|
ÌÓÑÈÃÈ ÍßÇßÐÈÉÉßÑÈ
X.MIRZƏZADƏNIN «ETIRAF» VOKAL-SIMFONIK ƏSƏRI BARƏDƏ BƏZI MÜLAHIZƏLƏR
Qənirə HÜSEYNOVA
MEHTER MÜZIĞI
Şevki Faruk KANCA (Türkiye, Samsun)
VASIF ADIGÖZƏLOV YARADICILIĞININ ÜSLUB XÜSUSIYYƏTLƏRI
Imruz ƏFƏNDIYEVA
EMIN SABITOĞLUNUN MAHNILARINDA SÖZ ILƏ MUSIQININ QARŞILIQLI ƏLAQƏLƏRI
Ceyran MAHMUDOVA
QARA QARAYEV BALETLƏRINDƏ ƏNƏNƏVILIKLƏ MÜASIRLIYIN VƏHDƏTI
Ilhamə MƏMMƏDLI
ASƏF ZEYNALLININ ƏSƏRLƏRINDƏ MILLI LAD – INTONASIYA XÜSUSIYYƏTLƏRI
Cəmilə HƏSƏNOVA
|
|
Tut ağacının bar verməsi və əzəmətindən nəql edən beşinci hissə öz bədiiliyi ilə seçilir. Musiqi və poeziyanın parlaq, orijinal və təkrarsız səhifələri oratoriyanın altıncı hissəsi «Mənim Şuşam»la bağlıdır. Qarabağın gözəl peyzajı ornamentli zəngin qədim xalçanın naxışları ilə assosiasıya yaradır ki, burada sanki qədim Qarabağın tarixindən bəhs olunur, Azərbaycan xalqının emosional –həyəcanlı səsi ehtirasla səslənir.
«Qarabağ şikəstəsi» oratoriyasının finalı qələbəyə qətiyyət və inamı ifadə edərək dahi Azərbaycan xalqına himn kimi səslənir. Burada bəstəkar Azərbaycan ənənəli şifahi klassik musiqisin xüsusi yer tutan zərbi-muğam vokal-instrumental janrından istifadə etmişdir. V.Adıgözəlov bu muğamın arxitektonikasını, hətta onun Qarabağdakı ifaçılıq traktovkasının xüsusiyyətlərini bütünlüklə saxlamışdır. «Qarabağ şikəstəsi» oratoriyası yüksək professional və bədii səviyyədə yazılmış möhtəşəm, monumental əsərdir.
«Odlar yurdu» və «Qarabağ şikəstəsi» oratoriyaları respublika Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Heç şübhə yoxdur ki, bu əsər ölkəmizin ən yaxşı kollektivlərinin repertuarında layiqli yer tutacaq. Artıq indi oratoriyalar bir çox ifaçıların diqqətini cəlb edir, tez-tez radio və televiziya ilə ifa olunur.
V.Adıgözəlov yeni əsər – R.Zəka Xəndanın sözlərinə «Novruzum» kantatasını yaradıb (solist, qarışıq xor və simfonik orkestr üçün). Kantata 4 hissədən ibarətdir: 1. «Azərbaycan», 2. «Səməni», 3. «Kosa-kosa», 4. «Novruzum». Bu əsərdə bəstəkar xalq musiqisinin bütün incəliklərindən, folklorun ayrı-ayrı janrlarından geniş istifadə etmişdir.
«Novruzum» kantatasının musiqi dili olduqca aydın, sadə və gözəldir. V.Adıgözəlov «Yallı», «Cəngi» və «Şalaxo» kimi Azərbaycan xalq rəqs ritmlərindən yüksək sənətkarlıqla istifadə etmiş və gözəl müasir əsər yaratmışdır. Kantatanın melo-sunda lirik xalq mahnılarının intonasiyaları eşidilir və musiqiyə xüsusi təravət, ifadəlilik və səmimilik gətirir.
«Novruzum» kantatası Azərbaycan xalqının adət və ənənələrini müasir səviyyədə tərənnüm edir.
V.Adıgözəlovun yeni yaradıcılıq zirvəsi – «Çanaqqala» oratoriyasıdır. Bildiyimiz kimi, «Çannaqqala» 1915-ci ildə Türkiyədəki tarixi hadisəyə həsr olunmuşdur: türk xalqının igid və cəsarətli oğlu Atatürk xarici ölkələrin istilaçılarına qarşı mübarizəyə rəhbərlik edir. «Çanaqqala» savaşında türklərin möhtəşəm qələbəsi nəticəsində Osmanlı imperiyası dağıdılır və Atatürkün rəhbərliyilə müstəqil Türkiyə Respublikası yaradılır.
Oratoriyanın ilk ifası 1998-ci ildə Türkiyə Prezident simfonik orkestrinin, Türkiyə Mədəniyyət Nazirliyinin və Ankara radiosunun birləşmiş xoru (rəhbəri Elnara Kərimovadır), Izmir və Ankara Dövlət Konservatoriyasının solistlərinin ifasında səsləndi. Bu oratoriyada istedadlı dirijorumuz Yalçın Adıgözəlov öz ifaçılıq qabiliyyətinin ən gözəl və səciyyəli xüsusiyyətlərini nümayiş etdirdi: yüksək professionallıq, sənətkarlıq, mahirlik. O, hər dəfə bu mürəkkəb və möhtəşəm əsəri çox orijinal bir tərzdə, parlaq üslubda, özünəməxsus bir ustalıqla interpretasiya edir.
Librettonun müəllifi Sabah xanım Duru, mətnin müəllifi isə Mehmet Akif Ersoydur. Premyeradan sonra, oratoriya tez-tez ifa olunur, kompakt diskə yazılmışdır.
Son illər yaratdığı mühüm əsərlər sırasında «Təntənəli kantata»nı (sözləri F.Qocanındır) və «Qəm karvanı» oratoriyasını (sözləri R.Rzanındır) qeyd edək, axırıncı əsər şəhidlərin əziz xatirəsinə həsr olunmuşdur.
Biz xüsusi olaraq bəstəkarın yaratdığı gözəl, parlaq və yüksək səviyyəli «Segah» simfonik muğamını da qeyd etməliyik. Arzumuz odur ki, bu yaxınlarda adlarını çəkdiyimiz əsərlər tezliklə ifa olunsun və çap edilsin.
Keçən ilin son ayında Azərbaycan musiqi tarixində yeni səhifə açıldı: sevimli bəstəkarımızın «Natəvan» operasının premyerası oldu. Bu operanın böyük müvəffəqiyyəti iki görkəmli şəxsiyyətin adı ilə sıx bağlıdır: Vasif Adıgözəlov və Nazim Ibrahimov. Müəlliflər bu əsəri Xurşidbanu Natəvanın anadan olmasının 170 illiyinə həsr etmişlər. Əsərdə Xurşidbanu Natəvanın, Qasım bəy Zakirin «Məclisi - üns» ədəbi dərnəyi üzvlərinin şerlərindən istifadə edilmişdir. Operanın şerlərini istedadlı şairəmiz Ruzgar Əfəndiyeva yazmışdır.
«Natəvan» operası tanınmış Azərbaycan şairəsi, möhtəşəm Qarabağın hakimi Mehdiqulu xanın qızı Xurşidbanu Natəvanın həyat və yaradıcılığından bəhs edir. Görkəmli şairənin Vətənin azadlığı uğrunda mübarizəsi, sevinci, kədəri, XIX əsrin ikinci yarısında Qarabağda baş vermiş hadisələr musiqi ilə tamaşaçılara və dinləyicilərə çatdırılır. Operanın dramaturgiyasının əsas prinsipləri Azərbaycan tarixinin bu günü ilə bağlıdır. Məhz bununla əlaqədar operanın final səhnəsində Natəvanın ruhu bizi sanki haraylayır:
«Nigaranam Qarabağdan!
Babamın andı torpaq,
Qəlbimin odu torpaq
Ana yurdum Qarabağ!
Qeyrət qalam Şuşadan nigaranam…
Şuşanı alın geri!
Ahım odlar, yeri göyü
Şuşanı alın geri!
Şuşanı xilas edin!»
V.Adıgözəlovun əsərləri sırasında «Qarabağ şikəstəsi» aktual, daima insanları düşündürən, həyacanlandıran bir əsərdir. Həqiqətən, «Qarabağ şikəstəsi» ziddiyyətli bir zamanda yaşayan insanın həyatına və taleyinə, mübarizəsinə və qələbə əzminə həsr edilmişdir və musiqi tariximizdə yeni bir səhifədir. Bu oratoriyanı xüsusi xatırlamaqda məqsədimiz qələcəkdə operanın həmin əsər ilə parallel intonasiya tematik nöqtələrini tədqiq etməkdir.
Ümumavropa musiqi tarixindən hamımıza bəllidir ki, libretto və musiqi özünün «sinxron» vəhdətini tapanda, bəstəkarların operaları klassik nümunələrə çevrilir. Librettonun müəllifi, istedadlı və tanınmış publisist, içtimai xadim Nazim Ibrahimov dramaturji cəhətən olduqca maraqlı, cəlbedici libretto yaratmışdır.
Qarabağın qeyri-adi gözəl təbiəti, büllur sulu bulaqları, ətirli cəmənlikləri, uca dağları və dünyaya bəxş etdiyi görkəmli sənətkarları xain qonşularımızın həmişə diqqət mərkəzində olub. Və operanın müəllifləri Vasif Adıgözəlov və Nazim Ibrahimov dramaturji xətti – yəni Qarabağ tarixinin bir dövrünü sənətkarlıqla canlandırıblar.
Bütün əsərlərində və xüsusilə oratoriya və kantatalarında muğam sənətinə, aşıq ənənələrinə, xalq mahnılarına, təsniflərə, rəqslərə və ümumən qədim xalq incilərinə sadiq qalan V.Adıgözəlov, məhz yeni əsərində bu prinsipi, bu üslub xüsusiyyətlərini daha da möhkəmləndirir və yeni mərhələdə inkişaf etdirir.
Bir faktı da qeyd etməliyik ki, bəstəkarın oratoriyalarına xas olan milli xüsusiyyətlər, harmoniya və polifoniya sahəsində tapıntılar «Natəvan» operasında da özünü göstərir.
Natəvanın obrazı operada olduqca dinamik və mürəkkəbdir, çoxsahəli və modifikasiyaya uğrayan bir obrazdır.
Bəstəkarın üslub xüsusiyyətlərini diqqətlə izləyərkən, görürsən ki, V.Adıgözəlov hər bir yeni əsərində, xüsusilə faktura və harmoniya sahəsində yeni bədii–texniki tapıntılarla musiqisini zənginləşdirir. Belə tapıntılar həmçinin bəstəkarın yeni əsərində - «Natəvan» operasında öz əksini tapır.
Operanın baş qəhramanı xan qızı Xurşidbanu Natəvan partiyasını Azərbaycan respublikasının xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı, Beynəlxalq müsabiqələr laureatı, professor Xuraman Qasımova ifa edir. Sevimli muğənnimizin traktovkasında bu qeyri-adi obraz musiqidə ən zəngin bədii ifadə vasitələrilə açılır: istər melodiyada, istər təravətli, harmonik dilində, və istərsədə simfonik orkestrin rəngarəng tembrlərində. I pərdədə Xuraman xanım ehtirasla oxuyur:
«Yurdunu Pənah xanın
Qoy almasın duman, çən
Müqəddəs torpaqdan vermərəm
Vermərəm heç zaman!
Yurdumda yer də verdim, göy də verdim
Torpağımdan ey pay uman!
Pəncəmdə əzilərsən, məhv olarsan
Yer üzündən silinərsən»
Sonra səslənən duet – Natəvan və Xasay bəy Usmiyev – obrazın başqa çalarlarını açır. Lirik-psixoloji obraz sanki püxtələşir, çiçək kimi açılır. Müğənnilər şerdə, sözlərin düzümündə və axımında musiqinin qeyri-adi xüsusiyyətlərini, gözəl melodiyasını təcəssüm edirlər.
Biz, həmçinin gözəl vokal sənəti ilə cəlb edən Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Həsən Enami (Xasay bəy Usmiyev), Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Şahlar Quliyev (Qasım bəy Zakir), Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Elxan Əhədzadə (Aleksandr Düma), Bəhram Əliyev (Qara paltarlı şəxs), Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Nəzakət Teymurova (Xanəndə qızı) və digər artistləri qeyd etməliyik.
«Natəvan» operasının quruluşçu rejissoru Azərbaycan və Özbəkistan Respublikalarının xalq artisti, Özbəkistan Dövlət mükafatı laureatı, professor Firidun Səfərov, baletmeyster SSRI Dövlət mükafatı laureatı, Azərbaycan Respublikası-nın xalq artisti Tamilla Şirəliyeva, quruluşçu rəssam Azərbaycan Respublikasının xalq rəssamı, Dövlət mükafatı laureatı Rafiz Ismayılov, xormeyster Sevil Hacıyevadır.
Nəhayət, biz «Natəvan» operasının musiqi rəhbəri və dirijoru, mahir ifaçı Yalçın Adıgözəlovu xüsusilə qeyd etmək istərdik. Operanın müvəffəqiyyəti, tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə, səmimi qəlbdən qarşılanması məhz, ilk növbədə, gözəl dirijorun adı ilə sıx bağlıdır.
Sevimli sənətkarımız V.Adıgözəlov əsərləri ilə xalqın rəğbətini qazanmış, parlaq fərdi üslubu ilə fərqlənən, yüksək professional bəstəkardır. O, həmçinin BMA-nın kafedra müdiridir, professordur. V.Adıgözəlov Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının birinci katibidir. Qısa müddət ərzində o, yeni katiblik ilə birlikdə Ittifaqımızın yaradıcı, mədəni həyatının fəallaşdırılmasi üçün çox iş görmüşdür.
V.Adıgözəlov hər hansı bir janrda işləsə də həmişə aktiv və gərgin axtarışdadır. Artıq bu gün biz inamla deyə bilərik ki, V.Adıgözəlovun əsərləri Azərbaycan musiqisinin klassik əsərləri sırasında layiqlli yer tutacaqdır.
«Əsl sənətkar… istər – istəməz öz estetik idealları uğrunda döyüşə atılır, həyat səhnəsində fəal rol oynamağa çalışır, o həmişə xalqla birlikdədir, xalqın özüdür»2. Görkəmli bəstəkarımız V.Adıgözəlov haqqında məqaləni Qara Qarayevin bu gözəl və səmimi sözləri ilə tamamlamaq istərdim.
2 Q.Qarayev. Azərbaycan bəstəkarlarının III qurultayında məzurə. – «Qobustan» jurnalı, 1969, ¹1, s.8
|
