|
ÁÈÇß ÉÀÇÛÐËÀÐ...
DÜSSƏLDORFDAN (ALMANIYADAN)...
Haluk Yüsel
MEHTER VE MUSIKI
Şevki Faruk KANCA
Turkiye’de Laylalar (Ninniler)
Adnan Tönel
OPERET SANATI VE TÜRK OPERETLERI
Emel ŞENOCAK
ANADOLU VE TRAKYA ALAN KUTLAMALARINDA NEVRUZ
Cengız DAIMI
|
|
F -TEKKE MUSIKISI
Tekke Müziği cami musikisi ile pek çok ortak yönü bulunan ve Mevlevilik tarikatı ile yakın bağlantısı olan, zikir, ibadet ve musikisinin birlikte yapıldığı müzik türüdür. Cami müziğinden en belirgin farkı müzik icrası sırasında enstrüman kullanılmasıdır.
Tekke musikisi cami müziğinden icradaki tavır, eserlerin besteleniş şekli ve kimi beste formların-daki raks ve müziğin beraberliğinden dolayı farklılıklar içermektedir.
Tekke müziğindeki icra işlevsel bir yapıya sahiptir. Bundan ötürüdür ki tekke ve dergahlarda icraları yapılan Ayin-i şeriflerde ana amaç profesyonelleşmiş müzik icrası değil Allah ( c.c.) için yapılan bir zikirdir.
Tekke musikisi için yapılan kimi tanımlar şöyledir:
“ Islam tarikatlarının barındığı, bir şeyhi, dervişleri ve tarikatına göre adap ve teşkilatı olan binadır. Büyüklerine “dergah”, daha büyüklerine “astane” derler. Küçüklerine “hücre” ve “zaviye” tabir olunur. Ama hepsinin umumi ismi tekke’dir.” 15
Dini yapılı bestelerde müzik zikir adı verilen bir çeşit ibadeti renklendirmek ve akışını sağlamak için uygulanır. Tasavvuf müziğinde; müzik ve dini raks çeşitli kıyafetlerle bürünüp insan ruhundaki estetik anlayışla birleşerek ve bu amaç doğrultusunda Tanrıya karşı yapılan bir ibadettir.
Tekke müziğindeki ayinler sırasında üç şekil içerisinde vaziyet alınır.
Bunlar:
Oturarak kuudi
Ayakta Kıyami
Çember halinde Devrani
Ancak Bektaşilerce yapılan sema, farklı tarzda icra edilir.
Tekke musikisinde yer alan beste formlarında enstrüman olarak kudüm, bendir, nevme, mazhar gibi vurmalı çalgılar sıkça kullanılır. Mevlevi tarikatındaki tasavvufu düşünce,insanın Allah’a (c.c.) olan inancını musiki ile ifade edilmesinin bir yansımasıdır. Bundan ötürü bütün Mevlevi tarikatlarında yapılan ayinler sırasında icra olan müzik kimi yerde coşkun, hareketli, kimi yerde ise ağır yapılıdır ve bu çok doğaldır. Tıpkı insanın kimi zaman coşkun kimi zaman suskun olduğu gibi.
Tekke musikisinde icra edilen eserlerde saz eşliği çoğunlukla ney ismi verilen bir enstrüman tarafından yapılır. Ney enstrümanının ses ahengi tınısı ve direkt ruhani duygulara ifade etmesinden dolayı ibadet musikilerinde sıkça kullanılır. Ancak kimi Bektaşi müziklerinde kullanılan enstrüman olarak bağlama ailesi rağbet görmektedir.
Mevlevi müziğinde sıklıkla kullanılan enstrümanlar şunlardır:
- Ney
- Rebab
- Ud
- Kanun
- Kemençe
- Tambur
Tekke müziğinin icra edildiği yerlerin başında Mevlevihaneler16 gelmektedir. Mevlevi tekkeleri içinde barındırdığı bir çok Mevlevi bestekarlardan dolayı Türk Müziğine büyük etkisi olan bir kuruluştur.
Mevlevi tekkelerinin bu konumunu günümüzde eğitim ve öğretim veren konservatuarlarına benzetmek her ne kadar aynı olmasa da çok fazla yanlış olmaz inancını taşımaktayız.
*Tekke Müziği Beste Formları:
1) Mevlevi Ayini
2) Durak
3) Şuğul
4) Ism- i Celal
5) Savt
6) Mersiye
7) Nefes
8) Na’ t
9) Münacat
10) Ilahi
1) MEVLEVI AYINI:
“Mevlevi tarikatında sema yapılırken çalınıp okunmak üzere bestelenmiş eserlerdir.” 17
Ayin kelime anlamı olarak dini merasim, töre, usul, “ bir tarikat ya da mezhebin kendine özgün töreni”18 olarak ifade edilebilmektedir.
Ayinlerin sözleri genellikle Mevlana Celaleddin Rumi(1207-1274) 19’nin yazmış olduğu Mesnevi ve Divan-ı Kebir’ den seçilmiştir. Ayin-i şerif ayakta veya oturarak yapıldığı gibi ağır ya da hızlı ritimlerle, bir çeşit dans için yapılmış beste şeklidir.
Mevlevi ayinleri Türk Müziği Beste Formlarının en büyük ve en ihtişamlı yapıtları olarak adlan-dırılırlar. Mevlevilik tarikatında bir tür ibadet şekli olan semanın20 yapılışı esnasında çalınıp söylenen eserlerdir.
“Mevlevilerin ayinlerini musiki eşliğinde yapmaları, bu tarikatın yüz yıllar boyunca en büyük besteciler yetiştirmesine sebep olmuş, bu yolla aynı zamanda Türk Musikisi’nin en büyük bestecileri de Mevlevi tarikatından çıkmıştır. Eski Mevlevi tekkelerini, saray dışında ilk Türk konservatuarları olarak kabul edebiliriz.” 21
Ayin adı verilen eserler dört bölümden oluş-maktadır. Her bölüme “selam” adı verilmektedir. Selamlar, içerisinde çeşitli makam geçkileri ve usul değişiklikleri de yapılabilir. Dört bölümden oluşan ayinlerin, bölümler arası uzunluk ve kısalıkları da belli bir prensip altında toplanmıştır.
15 Öztuna, Y., “Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi”, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000, sf. 476
16Bkz tezimizin Mevlevilik isimli bölümünde geniş bilgi verilmektedir.
17 Zekai Kaplan, LƏDini Musiki Dersleri, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, 1991 Istanbul, Sf. 94
18 Dr. Mehmet Nazmi Özalp, Trük Musikisi Beste Formları, TRT Ankara, sf. 49
19 Mevlana Celaleddin Rumi 1207- 1274 yılları arasında yaşamış bir bilgindir. Mevlevilik tarikatının kurucusu olup bu felsefi düşünceyi tüm insan ırkına yayma amacını güden alimdir.
20 sema; Mevlevilik tarikatına göre dönülerek yapılan bir tür ibadet şeklidir. Bu tür ayinler müzik eşliğinde yapılırlar. Sema kelime anlamı olarak güzel ses dinleme ve bundan türeyerek duyma- işitme manalarına gelir. Ilk örneklerini 10- 11. yüzyıllarında rastlanılmaktadır. Mevlevilik tarikatının en önemli sema şekli Ayin- i şeriflerde görünür. Musiki ve raksın bir felsefi algılayış biçimi olarak iç içe geçme olayıdır.
21 Özkan, I.H., “Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri”, Ötüken Yayıncılık, Istanbul, sf 82
Materiallarla bütövlükdə tanış olmaq üçün jurnalın çap variantına müraciət edə bilərsiniz.
|
