|
ÌÓÑÈÃÈ ÍßÇßÐÈÉÉßÑÈ
X.MIRZƏZADƏNIN «ETIRAF» VOKAL-SIMFONIK ƏSƏRI BARƏDƏ BƏZI MÜLAHIZƏLƏR
Qənirə HÜSEYNOVA
MEHTER MÜZIĞI
Şevki Faruk KANCA (Türkiye, Samsun)
VASIF ADIGÖZƏLOV YARADICILIĞININ ÜSLUB XÜSUSIYYƏTLƏRI
Imruz ƏFƏNDIYEVA
EMIN SABITOĞLUNUN MAHNILARINDA SÖZ ILƏ MUSIQININ QARŞILIQLI ƏLAQƏLƏRI
Ceyran MAHMUDOVA
QARA QARAYEV BALETLƏRINDƏ ƏNƏNƏVILIKLƏ MÜASIRLIYIN VƏHDƏTI
Ilhamə MƏMMƏDLI
ASƏF ZEYNALLININ ƏSƏRLƏRINDƏ MILLI LAD – INTONASIYA XÜSUSIYYƏTLƏRI
Cəmilə HƏSƏNOVA
|
|
“Vaxt var idi bizi-Azərbaycan bəstəkarlarını barmaqla saymaq olurdu. Incəsənətimiz gözlərimiz qarşısında möhkəmləndi və boy atdı. Cəsarətlə Ümumittifaq miqyasına çıxdı , sonra isə dünyanın bütün güşəsində gur, gənc səslə öz varlığını bildirdi. Hazırda Vətənimizin çoxmillətli incəsənəti içərisində Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi özünəməxsus ləyaqətli yer tutur”.
Qara Qarayev.
Bu gün Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin yüksək nailiyyətlərindən danışarkən, biz ilk növbədə sevimli bəstəkarımız Vasif Adıgözəlovun yaradıcılığını qeyd edirik. Bəli, onun zəngin yaradıcılığı və son zamanlar yaratdığı yeni əsərlər buna parlaq misaldır.
Vasif Adıgözəlovun musiqisini nəinki Azərbaycanda, ondan kənarda da minlərlə musiqisevərlər tanıyır. Onun gözəl, ürəyəyatan əsərlərini peşəkar musiqiçilər də, geniş kütlələr də sevir. Bu musiqiyə səciyyəvi olan dərin mənəviyyat, xəlqilik, incə və zərif melodiya insanı nəcibləşdirir, onun estetik hisslərinin inkişafına səmərəli təsir edir.
Dahi Qara Qarayev məktəbinin zəngin ənənələrini və novatorluq prinsiplərini ən yüksək səviyyədə inkişaf etdirərək, V.Adıgözəlov öz yolunu müəyyənləşdirmiş, musiqidə öz dəst-xəttini tapmışdır.
Maraqlıdır ki, V.Adıgözəlovun tələbəlik illərində yazdığı əsərləri bu gün də öz dəyərini itirməyib, ifaçılarımızın konsert repertuarında, habelə pedaqoji fəaliyyətimizdə, televiziya və radioda səslənir.
V.Adıgözəlov Azərbaycan musiqisini XX əsrin ən önəmli nailiyyətləri ilə maraqlı sintez yoluna istiqamətləndirməyə müvəffəq olmuşdur. Hər bir görkəmli bəstəkar kimi, V.Adıgözəlov da böyük-kicikliyinə və ya nə dərəcədə lazımlı olub-olmamasına görə musiqi janrları arasında secim prinsipinə yol verməyib. Əsl sənətkar kimi onun toxunduğu hər bir janrda böyük sənətkar və şəxsiyyət durur.
Görkəmli musiqiçi və təkrarsız, muğam ustası Zülfi Adıgözəlovun ailəsində göz açmış və bu gözəl ab-havanın istisi ilə bəhrələnmiş balaca bəstəkar tezliklə öz dəst-xəttini tapır, sonrakı illərdə fitri istedadını cilalayıb, yeni zirvələrə yüksəldir.
«Hər hansı xalqın həyatı özünəməxsus formalarda təzahür edir, başqa sözlə, həyatın əksi doğrudursa, demək xəlqidir»1. V.Adıgözəlovun bəstəkar kimi formalaşmasında xalq musiqisini dərindən bilməsi, xasiyyətindəki əməksevərlik, ciddilik, daim kamilləşmək xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Həqiqətən də, V.Adıgözəlovun əsərlərində «həyatın əksi doğrudur», bəstəkar həyatın reallığını böyük ustalıqla təcəssüm edir.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, V.Adıgözəlov Azərbaycan xalq musiqisinin sirlərini böyük sənətkar Zülfi Adıgözəlovdan öyrənmişdir. Digər tərəfdən, Adıgözəlovlar ailəsinə görkəmli sənətkarlar qonaq gələrdilər - Cabbar Qaryağdı oğlu, Qurban Pirimov, Seyid Şuşinski, Xan Şuşinski, Bəhram Mansurov. Bu gözəl və təkrarsız sənətkarların söhbətləri adətən xalq musiqisinin, muğam sənətinin saflığı, təmizliyi, inkişaf problemləri ilə bağlı olurdu. Milli musiqimizin inciləri, xalq musiqisinin müxtəlif janrları xanəndələrin ifasında səslənirdi. Məhz bu gözəl mühit V.Adıgözəlov
un estetik baxışlarının inkişafında aparıcı rol oynamışdı.
Vasif hələ Bülbül adına Orta Ixtisas musiqi məktəbində oxuyarkən, bir gənc bəstəkar kimi özünü sınaqdan keçirmişdir. 1952-ci ildə Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının təşkil etdiyi gənc bəstəkar-tələbələrin baxışında Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının tələbələri ilə yanaşı onun da müxtəlif alətlər üçün yazılmış maraqlı və ifadəli əsərləri ifa olunur. Bu əsərlərin fortepiano partiyasını məharətlə və professionallıqla Vasif özü ifa edir.
Bir ildən sonra, V.Adıgözəlov Bülbül adına Orta Ixtisas musiqi məktəbinin fortepiano və uşaq yaradıcılığı siniflərini uğurla bitir. Həmin il, yəni 1953-cü ildə V.Adıgözəlov Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının iki fakültəsinə müvəffəqiyyətlə imtahan verib daxil olur. Nəhayət, V.Adıgözəlov öz arzusuna çatır: o, dahi Qara Qarayevin bəstəkarlıq sinfinə, fortepiano ixtisası üzrə isə Simuzər Quliyevanın sinfinə daxil olur.
Hələ tələbəlik illərində V.Adıgözəlov respublika festivallarının mükafatları ilə təltif olunmuş, bir sıra yüksək professional səviyyəli əsərlər yaratmışdı. Azərbaycan Bəstəkarlar ittifaqının I qurultayında V.Adıgözəlov ilk dəfə simfonik poema və Sonata ilə çıxış etdi. Dinləyicilər bu əsərlərin zəngin milli əsasını, gənclik ruhunu və təravətliliyini, bəstəkarın orkestr və fortepiano texnikasının müxtəlif ifadə vasitələrinə sərbəst və cəsarətlə yiyələndiyini qeyd etdilər. Maraqlıdır ki, dahi bəstəkar D.Şostakoviç «Sovetskaə muzıka» jurnalında V.Adıgözəlovun «Sonata»sını xüsusi qeyd etmişdir.
Tələbəlik illərində yaratdığı simfonik orkestr üçün «Qəhramanlıq poema»sı Ikinci respublika gənclər festivalında I dərəcəli diploma layiq görüldü. Hələ tələbə ikən V.Adıgözəlovun əsərləri P.Çaykovski adına Moskva Konservatoriyasında Azərbaycan Incəsənətinin nailiyyətlərinə həsr olunmuş konsertlərdə uğurla səsləndi.
Gözəl romantik və şairanə obrazlarla səciyyə-lənən «Birinci simfoniya» V.Adıgözəlovun diplom işi oldu. Bu simfoniya gələcəyə vəsiqə və eyni zamanda axtarışlar dövrünün yekunudur. Gənclik təravəti ilə aşıb-daşan bu simfoniyanı ciddi Dövlət imtahan komissiyası yekdilliklə yüksək qiymətləndirdi. Olduqca səmimi və ürəyəyatan musiqidə gənc müəllifin bacarığı, professionallığı dramaturgiyada özünü büruzə verir. Təzadlı mövzuları möhtəşəm səpgidə şərh etmək meyli onun yaradıcılıq təxəyyülündə simfonik başlanğıcın üstün mövqe tutmasını müəyyənləşdirmişdir. Və ən başlıcası odur ki, «Birinci simfoniya» milli musiqinin və klassiklərin ənənələrinə sadiq qalmaq münasibətini bir daha təsdiq etmişdir. Bütün bu cizgilər V.Adıgözəlovun sonrakı simfoniyalarında daha yeni, emosional, bədii səviyyədə açılacaqdı.
V.Adıgözəlov üç simfoniyanın, simfonik poemaların – «Qəhramanlıq poeması», «Afrika mübarizə edir», «Mərhələlər», «Bayram uver-tyurası»nın, daha sonra vokal-simfonik poemaların, simfonik orkestrin müşayiəti ilə dörd royal üçün yazılmış «Poema», «Segah» muğam - simfoniyasının müəllifidir. Adı səkilən əsərlərdən hər biri bəstəkarın yaradıcılığında mühüm mərhələyə çevrilmiş, Azərbaycan simfonizminin mürəkkəb konseptual inkişafının müasir mərhələsində yeni bir səhifə açmışdır.
Vasif müəllim üçün simfoniyanın yaranması yeni insanın dünyaya gəlməsi ilə bağlıdır. Bu münasibətlə onun ideyaları sanki akademik B.V.Asafyevin simfoniya haqqındakı dərin düşüncələrini əks etdirir: «Hər yeni simfoniya ilə bəstəkarın mənəviyyatında yeni insan yaranır. Bəstəkar simfoniya yazarkən gerçəkliklə üz-üzə gəlir, ona olan münasibətini musiqidə əks etdirir və bununla da, özünü kəşf edir». Asafyevin dərin mənalı sözləri simfoniya janrının mürəkkəbliyini və bədii estetik əhəmiyyətini bütün dərinliyi ilə açır.
Neçə il əvvəl «Ikinci simfoniya»nın premyerasından sonra V.Adıgözəlovun dediyi sözləri xatırlatmaq istərdim: «Məhz simfoniyada şəxsiyyətin formalaşması prosesi digər janrlara nisbətən daha parlaq ifadə olunur. Simfoniya dərin mənalı olmalı və təcəssüm etdirdiyi ideyanı bütünlüklə ifadə etməlidir. Bu janrın miqyası, tembrlərin dramaturgiyası, hissələrin təzadlı qarşılaşdırılması, müasir musiqi texnikasının vasitələrindən geniş istifadə etmək imkanı obrazın daxili inkişafına kömək edir. Mənim üçün yalnız hissələrin təzadlığı deyil, həm də onların arasındaki əlaqə vacibdir. Bu, obrazın modifikasiyası üçün nəhəng, dinamik impuls verir».
Patris Lumumbanın faciəli ölümündən bəhs edən «Afrika mübarizə edir» simfonik poeması V.Adıgözəlovun yaradıcılığında parlaq proqramlı əsərdir. Bu poemanın bədii əhəmiyyəti onun daimi aktuallığından və ümumbəşəri mahiyyətindən irəli gəlir. Həqiqət uğrunda, xalqlar dostluğu naminə bütün bəstəkarlarımızın apardıqları mübarizəni də V.Adıgözəlov öz əsərində ifadə etmişdir. Q.Qarayevin, C.Hacıyevin, C.Cahangirovun ənənələrini davam etdirərək istedadlı sənətkar bu əsərini belə düşünürdü.
1 V.Q.Belinskiy. Poln. Sobr. Soç. T.I. M., Izd. AN SSSR, 1953, s.295.
|
