МУСИГИ ТЯЩСИЛИ
MILLI KONSERVATORIYA:
REALLIQLAR VƏ PERSPEKTIVLƏR
.
Ü.HACIBƏYOV ADINA AZƏRBAYCAN DÖVLƏT KONSERVATORIYASINDA
XOR DIRIJORLUĞU KAFEDRASININ YARADILMASI TARIXINDƏN
Leyla FƏRƏCOVA
QARA QARAYEVIN PEDAQOJI PRINSIPLƏRI

Yuri SAYUTKIN
AZƏRBAYCANDA PROFESSIONAL MUSIQI
TƏHSILININ YARANMASINA DAIR
Minirə DILBAZI
ŞÖVKƏT ƏLƏKBƏROVA ADINA
MUSIQI MƏKTƏBI BU GÜN
Fəxriyyə QULIYEVA

       Bakı əhalisi arasında hər il yavaş-yavaş ciddi musiqiyə maraq artırdı. Bakıda musiqi təhsilinin başqa forması gimnaziyalarda, pansionlarda və digər ümumtəhsil ocaqlarında keçirilirdi. Hökumət müəllimlərinin musiqi təhsilini maliyyələşdirmədiyinə görə bu dərslər xüsusi ödənilirdi. Ödəniş fərdi dərslərdən aşagı olsa da bura bütün şagirdlər daxil ola bilmirdilər. Xor oxumagından başqa digər fənlər əsas sayılmırdılar. Beləliklə bu sistem öz mahiyyəti ilə fərdi musiqi dərslərindən az seçilirdi. Qadın təhsil ocaqlarında musiqinin tədrisi bir qədər ciddi qoyulmuşdu. Bunun sayəsində yoxsul tərbiyə edilmiş tələbələr ibtidai məktəblərdə məşgul olmaga və xüsusi evlərdə tərbiyəçi mürəbbiyə kimi fəaliyyət göstərirdilər.

       XIX əsrin 80-ci illərində uzun müddət qadın gimnaziyasında işləmiş çox müsbət nəticələr əldə etmiş dərin düşüncəli müəllim E.I.Eyxleri2 göstərmək olar. Onun tələbələri həmişə peşəkar biliklər alırdılar. Qeyd etmək lazımdır ki, qadın təhsil ocaqlarında bir qayda olaraq dərslər fortepiano ilə, kişilərdə isə bundan əlavə simli və nəfəsli alətlərdə keçirilirdi. Hər təhsil ocağında tələbə xorları kilsə oxumaları ilə bərabər rus, Qərbi Avropa bəstəkarlarının əsərlərini ifa edirdilər. Bakının bir sıra təhsil ocaqlarında kiçik instrumental ansambllar, nəfəsli və simli tələbə orkestrləri təşkil olunurdu. Onlar tədris ilində ədəbi musiqili gecələrdə gimnaziyalarda 2-3 dəfə çıxış edirdilər. Burada fortepiano piyesləri, konsertlər və 4-8 əlli (2 royalda) əsərlər ifa olunurdu. Bu gecələrdə vokal və instrumental əsərləri ifa edən yerli musiqi həvəskarları iştirak edirdilər. “Kaspi” qəzetində qeyd olunur ki, 10 aprel 1888-ci ildə Marinski qadın gimnaziyasında yerli musiqi həvəskarla rı arasında keçirilmiş musiqi gecəsində K.A.Iretskinin3 rəhbərliyi altında uşaq xoru müvəffəqiyyətlə çıxış etmişdir. Bəzi hallarda təntənəli gecələrdə iki təhsil ocağının birləşmiş xoru çıxış etmişdir “Qafqaz təqvimində” qeyd olunur ki, gimnaziyanın qızları və realnı məktəbin tələbələri orqan və royalın müşayiəti ilə Bethovenin “Proslavlenie boqa” və Çaykovskinin4 “Sübh” əsərlərini ifa etmişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, 80-ci illərdə şəhərdə orqan quraşdırılmışdır. 80-90-cı illərdə musiqili ədəbi gecələrin proqramları maraqlı, hərtərəfli və zənginləşmiş olurdu.

       A.Kontski və A.Litolfoldun tələbəsi olan istedadlı pianoçu, Varşava konservatoriyasının professoru V.A.Voysexovskinin Bakıya gəlməsi musiqi təhsili işində böyük hadisə oldu. Səhhəti ilə əlaqədar Qafqaza gəlmiş Voysexovski bir çox şəhərlərdə konsertlər verirdi. O, Bakıda Ümumməclis zalında 2 konsert (29 noyabr və 3 dekabr 1884-cü il)vermişdir. Konsertin proqramından görünür ki, Voysexovski klassik və digər bəstəkarların əsərlərini ifa edirdi. List və Şopenin5 əsərlərinin parlaq ifası qeyd edilir. Konsertin proqramına o cümlədən, A.Rubinşteyn, A.Kontski və A.Litolfun əsərləri daxil edilmişdir. Pianoçu Bakıya ikinci gəlişində (1885-ci il 13 və 17 aprel) Ümumməclis zalında iki konsertdə çıxış etmişdir. Ikinci konsertin II hissəsi yalnız Şopenin əsərlərindən ibarət olmuşdur, bu da, pianoçunun böyük həmyerlisinə olan rəğbəti ilə bağlı idi.

       Voysexovski 1885-ci il sentyabr ayından etibarən daimi olaraq Bakıda məskunlaşıb, hərtərəfli yaradıcılıqla məşğul olmuşdur. Bakıda yüksək ixtisaslı mütəxəssisin olmaması çoxdan hiss olunurdu. Voysexovskinin Bakıya gəlməsi bu çatışmamazlığın müəyyən mənada həlli demək idi. O, fortepiano, nəzəriyyə və harmoniyanı aktiv ifaçılıq fəaliyyəti ilə birləşdirərək, nəinki Bakıda6 hətta başqa şəhərlərdə də çıxış edirdi. Bundan əlavə Voysexovski bakılılar qarşısında bir bəstəkar kimi də çıxış etdi. Xeyriyyə konsertlərində onun fortepiano üçün “Gtöd dlə treley” (müəllif özü ifa edirdi), skripka üçün “Mazurka” (skripkaçı N.V.Borisov7) əsərləri səslənirdi. Voysexovski xeyriyyə konsertlərində tez-tez solist, müşayiətçi, instrumental ansambllarda fortepiano ifaçısı kimi müxtəlif proqramları ifa edirdi. Interpritasiyalarda Bethoven, List, Şopen, Şubert, Kontski, Fild və digər bəstəkarların əsərlərini eşitmək8 olurdu.

       Bir müəllim kimi Voysexovski Bakıya ikinci gəlişindən yarım il sonra bakılılar qarşısında çıxış etmişdir. H.Z.Tağıyev adına teatrda 15 fevral 1886-cı ildə təşkil edilmiş konsertdə həvəskarlar N.V.Borisov (skripka), Flipski və A.Zaborovski (vokal) ilə yanaşı Voysexovskinin tələbələri Vaqnerin9 “Tanqeyzer” operasının uvertürasını 8 əllə müvəffəqiyyətlə ifa etmişlər. Hətta qeyd edilir ki, 27 sentyabr 1887-ci ildə Şəhər Dumasının10 zalında Voysexovskinin tələbələri E.V.Sobolevskaya, M.N.Çikalina, A.L.Vasilyeva, I.K.Iretskaya və V.A.Stremkovskaya müvəffəqiyyətlə çıxış etmişlər. Voysexovski skripkaçı V.F.Feberlə (Y.Qrjımalinin tələbəsi) birlikdə Bethovenin “Kreyserova” sonatasını 27 dekabr 1890-cı ildə ilk dəfə Bakı şəhərində Marinski adına qadın gimnaziyasında ifa etmişdir11. Konsert iştirakçılarının arasında Voysexovskinin digər tələbələri E.S.Xocayeva, M.E.Kamenskaya, 12 N.K.Iretskaya, E.Lalayeva, S.I.Popova, V.A.Stremkovskaya13 vardı. Onlar Şumanın konsertini, ”Lüççiya di Lammermur” fantaziyasını, Listin “Doniçettalarını”, Şopenin, Leşetitskinin, Moşkovskinin əsərlərini ifa etmişdilər. Ifa olunmuş proqram bu gənc musiqiçilərin artan istedadına bariz sübut idi. Belə ki, onların çıxışı öz işini çox sevən istedadlı rəhbərin əməyi idi. Voysexovskinin yetirmələrindən bir çoxu gələcəkdə Moskva və Peterburq konservatoriyalarına daxil olmuş, oranı bitirdikdən sonra Bakıda musiqi müəllimi kimi çalışmışlar. Voysexovskinin yetirmələrinin iştirakı ilə sonrakı illərdə də Marinski14 qadın gimnaziyasında və ictimaiyyət15 binasında konsertlər verilmişdir. Bu illərdə onun yetirmələrindən xüsusi ilə A.I.Borisenko, S.I.Popova və 5 yaşlı Anya Sobolevskaya fərqlənirdi. O, 12 aprel 1896-cı ildə Peterburqda16 zadəgan yığıncağında müvəffəqiyyətlə çıxış etmişdir.