ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
AZƏRBAYCAN DILINDƏ
MUSIQIŞÜNASLIQ TERMINLƏRININ MÖVCUD VƏZIYYƏTI HAQQINDA
Elxan BABAYEV
ÜZEYIR HACIBƏYOVUN
«LEYLI VƏ MƏCNUN» OPERASINDA
MUĞAM VƏ MILLI LAD UYĞUNLUĞUNUN BƏZI MƏSƏLƏLƏRI
Cəmilə HƏSƏNOVA
ŞƏKININ TARIXI, MƏDƏNIYYƏTI
VƏ MUSIQI FOLKLORUNA BIR NƏZƏR
Səadət TƏHMIRAZQIZI
VIKTOR BELYAYEV
VƏ AZƏRBAYCAN XALQ MUSIQISI
Ellada HÜSEYNOVA
QARABAĞIN MUSIQI DÜNYASI.
MEHRALIYEVLƏR AILƏSI
Yusif VƏLIYEV

       "Qarabağ Qafqazın konservatoriyasıdır". Bu ifadənin kimə məxsus olmasını və ilk dəfə nə vaxt işlədilməsini araşdırmağa lüzum görmürük. Ən əsası odur ki, bu deyim Qarabağ torpağının əsil musiqi ocağı, incəsənət mərkəzi olduğunu bizə çatdırır. Bu da nəsil-nəsil yetişən peşəkar musiqiçilərdən xəbər verir. Bu musiqi ocağının Azərbaycan mədəniyyətində tutduğu yeri aydınlaşdırır. Eyni zamanda, bu torpağın yetişdirdiyi musiqiçilərin, incəsənət xadimlərinin bütün Qafqazda-burada yaşayan xalqlar arasında böyük şöhrət qazandığını və musiqi mədəniyyətinin inkişafında mühüm rol oynadığını sübut edir.

       Filankəs qarabağlıdır- deyəndə, ilk əvvəl onun musiqiçi olduğunu düşünürsən və sorğu-sual edəndə peşəkar musiqiçi olmasa da, oxumağı-çalmağı bacarması, gözəl musiqi duyumuna malik olması üzə çıxır. Bu xüsusiyyət qarabağlıların genetik yaddaşı ilə bağlıdır, desək yanılmarıq. Xalq arasında belə bir deyim də var: Qarabağda qundaqdakı körpələr də muğamat üstə ağlayır. Bəlkə də bu, Qarabağ torpağının ab-havasındandır, suyundan, təbiətindəndir, meşələrinin ətrindəndir, bulaqlarının zümzüməli nəğməsindəndir. Dillər əzbəri olan məşhur bir misrada deyildiyi kimi: Külli Qarabağın abi-həyatı, nərmə-nazik bayatıdır, bayatı. Bu da danılmaz bir həqiqətdir ki, bu torpaq Azərbaycan musiqisinə dahilər bəxş etmişdir. Əlbəttə ki, onların hamısının yalnız adının sadalanması neçə-neçə səhifəyə sığışmaz. Onlar haqqında nə qədər kitablar yazılıb, adları dillər əzbəridir.

       Bizim məqsədimiz isə Qarabağda məşhur olan bir musiqiçi sülaləsindən söhbət açmaqdır.

       Qarabağda belə bir nəsil də var: Mehralıyevlər. Bu, qarabağlıların çox sevdikləri, adlarını hörmətlə yad etdikləri, sorağı Qarabağın hüdudlarından çox-çox uzaqlardan gələn peşəkar musiqiçilər ailəsidir. Xanəndə Bahadır Mehralı oğlu, tarzən Məşədi Nəriman Bahadır oğlu Mehralıyev bu sülalənin adlı-sanlı nümayəndələridir.

       Nəslin ağsaqqalı, kökü Mehralı kişi dabbaqçı idi, XIX əsrin II yarısında Şuşada sayılıb-seçilən sənətkarlardan idi. O, gözəl qarmon çalmağı ilə də tanınırdı. Onu da qeyd etmək olar ki, Azərbaycanda bu sehrli musiqi alətinin ilk ifaçılarından biri də Mehralı kişi idi. Özünün Şuşadakı Çuxur məhəlləsində dükanı var idi və çox zaman nahar vaxtı dostları onun başına yığışar, o da onların xahişi ilə qarmonunu dilləndirərdi. Bəzən toylarda, el şənliklərində də iştirak edərdi.

       Mehralı kişinin oğlu Bahadır 1883-cü ildə anadan olmuşdur. Hələ uşaqlıqdan öz incə və zil səsi ilə diqqəti cəlb etmişdir. Atasının qarmonda müşayiətilə Bahadırın oxuduğu xalq mahnılarını, təsnifləri və muğam şöbələrini qohum-qonşular çox bəyənərdi. Atası ilə musiqi məclislərinə gedəndə də öz şirin nəfəsi ilə məclis əhlini ələ ala bilirdi.

       Mehralı kişi oğlunu 8 yaşında olarkən Şuşada məşhur olan Molla Ibrahimin məktəbinə qoyur. Molla Ibrahim muğam bilicisi və gözəl müəllim kimi ad-san qazanmışdı. O öz məktəbinə əsasən yaxşı səsi olan istedadlı uşaqları qəbul edirdi. Bu məktəbdə dinin əsasları, ərəb-fars dilləri, klassik ədəbiyyat və muğam tədris olunurdu. Qarabağın bir çox görkəmli sənətkarları məhz Molla Ibrahim məktəbinin yetirməsi olmuşdur. Azərbaycan vokal məktəbinin banisi, böyük sənətkar Bülbül məhz ilk təhsilini bu məktəbdə almışdır. Sonralar professor Bülbül Məmmədov qeyd edirdi ki, tələbələr 13-14 yaşına kimi Molla Ibrahimin, 14 yaşından yuxarı isə Xarrat Qulunun məktəbində təhsil alırdılar.

       Burada haşiyə çıxaraq qeyd etmək istəyirəm ki, Molla Ibrahimin məktəbi nəinki Qarabağda hətta Şərqdə mədrəsə tipli ilk musiqi məktəbi hesab oluna bilər. Əlbəttə, bunun üçün geniş elmi araşdırmalar aparmaq lazımdır.

       Bahadırın da xanəndə kimi püxtələşməsində, şübhəsiz ki, atası ilə yanaşı, Molla Ibrahimin böyük rolu olmuşdur. Eyni zamanda o, öz çalışqanlığı sayəsində sənətini təkmilləşdirir, görkəmli xanəndələrin ifasını dinləyir, muğamın sirlərini daha da dərindən öyrənməyə çalışırdı.

       Bahadır artıq 20 yaşından bir xanəndə kimi Qarabağ məclislərində məşhurlaşmışdı. Onu tez-tez Şəkiyə, Şirvana, Gəncəyə, Irəvana, Tiflisə, hətta Irana dəvət edirdilər. Toy məclislərindən başqa, o, həmçinin Şuşada və Ağdamda keçirilən Şərq konsertlərində çıxış edirdi.

       Bahadır Mehralı oğlu usta xanəndə kimi geniş səs diapazonuna malik idi. O, bütün muğamları pəsdə və zildə asanlıqla oxuyurdu. F.Şuşinskinin yazdığına görə o, Qarabağ məktəbinin bütün ifaçılıq qaydalarına ciddi riayət edər, hər şeyi ölçüb-biçər, artıq xallar vurmazdı. Bahadır guşəxanlıqda, söz seçməkdə, qəzəlxanlıqda usta idi. Səsi o qədər cingiltili və qaltanlı idi ki, çox uzaq məsafədən eşidilərdi. Püxtələşmiş xanəndə tarın bütün pərdələrində asudə gəzişər, xüsusilə Heydəri kimi coşğun zəngulə tələb edən muğamı çox sərbəst oxuyardı. Deyilənlərə görə Bahadır Mehralı oğlu Şuşada Çanaqqalada Qarabağ Şikəstəsini oxuyanda şəhər bulvarında çıxış edən Xan Şuşinski onun səsini eşidib Qarabağ Şikəstəsini oxumağa başlardı. Aralarındakı uzaq məsafəyə baxmayaraq, hər iki xanəndə səs-səsə verib zəngulələr vurarmış. (Azərbaycan gəncləri, 28 aprel, 1984.)

       Bahadır Mehralı oğlu bir sıra görkəmli sənətkarlarla- xanəndələrdən Seyid Şuşinski, Zülfü Adıgözəlov, Xan Şuşinski, Pəsxan Cəlil, tarzənlərdən Abbasqulu Ağa, Isi Əliyev, Allahyar Cavanşirov, qarmonçalanlardan Lətif Əliyev, Abutalıb Kərbəlayı Muxtar oğlu, Yusif Yusifovla çiyin-çiyinə çalışmış, neçə- neçə el şənliklərini, toyları, konsertləri birgə keçirmişlər.

       O, dəfələrlə Azərbaycan və Zaqafqaziya miqyasında təşkil olunan musiqi və xalq yaradıcılığı olimpiadalarında iştirak etmiş, fəxri fərman və mükafatlara layiq görülmüşdür. 1936-1945-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti olmuşdur.

       Bahadır Mehralı oğlu həm də gözəl müəllim idi. 1930-cu illərdə Ağdamda hələ musiqi məktəbi olmadığı bir dövrdə şəhər pionerlər evinin nəzdində xanəndəlik dərnəyi təşkil etmiş və ətraf kəndlərdən də istedadlı uşaqları bu dərnəyə toplamışdır. Bununla da Ağdamda ilk musiqi təhsilinin demək olar ki, təməlini qoymuşdur.

       1958-ci ildən ömrünün sonuna kimi o, Ü. Hacıbəyov adına Ağdam orta ixtisas musiqi məktəbində xanəndəlik sinfinin müəllimi olmuşdur.

       Ustad xanəndə Bahadır Mehralı oğlu Qarabağda çox sayda musiqiçilər yetişdirib tərbiyə etmişdir ki, onların adı mədəniyyətimizin görkəmli nümayəndələri sırasında çəkilir. Əbülfət Əliyev, Qədir Rüstəmov, Aydın Məmmədov, Niqay Bayramov, Barat Fərhadov və b. onun yetirmələridir. Sara Qədimova, Mütəllim Mütəllimov, Hacıbaba Hüseynov, Fatma Mehralıyeva, Rəhilə Həsənova, Şövkət Ələkbərova, Şahmalı Kürdoğlu, Paşa Əsədov, Hafiz Sədrzadə kimi görkəmli müğənni və xanəndələrimiz Bahadır Mehralı oğlunun muğam yolundan bəhrələnmişlər.

       Hacıbaba Hüseynov Bahadır Mehralı oğlu haqqında deyirdi: O, çox savadlı və şəxsiyyətli bir xanəndə idi. O, gələndə biz istər-istəməz ayağa qalxırdıq.

       Bahadır Mehralı oğlu sənətdə öz yolunu açmış xanəndə idi və onun xidmətlərindən biri də o idi ki, bu yolun davamçılarını yetişdirə bilmişdi. Bahadır Mehralı oğlundan sonra isə bu sənəti davam etdirmək və sələflərinin adını yaşatmaq kimi şərəfli bir vəzifə övladı Məşədi Nərimanın çiyinlərinə düşdü.

       Məşədi Nəriman 1916-cı ildə Şuşada anadan olmuşdur. 6 yaşında ikən o, əmilərilə Məşhəd şəhərinə ziyarətə getmiş və Məşədi titulu qazanmışdır. 1925-ci ildən isə onların ailəsi Ağdama köçmüş və həmin vaxtdan da onun həyatı bu şəhərlə bağlanmışdır.