|
ÊÓËÒÓÐÎËÎÚÈ ÌßÑßËßËßÐ
MÜASIR MƏDƏNIYYƏTIN
TARIXI-ƏNƏNƏVI ƏSASLARI
Ilqar HÜSEYNOV
BƏDII TƏMAYÜLLÜ ALI MƏKTƏB TƏLƏBƏLƏRINDƏ YARADICI TƏXƏYYÜLÜN FƏALLAŞDIRILMASI YOLLARI
Vasif MURADZADƏ
XX ƏSRIN ƏVVƏLLƏRINDƏ AZƏRBAYCAN FOLKLORŞÜNASLIĞI
Fərqanə HÜSEYNOVA
«XALQ MƏDƏNIYYƏTI» ANLAYIŞINA MÜASIR BAXIŞLAR
Tariyel MƏMMƏDOV
«XIDIR ILYAS» XALQ BAYRAMI HAQQINDA
Solmaz MƏHƏRRƏMOVA
ADƏT VƏ ƏNƏNƏLƏRIMIZIN KULTUROLOJI ISTIQAMƏTLƏRI
Gülçin KAZIMOVA
SOSIAL MƏDƏNI SAHƏLƏRIN IQTISADIYYATI
Nazim SƏMƏDOV
|
|
Yığılmış bayram payını götürüb uşaqlardan birinin evinə toplaşıb bayram edirik. Yığışdığımız ev damında da (qaradam nəzərdə tutulur-S.M.) ev sahibinin bayram süfrəsində oturar bayram yeməkləri yeyərdik.
«Xıdır Ilyas» mərasimini bölgədə qışın yarısının yola salınması münasibətilə keçirirdilər.
Kəlbəcər sakini Ələmdar Səlimovun məlumatlarından aydın oldu ki, Dərəqışlaq kəndində «Xıdır Nəbi» mərasimini kiçik çillənin qurtarmasına beş gün qalmış keçirirdilər. Bu mərasimə «Məmmədqulu Xıdır Nəbisi» deyirdilər. Kənddə çoxlu tonqallar yandırardılar. Hamı evindən çölə çıxırdı. Tonqallara «çobandarağı» adlanan bitkinin qozasını atırdılar. Qoza ocaqda yanıb partlayırdı. Çobandarağı bitkisinin qozası tikanlıdır. Onu əlcəklə toplayırdılar.
Ə.Səlimovun dediklərindən: «Xıdır Nəbi» bayramında yumurta döyüşdürülürdü. Hansı yumurta sınsa, sahibi uduzmuş hesab olunurdu. Ələmdar Səlimov bildirdi ki, bu bayramda qapıpusma mərasimi də keçirilirdi. Qulaqlarımızı barmağımızla yumaraq niyyət tutur və «filan evə qapı pusmağa gedirəm»- deyirdik. Həmin qapıya çatanda qulağımızı açırdıq, niyyətimizi eşitdiyimiz ilk sözlə sınayardıq. Buna görə də anamız bayram vaxtı bizə deyərdi ki, yaxşı söz danışın, qapımızı pusan olar. Qovurğanı məcməyiyə yayıb boş otaqda səhərədək saxlayırdıq. Əgər səhər qovurğanın üzərində əl izləri görünsəydi, deməli, Xıdır Ilyas evimizə gəlmişdir, yeni il ailəmiz üçün xoşbəxt il olacaqdır».
Bölgənin ərazisində maldarlıqla məşğul olan əhali arasında «Xıdır Ilyas» mərasimini çox vaxt «qurdların bayramı» adlandırırlar. Qubadlı rayon sakini Oruc Şəkərəliyev məlumat verdi ki, «Xıdır Ilyas»ı fevral ayının ortalarında 3 gün dalbadal qeyd edirik. Bu bayram qurdların bayramıdır. Həmin vaxt hava çox soyuq olur, güclü külək əsir, hətta qar çovğunları da baş verirdi. Belə havada ac qalan qurdlar mal-qoyuna hücum edirdilər. «Xıdır Ilyas» sovuşanda bayram edirdik. Yəni xətadan qurtarırdıq.
Qubadlı rayon sakini Kübra Şəkərəliyevanın məlumatına görə, «Xıdır Ilyas»- «qurdların bayramı»nda xəşil və düyü yeməkləri bişirilirdi. Xəşil isti yemək olduğu üçün soyuqda bədənə istilik gətirir. Xəşili un, yağ, bəhməz və ya şəkər tozu ilə hazırlayırdılar. Bundan başqa, «Xıdır Ilyas» mərasimində qurudlu xəşil hazırlayırdılar. Qurud xəşilini hazırlamaq üçün əvvəlcə qurudu suda əridərək sıyıq halına salırdılar. Soğanı yağda qızardıb üzərinə əvvəlcədən hazırlanmış sıyığı töküb yeyirdilər.
Düyüdən hazırlanan «Xıdır Ilyas» bayram yeməyini hazırlamaq üçün undan umac edirdilər. 1 stəkan düyünü qazanda qaynayan duzlu suya əlavə edərək bişirirdilər. Bir müddətdən sonra umacı da buraya qatırdılar. Hər iki ərzaq qaynayıb qatılaşır və bərkiyirdi. Bayram süfrəsində yeyilirdi. Unu isə iri dayaz qaba ələyir, ayrı otağa qoyurdular. Səhərisi gün unun üzərində iz əmələ gəlirdisə, bunu bərəkət rəmzi və Xıdır Ilyasın əlinin izi hesab edirdilər.
Cəbrayıl rayon sakini Zöhrə Mustafayeva «Xıdır Nəbi» bayramının fevral ayının axırıncı həftəsində keçirildiyini qeyd etdi. Həmin gün qızlar çox duzlu kökə bişirib yeyər, su içməzdilər. Qıza yuxuda hansı oğlan ona su versə və ya hansı həyət və məhəllədən su içsə, qisməti hesab olunurdu. «Xıdır Ilyas» günü bütün evlərdə xəşil və kömbə bişirirdilər. Qurdların bayramını qeyd edirdilər.
Bu mərasim ilin şaxtalı gününə təsadüf etdiyi üçün el arasında belə deyər və oxuyardılar:
Xıdır girdi, qış girdi,
Xıdır çıxdı, qış çıxdı.
|
