhərlərini və ətraf yerləri əhatə edirdi. Öz rəngarəng tərkibi ilə musiqi müəllimləri rus şəhərlərini doldururdu. Buna bariz olaraq onların arasında xaricdən gələnlər üstünlük təşkil edirdilər.
Evdə musiqi təlimi çarizm dövründə yayılmamışdır. Belə ki, Əhalinin imkansız təbəqələri milli ənənələrlə bağlı idi. Ancaq bu musiqi təhsilinin vahid forması olmasına baxmayaraq, azda olsa ölkənin musiqi mədəniyyətinin inkişafına təsir edirdi. Fərdi dərslər əsaslı surətdə musiqi təhsilini təmin edə bilmirdi.
Müəllimlərin çoxu peşəkar musiqi hazırlığını bilmirdilər. Onların işlənib hazırlanmış sistemləri, məqsədyönlü metodikaları yox idi.
Musiqi nəzəriyyəsi fənnini keçmədən tələbələr yalnız məhdud ixtisaslaşırdı. Təbii ki, Bakı əhalisinin imtiyazlı təbəqələri üçün incəsənətə səthi münasibəti xarakterik idi. Buna baxmayaraq ziyalı adamların incəsənətlə məcburi tanışlığı meyyar sayılırdı. Buna görə də imkanlı valideynlər uşaqlarının tərbiyəsi üçün tərbiyəçi mürəbbiyələr dəvət edirdilər, hansı ki, onlar uşaqların hər hansı bir musiqi alətində ifa etmək və yaxşı keyfiyyətlərə yiyələnməyi aşılayırdılar. Qeyd etmək lazımdır ki, dəvət olunmuş müəllimlərin arasında təcrübəli, dərin fikirli müsiqiçilərə təsadüf edilirdi. Hansı ki, onlar tək texniki bilikləri yox, tələbələrin həqiqi incəsənətə məhəbbətini aşılayırdılar.
Müəllimlərin çoxu fərdi tədrisdən əlavə tədris ocaqlarında da işləyirdilər. Yəni musiqi məktəbləri yox idi. oxumaq üçün həvəskarlar isə həddən çox idi. XIX əsrin 70-ci illərində yerli mətbuatda fərdi dərslərin (f-no, skripka, oxu) keçirilməsi üçün elanlar dərc olunurdu.
Fərdi dərslərin keçirilməsində ictimai tədris müəssisələrində pedaqoji yaradıcılıqla məşğul olan yerli orkestrin kapelmeysteri, skripkaçı F.K.Estereyxi qeyd etmək olar. Yerli mətbuatın məlumatından görünür ki, Estereyx peşəkar müəllim olmuş, hansı ki, onun tələbələri gələcəkdə Moskva konservatoriyasına daxil olmuşlar. Sonralar Varşava konservatoriyasında oxumuş, hansı ki, qurtardıqdan sonra uzun müddət Bakıda yaşayıb, musiqi yaradıcılığı ilə məşğul olmuş Şefferlengin1 adı 1877-ci ildə çəkilir.
|
