|
ÌÓÑÈÃÈ ÍßÇßÐÈÉÉßÑÈ
X.MIRZƏZADƏNIN «ETIRAF» VOKAL-SIMFONIK ƏSƏRI BARƏDƏ BƏZI MÜLAHIZƏLƏR
Qənirə HÜSEYNOVA
MEHTER MÜZIĞI
Şevki Faruk KANCA (Türkiye, Samsun)
VASIF ADIGÖZƏLOV YARADICILIĞININ ÜSLUB XÜSUSIYYƏTLƏRI
Imruz ƏFƏNDIYEVA
EMIN SABITOĞLUNUN MAHNILARINDA SÖZ ILƏ MUSIQININ QARŞILIQLI ƏLAQƏLƏRI
Ceyran MAHMUDOVA
QARA QARAYEV BALETLƏRINDƏ ƏNƏNƏVILIKLƏ MÜASIRLIYIN VƏHDƏTI
Ilhamə MƏMMƏDLI
ASƏF ZEYNALLININ ƏSƏRLƏRINDƏ MILLI LAD – INTONASIYA XÜSUSIYYƏTLƏRI
Cəmilə HƏSƏNOVA
|
|
II. MEHTER MÜZIĞI ESERLERININ MAKAMLARI
Mehter müziğinde Türk Musikisi makamları kullanılır, bu makamlardan da –eldeki notalara göre- en fazla yirmi beş tanesinin kullanıldığı bilinir. Ancak bestelerin içlerinde daha farklı makamlara geçişler mevcuttur. Makamların dizileri de yine Türk müziği ses sistemine göre oluşturulmuştur. Mehter müziğinde en çok kullanılan yirmi beş makamın gamları şu şekillerdedir:11
1. Çargah Makamı
2. Buselik Makamı
3. Rast Makamı
4. Uşşak Makamı
5. Hüseyni Makamı
6. Neva Makamı
7. Uzzal Makamı
8. Segah Makamı
9. Saba Makamı
10. Irak Makamı
11. Eviç Makamı
12. Rahatülervah Makamı
13. Nikriz Makamı
14. Nihavend Makamı
15. Pencgah Makamı
16. Rehavi Makamı
17. Beyati Makamı.
18. Acem Makamı
19. Sümbüle Makamı
20. Muhayyer Makamı
21. Mahur Makamı
22. Zirgüleli Hicaz Makamı
23. Tahir Makamı
24. Gülizar Makamı
III. MEHTER MÜZIĞI USULLERI
«Usul müziğin yürüyüş şeklini belirleyen biçimlendirilmiş bir ölçüdür. Müziğin temel taşlarından biridir. Müziğin belli süre içerisinde kalıplaşmış olan ölçü şeklidir. Zaman içinde uyumu sağlar ve müziğin ritmik yürüyüşünü belirler. Bu ise belli sürede saptanan belli vuruş kalıplarının tekrarı ile gerçekleşir. Zaman birimi temel zaman ölçüsüdür. Usul rakamında gösterilmiş olan notanın değeridir. Usullerde zaman ölçüsü olarak kullanılan ve usul rakamında gösterilmiş olan notanın değerine zaman birimi denir. (…) Usul ritmik bir kalıptır. Kuvvetli ve hafif vuruşlar ritmik bir uyum oluşturur ve usul meydana gelir.”12 Vurmalı enstrümanların çok özel bir yere sahip olduğu mehterhaneler de usuller oldukça ön planda ve önemlidir. Usuller de tıpkı makamlar gibi Türk Müziğinde kullanılanlardandır. Mehterhanelerde kullanılan usulleri ilk kez on sekizinci yüz yılda Hekimbaşı Abdülaziz Efendi incelemiş ve bu konuyla ilgili bir kaynak olan “Mecmıat-ül-letatifsandıkat-ül-mavrif” i hazırlamıştır. Us
ullerde, ritmik yapılarda üç önemli faktör bulunur: Kavi zaman13, Nim kavi zaman14, Hafif zaman. Türk müziğinde ağız ile yapılan ritmik usul vuruşlarında; “Düm” kuvvetli, “Te” kısa-hafif, “Tek” uzun zaman, “Ta” uzun zaman için sağ el vuruşlarında; “Tek” hafif, “Ke” kısa zaman-hafif, “Kv” Uzun zaman, “Hek” uzun zaman için sol el ile vurulur. Türk müziğinde sayıca oldukça fazla usul vardır. Bunların içinde mehterlerde sıklıkla kullanılanlar şunlardır:
1. Nim sofyan usulü: Iki zamanlı ve iki vuruşludur. 2/4lük veya 2/8lik ölçü ile belirtilir. Nim sofyan usulü aşağıdaki üç şekilde de meydana gelebilir. (nümunə ¹ 1)
2. Semai Usulü: Üç zamanlı ve üç vuruşlu usuldür. Sıklıkla aşağıdaki dört şekliyle kullanılır. (nümunə ¹ 2)
11 Kimi makamların birbirlerinin gam olarak aynı olduğu görülür. Ancak bu makamlardaki seyrin (müziğin akışının) farklılığı, kiminin inici, kiminin çıkıcı oluşu ve bu gibi bir takım hususlar bu makamların farklılıklarını ortaya koyar. Burada yalnızca makamların gamlarına değinilmiştir.
12 Çakar, Ç., “Türk Musikisinde Usul”, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Istanbul, 1996, sf. 16-17.
13 Kuvvetli zaman.
14 Yarı kuvvetli zaman.
|
