|
ÌÓÑÈÃÈ ÒßÙÑÈËÈ Âß ÌÀÀÐÈÔ×ÈËÈÉÈ
BÜLBÜLƏ LAYIQ MONUMENTAL SALNAMƏ YARADILMALIDIR
Mübariz QULIYEV
MUSIQI TARIXIMIZIN ÖYRƏNILMƏMIŞ SƏHIFƏLƏRI - KÖVKƏB KAMILBƏY QIZI SƏFƏRƏLIYEVA
Adilə MAILOVA
MUSIQIYƏ HƏSR OLUNMUŞ IKI TALE
.
XALQ YARADICILIĞI - MUSIQI TƏRBIYƏSININ ƏSASIDIR
Minarə DADAŞOVA
AŞIQ MUSIQISININ TƏDRIS PROSESINDƏ TƏTBIQINƏ DAIR
Afaq RÜSTƏMOVA
MUSIQI DÜNYASI JURNALININ INTERNET SAYTLARININ
Səadət SEYIDOVA
|
|
«... el aşıqları, onların oxuduqdarı mahnı və muğamlar, danışdıqları nağıl və dastanlar, indiki mədəni tələblər mənasında desək, əhali üçün vaxtı ilə müəllimi də, mətbuatı da, kinonu da, professional teatrı da, radionu da əvəz etmişdir». 3 Göründüyü kimi, görkəmli pedaqoq-alim də aşıq yaradıcılığının böyük tərbiyəvi əhəmiyyətini qeyd etmişdir.
Aşıq musiqisi mövzusu elmi, metodik-pedaqoji ədəbiyyatda da öz əksini müəyyən dərəcədə tapmışdır. Məmmədov T.A. «Azərbaycan aşıqlarının ənənəvi havaları» (Bakı, «Işıq» nəşr., 1989) monoqrafiyasında Azərbaycan şifahi xalq ənənələrinə əsaslanan aşıq havaları, onun musiqi-poetik dili, janr formaları haqqında geniş məlumat verir. Bu monoqrafiyanın daha bir yaxşı cəhəti odur ki, burada 60 aşıq havalarının not yazısı öz əksini tapmışdır. Lakin bu əsər sırf musiqişünaslıq səpgisində yazıldığından biz burada araşdırdığımız problemlərlə rastlaşmırıq. Nota salınmış 60 aşıq havalarının ümumtəhsil məktəblərində istifadə edilməsi şagirdlərin bədii-estetik tərbiyəsinə müəyyən dərəcədə müsbət təsir göstərə bilər. Məhz bu baxımdan həmin aşıq havalarının not yazılarından məktəblərdə musiqi dərsləri və dərsdən kənar musiqi məşğələləri prosesində istifadə etmək mümkündür.
Məmmədova M.K. - «Uşaq bağçasının rus qruplarında Azərbaycan musiqisi nümunələrindən istifadənin pedaqoji imkan və yolları» dissertasiyasını avtoreferatında (Bakı, 1991) digər Azərbaycan musiqisi janrları ilə bərabər estetik tərbiyə prosesində eyni zamanda aşıq musiqisi nümunələrindən də istifadə etməyi məsləhət görür ki, bunun da həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri vardır. Belə ki, bağça yaşlı uşaqlar üçün aşıq musiqisi qavramaq hələ çox tezdir, digər tərəfdən isə rəqs xarakterli bəzi aşıq musiqisi nümunələrini dinləmək və ritmika mərhələlərində istifadə etmək mümkündür.
Sadıqov F. «Məktəb özfəaliyyət musiqi dərnəkləri» (Bakı, 1988) adlı monoqrafiyasında ümumtəhsil məktəblərində digər xalq çalğı alətləri ilə bağlı dərnəklərin yaradılması ilə bərabər aşıq musiqisini öyrədən dərnəklərin də yaradılmasını tövsiyə edir. 4
1976-cı ildə V.I.Lenin adına API-nun mətbəəsində professor S.Quliyevin «Musiqi tərbiyəsi və tədrisinin metodikası» adlı metodik vəsait çap olunur. Bu vəsaitdə də musiqi tərbiyəsinin müəyyən problemlərinə həsr olunmuş məqalələr, I-VI sinif üçün musiqi proqramı və proqrama daxil edilmiş mahnıların sözləri öz əksini tapmışdır. Bu tədris vəsaiti ümumtəhsil məktəblərinin musiqi müəllimləri üçün müəyyən dərəcədə əhəmiyyətli olsa da bilavasitə biz bu metodik məcmuədə aşıq musiqisinin tədrisi ilə əlaqədar heç bir elmi axtarışlara rast gəlmirik ki, bu da məhz o dövrdə aşıq musiqisinə düzgün olmayan münasibətin nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Belə ki, uzun illər məktəb şagirdlərinə professional Azərbaycan, rus, Avropa bəstəkarlarının müxtəlif janrlı əsərləri ilə tanış olması məsləhət görülsə də, aşıq musiqisi və digər xalq musiqi nümunələri diqqətdən kənarda qalmışdır. 5
Görkəmli Azərbaycan musiqişünası M.S.Ismayılov «Azərbaycan xalq musiqisinin janrları» adlı monoqrafiyasında aşıq musiqisinə xüsusi yer ayırır. Bu monoqrafiyada aşıq musiqisini qəhrəmanlıq, lirik, epik, məzhəkəli kimi qruplara bölən müəllif həm də bu janrdan məktəblilərin estetik tərbiyəsi prosesində istifadə etməyi məsləhət görür. Bu əsərin məktəb üçün yaxşı cəhətlərindən biri də odur ki, müəllif professional bəstəkarlarımızdan Ü.Hacıbəyovun, Q.Qarayevin, C.Hacıyevin, C.Cahangirovun, Ə.Abbasovun və digərlərinin yaradıcılığında aşıq musiqisinin yer tapmasını aydınlaşdırıb və bunlardan da dərs prosesində istifadə etmək mümkünlüyünü göstərib. 6
Mustafayeva J.Ə. «Şagirdlərin vətənpərvəlik tərbiyəsində xalq pedaqogikası materiallarından istifadə» (Bakı, 1992, Avtoreferat) adlı dissertasiyasında digər xalq yaradıcılığı nümunələrilə yanaşı, aşıq yaradıcılığından məktəblərimizdə düzgün istifadə olunmadığını qeyd edir. Onun tədqiqatından aydın olur ki, məktəblərin ədəbiyyat kursunda aşıq yaradıcılığının öyrənilməsinə çox az vaxt ayrılıb ki, 2 saat ərzində bu qədər məsələlərdən danışıb, onları şagirdlərə ədəbi-bədii və pedaqoji aspektdə dərindən öyrətmək qeyri-mümkündür. 7
Ü.Hacıbəyov özünün «Aşıq yaradıcılığı» məqaləsində aşıq musiqisini epik və lirik olaraq iki kateqoriyaya ayırmaqla bərabər bu nümunələri ümumtəhsil və musiqi təhsili sistemində böyüməkdə olan nəslə öyrətməyi məsləhət görür. 8
V.Xəlilov «Azərbaycan folklor nümunələrindən istifadə kiçik yaşlı məktəblilərin estetik tərbiyə vasitəsi kimi» dissertasiyasında aşıq musiqisinin məktəb praktikasında az istifadə olunduğunu qeyd etməklə bərabər bu janrdan olan nümunələri kiçik yaşlı məktəblilərin tədris proqramlarına daxil etməyi məsləhət görür. 9
V.Xəlilov öz dissertasiyasında aşıq musiqi nümunələrinin şagirdlərin mənəvi hisslərinin formalaşması prosesində böyük əhəmiyyətə malik olduğunu göstərməklə bərabər, bu nümunələrdən fənlərarası əlaqə mərhələsində də istifadə etməyi məsləhət bilir. Lakin onun tədqiq etdiyi problem ibtidai sinif şagirdlərilə əlaqədar olduğu üçün müəllif geniş mənada aşıq musiqisindən istifadə etmək məsələsini həll edə bilməzdi.
1985-ci ildə Moskva şəhərində F.Xalıqzadənin «Azərbaycan xalq musiqisinin ritmikası» adlı dissertasiyasının avtoreferatının ikinci fəslində instrumental və vokal aşıq musiqisinin ritmikası elmi cəhətdən araşdırılıb. Lakin bu araşdırma yalnız musiqişünaslıq baxımından olub, burada araşdırdığımız problem öz əksini tapmamışdır.
Azərbaycan Respublikası Maarif Nazirliyinin mətbəəsində 1986-cı ildə O.Rəcəbovun və F.Sadıqovun «Musiqi dərslərində tərbiyə işinin təşkili» adlı metodik tövsiyələr çap olunur. Bu metodik vəsaitdə uşaq mahnılarından kiçik yaşlı məktəblilərin estetik tərbiyə sistemində istifadə imkanları araşdırmaqla bərabər həm də müxtəlif xalq musiqisi janrlarından, o cümlədən aşıq musiqisindən məktəbdə istifadə edilməsi məsləhət görülür. Bu haqda müəlliflər belə yazırlar: «Ayrı-ayrı mahnıların (o cümlədən aşıq havalarının) vətənpərvərlik və beynəlmiləlçilik imkanlarından istifadə etmədikdə dərs sönük, zəif keçir». 10
Göründüyü kimi, müəlliflər aşıq havalarından da vətənpərvərlik tərbiyəsi sistemində istifadə etməyi məsləhət görsələr də, məhz aşıq havalarının necə məktəbə gətirilməsini göstərməmişlər.
1990-cı ildə Moskvada «Muzıka» nəşriyyatında «Azərbaycan instrumental musiqisi» 11 adlı vəsait çap olunur. Bu vəsaitə sənətşünaslıq namizədi S.Abdullayevanın yazdığı giriş sözündə digər Azərbaycan instrumental xalq musiqisi nümunələrilə bərabər aşıq instrumental musiqisi haqqında da yığcam məlumat verilir. Bu vəsaitdə xalq havalarının bir neçəsinin not yazısı da öz əksini tapmışdır ki, bunlardan ümumtəhsil məktəblərinin «Musiqi» dərslərində müəllimlər istifadə edə bilərlər. Həmin vəsaitə daxil olan aşıq havaları belə adlanırlar: Misri, Baş müxəmməs, Koroğlu, Qəhrəmanı, Müxəmməs, Duraxanı, Ovşarı, Kərəmi, Şəmkir dübeyti, Şirvan şikəstəsi, Şikəstə, Aşıq gözəlləməsi, Şəmkir gözəlləməsi, Yanıq Kərəmi, Şirvan gülü, Əkbə, Orta müxəmməs, Osmanlı. Göründüyü kimi bu not nümunələri musiqi müəllimləri üçün çox lazımlı didaktik vəsait ola bilər.
1988-ci ildə musiqişünas N.Ələkbərovanın «Estetika və musiqi yaradıcılığı» adlı tədqiqat işi Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən çap olunur. Müəllif aşıq musiqisinə həsr etdiyi paraqrafda bu janrın yaradıcılıq xüsusiyyətlərini fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən tədqiq etməklə bərabər onlardan tədris prosesində geniş istifadə etməyi məsləhət görür. 1992-ci ildə O.Rəcəbov və E.Dehqaninin «Ümumtəhsil məktəblərində musiqi tədrisi metodikası» adlı metodik vəsaiti Gəncə şəhərinin Dövlət Pedaqoji Institutunun Nəşriyyatı tərəfindən çap olunur. Bu metodik vəsaitdə aşıq musiqisinin məktəblə əlaqəsi haqqında belə yazılır: «Azərbaycan xalq aşıq musiqilərinin arasında cəsurluq, nəciblik və doğruluğu tərənnüm edən qəhrəmanlıq mahnıları az deyildir. Xalqımız Cavanşir, Koroğlu, Qaçaq Nəbi, Qatır Məmməd kimi qəhrəmanlarına mahnılar həsr etmişdir ki, bundan da musiqi dərslərində istifadə etmək olar». Adı çəkilən metodik vəsaitdə həm də qeyd olunur ki, son otuz ildə aşıq musiqisi ümumtəhsil məktəblərinin musiqi proqramlarında çox az
miqdarda daxil edilib ki, bu da şagirdlərdə qədim xalq musiqisi janrı haqqında məlumatların olmamasına gətirib çıxarır və onlara maraq azalır.
3 Həşimov Ə. Azərbaycan xalq pedaqogikasının bəzi məsələləri. Bakı, Maarif, 1970, s. 168
4 Sadıqov F. Məktəb özfəaliyyət musiqi dərnəkləri. Metodik tövsiyələr. Bakı, Azərbaycan Maarif Nazirliyinin mətbəəsi, 1988, s. 38-40
5 Quliyev S. Musiqi tərbiyəsi və tədrisi metodikası. Bakı, API nəşr., 1976
6 Ismayılov M.S. Azərbaycan xalq musiqisinin janrları. Bakı, Azərb. SSR Elmlər Akademiyasının nəşr., 1960, s. 47
7 Mustafayev J.Ə. Şagirdlərin vətənpərvərlik tərbiyəsində xalq pedaqogikası materiallarından istifadə. Bakı, 1992, s. 12
8 Qadcibekov. U. O muzıkalğnom iskusstve Azerbaydcana. Baku, Azqosizd., 1966, s. 33
9 Xəlilov V. Azərbaycan folklor nümunələrindən istifadə kiçik yaşlı məktəblilərin estetik tərbiyə vasitəsi kimi. Bakı, 1975, s. 7
10 Rəcəbov O., Sadıqov F. Musiqi dərslərində tərbiyə işinin təşkili. Bakı, 1986, s. 43
11 Azerbaydcanskaə instrumentalğnaə muzıka. M., Muzıka, 1990
|
