АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАР ИТТИФАГЫНДА
ORQAN MUSIQISINƏ HƏSR OLUNMUŞ PLENUMUN MÜZAKIRƏSI
Materialı hazırladı: Sevda ƏLIQIZI
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLIKASINDA KEÇIRILMIŞ SƏYYAR PLENUMUN MÜZAKIRƏSI
Materialı hazırladılar: Lalə HÜSEYNOVA və Sevda ƏLIQIZ
ÜZEYIR HACIBƏYOVUN ANADAN OLMASININ120 ILLIK YUBILEYINƏ LAYIQLI TÖHFƏ
Materialı hazırladı: Ülkər TALIBZADƏ
XƏBƏRLƏR 2005-ci il
Materialları hazırladı: Leyla MƏMMƏDOVA

       Konsertin sonunda Sevda Ibrahimovanın «Poema-ithaf» əsəri orqançalan Nelli Abutidzenin ifasında səsləndi. Bəstəkarın son dərəcə səmimi, yadda qalan musiqisi ilə ifaçının yüksək peşəkarlığı bir-birini tamamladı. Sevda xanım bütün məşqlərdə iştirak edərək ifaçı ilə birgə hər bir xanəni, hər bir nüansı ritm, registr, artikulyasiya və digər müxtəlif ifaçılıq üsulları baxımından işləmişdir. Ona görə də əsər yüksək səviyyədə səsləndi və müvəffəqiyyət qazandı.

       Ümumiyyətlə, qeyd etməliyəm ki, Azərbaycan bəstəkarlarının orqan musiqisində muğamın improvizasiya üsullarından istifadə edilməsi müşahidə edilir. Bu təbiidir. Çünki muğamın improvizasiyalı təbiəti orqan musiqisinin spesifikasına çox uyğun gəlir. Mən artıq çapa hazırlanan tədqiqat işimdə bu məsələyə toxunmuşam. Belə ki, müxtəlif dini mənsəblərə qulluq edən mədəniyyətlərin bir-birinə əks təfəkkür tipi yaratmaları haqda fikir yürütmək düzgün deyil. Çünki həm muğamın, həm aşıq sənətinin, həm də alman orqan musiqisinin - Bax məktəbinin improvizasiyaya əsaslanması şərq və qərb mədəniyyətlərinə xas olan vahid bir inkişaf prinsipinin mövcud olmasını sübuta yetirdi. Onun əsasını isə ritorika təşkil edir. Orqan isə elə bir alətdir ki, improvizəetmə təfəkkürünün inkişafına təkan verir. Çünki burada həm qərb, həm də şərq musiqisi üçün vahid olan ornamentlik başlıca yer tutur. Əslində isə orqan aləti Şərqdə yaranmışdır. Sonralar Avropada bu alətdən dini ayinlərdə istifadə edilmiş dir. Lakin o, eyni zamanda Şərq xalqlarının - xüsusilə, ərəblərin mədəniyətində saxlanılmışdır. Ərəblər orqanı daha da təkmilləşdirmiş, onun məhz pnevmatik quruluşuna yenilik gətirmişlər.

       Orqan plenumu çərçivəsində mən Qara Qarayevin bəzi əsərlərinin orqan üçün işləmələrini ifa etmək istəyirdim, lakin vaxt məhdudiyyətinə görə bu konsert proqramı alınmadı. Ona görə də gələcək konsert mövsümündə mən bu proqramı həyata keçirməyi nəzərdə tutmuşam. Proqrama «Ildırımlı yollarla», «Yeddi gözəl» baletlərindən, «Don Kixot» simfonik qravürlərindən parçalar, «Çar kəndi heykəli», prelüdlər və «Rekviyem» daxildir. Bu işləmələrin çap olunmasını arzulayıram.

       Ümid edirəm ki, Bəstəkarlar Ittifaqı və musiqi ictimaiyyəti bu konsert proqramına və işləmələrin nəşrinə maraq göstərəcək.

       Mən orqan musiqisinə həsr olunmuş plenum üçün bir daha Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqına öz dərin minnətdarlığımı bildirirəm.        Nərgiz Şəfiyeva (Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının üzvü, bəstəkar- musiqişünas): Ümumiyyətlə, orqan musiqisi mövzusuna toxunarkən qeyd etmək istəyirəm ki, orqan sənəti milli musiqi tariximizin kontekstində ən cavan sahələrdən biridir. Kiçik bir tarixçə…

       … Bakıda, konservatoriyanın zalında orqan alətinin quraşdırılması 30-cu illlərə təsadüf edilir. Lakin 1941-1945-ci illərdə müharibə şəraitində orqan tam nəzarətdən kənarda qalaraq korlanır, istismara yaramır. Ancaq 60-cı illərin əvvəllərində alman ustaları tərəfindən vəziyyət bərpa olunur: yeni orqanın konservatoriyada ilkin səslənməsi, orqan sinfinin açılması və tədricən ifaçılıq məktəbinin formalaşması, məhz professor Zəhra Cəfərovanın adı ilə bağlıdır.

       Demək olar ki, XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq Azərbaycan bəstəkarları orqan sənətinə yiyələnərək, qısa müddət ərzində çox sayda müxtəlif janrlı əsərlər yaratmağa müvəffəq oldular.

       Indii isə Plenum haqqında. Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının ilk orqan plenumunun iki konserti, əksər bəstəkarlar nəslinin timsalında 40 il ərzində yaradılmış orqan musiqisinin ümumi panoramını işıqlandırdı.

       Ifa olunan əsərlər, janr, musiqi dil-üslubu, ifadə tərzi və s. cəhətləri ilə səciyyələnirlər.

       Belə ki, mərhum bəstəkarımız Nazim Əliverdibəyovun, Arif Mirzəyevin əsərləri müasir musiqi baxımından keçmiş ənənəvi (Baxın dövrü), orqan musiqisinin istiqamətində milli zəmində bəstələnən əsərlərdir;

       Sevda Ibrahimovanın orqan, fortepiano və vokal üçün «Poema-ithaf» əsərində musiqi dilinin melodikliyi və janr seçimi ilə əlaqədar əldə edilən tembr uyğunluqları müəllifin şəxsi yaradıcılıq axtarışlarının bəhrəsidir;

       Elnarə Dadaşovanın xalq mahnısı «Süsən sünbül» mövzusu əsasında klassik tipə yaxın variasiyaların orqanda səslənməsi təqdirə layiqdir.

       Ifa olunan maraqlı əsərlərdən biri də, şübhəsiz, Cəlal Abbasovun Qara Qarayevə həsr etdiyi «Postlüdiya» əsəridir. Insanın varlığı və yoxluğu məfhumlarını fəlsəfi prizmadan düşünən müəllif tədricən dramaturji xətti dinamikləşdirərək xaos həddinə çatdırır. Bəstəkar hiss və düşüncələrini dinləyicinin ixtiyarına verir.

       Bir neçə söz orqan musiqisinin mövzusu haqda… Bildiyiniz kimi orqan musiqisinin mövzusu, bilavasitə, xristian dini ideologiyasını təmsil edən kilsə musiqi sənətinin janr və formaları ilə bağlıdır. «Ilahiyyətə müraciət» mövzusunun ciddi patetik obrazlı məzmunu, melodiyanın polifonik üslubda ritorik ifadəli inkişaf tərzi və bu kimi xüsusiyyətlər artıq əsrlər boyu dinləyicinin təsəvvüründə müəyyənləşmiş «orqan mövzusu» stereotipini yaratmışdır. Lakin bunun əksi olaraq musiqi praktikasında elə əsərlərə təsadüf edirsən ki, sanki fortepiano üçün yazılan musiqi orqanda səsləndirilir.

       Qeyd etmək vacibdir ki, improvizə təbiətli muğam-monodiyası polifonik inkişafa meyllidir. Məhz bu baxımdan yaşlı sənətkarların əsərlərində müasir musiqinin izahı fonunda ənənəvi orqan musiqisinə xas olan «stereotipli» cəhətlər muğam estetik normativləri ilə daima toqquşmada olsalar da, eyni zamanda onların təbii sintezləşmə məqamları da açıq-aydın müşahidə olunur.

       Vasif Adıgözəlovun «Muğam sonata»sında «muğam» və «orqan mövzusu» məfhumları bir-birini tamamlayaraq əsərdə yetkin bədii təmas yaradırlar.

       Xəyyam Mirzəzadə orqanın spesifik-ifadə imkanlarını «Ağ və Qara» əsərinin orqan versiyasında xüsusi ixtira bacarığı ilə tətbiq edərək, orijinallığı ilə seçilən müstəqil əsər yaratmışdır.

       Aqşin Əlizadənin «Muğam sədaları» adlı əsəri muğam melosu ilə müasir harmonik dilin təbii uyğunlaşması və musiqi kompozisiyasının bütövlüyünü təmin edən səlis dramaturgiya, əsl mənada ustad qələminin nümunəsidir.

       Adları çəkilən əsərlərlə yanaşı konsertdə bir çox maraqlı əsərlər də səsləndirildi. Plenumun proqramlarının dolğunluğu və musiqi təmayülləri baxımından təqdim olunan əsərlərin müxtəlifliyi nəzəri cəlb edən amillər idi.

       Etiraf etməliyik ki, məhz Bakı Musiqi Akademiyasının orqan ifaçılığı kafedrasının müdiri professor Tahirə Yaqubovanın şəxsi təşəbbüskarlığı, kafedra üzvləri - Rasimə Babayeva, Lalə Novruzova, Nelli Abutidze və gənc orqan çalanlar Afaq Aşumova və Kamilla Sədirxanovanın iştirakı nəticəsində konsertlərin uğurlu keçməsi üçün əsaslı zəmin yarandı.