|
ÌÓÑÈÃÈ ÒÀÐÈÕÈ
MILLI BƏSTƏKARLIQ MƏKTƏBININ TARIXINƏ DAIR
Alla BAYRAMOVA
KÖHNƏ BAKININ " MÜSƏLMAN GECƏLƏRI"
Nuridə ISMAYILZADƏ
XX ƏSRIN ƏVVƏLƏRINDƏ AZƏRBAYCANDA MUSIQI TƏNQIDI
Fərəh ƏLIYEVA
ÜZEYIR HACIBƏYOV VƏ AZƏRBAYCANDA XOR IFAÇILIĞI SƏNƏTI (bəzi sənədlərin izi ilə)
Leyla MƏMMƏDOVA
AZƏRBAYCAN BƏSTƏKARLAR ITTIFAQININ INKIŞAF TARIXINDƏ ÖNƏMLI MƏRHƏLƏ
Lalə HÜSEYNOVA
|
|
Arxiv sənədləri göstərir ki, Bakıdakı baxışı çox böyük hazırlıq mərhələsi qabaqlamış və bununla bağlı bütün məsələlər ciddi nəzarətə götürülmüşdü. Bəstəkarların və iştirakçıların fotoşəkillərinin çəkilməsindən tutmuş (sentyabrın 21-25-nə qədər hamı siyahı üzrə teatr cəmiyyətinin fotostudiyasında şəkil çəkdirməli idi) notların köçürülməsi və məşqlərin dəqiq vaxtlarının göstərildiyi cədvəllər və siyahılar səliqə-sahmanı ilə diqqəti cəlb edir. Çalınan bütün əsərlərə musiqişünaslar D.Danilov, X.Ağayeva, E.Nikomarova, M.Ismayılov və Ə.Eldarova annotasiyalar yazmışdılar. Baxışın gedişatını mətbuatda işıqlandırmaq da onlara həvalə edilmişdi. Tədbirə çoxlu sayda qonaqlar dəvət olunmuşdu. Moskvadan D.Şostakoviç, Q.Fere (respublikalarla iş üzrə komissiyanın sədri), T.Litinski, I.Nestyev, A.Xolodilin, Tbilisidən A.Maçavariani, R.Laqidze, Q.Kiladze, Q.Çxikvadze, Ş.Aslanişvili, I.Qokieli, Vilnüsdən I.Karasas, I.Şvedas, K.Kavyaskas, Riqadan Y.Ozolin, Y.Lisitis, V.Utkin, V.Qrevin,
Xarkovdan D.Klebanov gəlmişdilər.
Baxışın konsertlərində bəstəkarlarımızın müxtəlif janrlarda yazılmış 60-a qədər əsəri səsləndi. Opera janrı Ə.Bədəlbəylinin «Nizami» və B.Zeydmanın «Ağıldan bəla» operaları, balet musiqisi isə Qara Qarayevin «Yeddi gözəl» və S.Hacıbəyovun «Cülşən» baletlərindən süitalarla təmsil olunmuşdu. Dörd simfonik konsertin proqramına F.Əmirovun simfonik muğamları və «Qış yolu» vokal-simfonik poeması, Q.Qarayevin «Leyli və Məcnun» simfonik poeması, C.Hacıyevin Stalinə həsr olunmuş Oratoriyası, M.Əhmədovun 26 Bakı komissarlarının xatirəsinə Simfoniyası, S.Ələsgərovun «Vətən» simfoniyası, Ş.Axundovanın «Pambıq yığımı» simfonik lövhəsi, Ə.Abbasovun Konsertinosu, Niyazinin «Rast» simfonik muğamı, C.Cahangirovun «Arazın o tayında» vokal-simfonik poeması, habelə yuxarıda adları çəkilən balet süitaları daxil edilmişdi.
Ayrıca konsert Azradiokomitənin xalq çalğı alətləri orkestrinin və Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası Mahnı və rəqs ansamblının ifasında səslənən əsərlərdən təşkil olunmuşdu. Burada S.Rüstəmovun «Rəqs süitası», C.Cahangirovun «Rəqsi», F.Əmirov və A.Babayevin fortepiano ilə orkestr üçün Konserti, Niyazi və Q.Salahovun «Bir baxçanın çiçəkləri» kompozisiyası təqdim olunmuşdu.
Kamera musiqisindən ibarət bir böyük konsertin proqramına isə 14 bəstəkarın əsasən mahnı və romansları, bir neçə kamera-instrumental əsəri və xor miniatürləri daxil edilmişdi. Bu baxış dinləyicilər qarşısında 5 gün ərzində Azərbaycan musiqisinin geniş panoramını canlandırdı. 14
Oktyabrın 14-də Baxışın nəticələrinə həsr olunmuş geniş müzakirə keçirildi. Əvvəlcə, Bəstəkarlar Ittifaqının sədri Səid Rüstəmov baxışın nəticələrinə həsr olunmuş hesabat məruzəsi ilə çıxış etdi. Təbii ki, bu məruzə o dövrün ənənəsinə müvafiq tərzdə başdan-ayağa ideoloji-siyasi çərçivəyə salınmışdı. Ilk növbədə S.Rüstəmov bildirdi ki, bir sıra bəstəkarlarımız «formalist səhvlərini» başa düşmüş və bunun parlaq göstəricisi Q.Qarayevin «Leyli və Məcnun» simfonik poeması və F.Əmirovun «Şur», «Kürd-Ovşarı» simfonik muğamlarının Stalin mükafatına layiq görülməsidir. Baxışda ilk dəfə səslənən C.Hacıyevin «Yoldaş Stalinə həsr olunmuş Oratoriya»sı natiqin fikrincə bir sıra qüsurlara baxmayaraq diqqətəlayiq əsər kimi bəstəkarın «düz yolda» olmasını sübut edirdi. Məruzədə S.Rüstəmov Baxışda səslənən əsərlərin icmalını və təhlilini verdikdən solnra əldə edilmiş nəticələri belə ümumiləşdirmişdi: «Ən müsbət nəticə ondan ibarətdir ki, bəstəkarlar realist musiqiyə, xalq musiqisi ilə
əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə, öz fikirlərini sadə, anlaşıqlı dil ilə ifadə etmək istiqamətində dönüş yaradıblar.» 15Nöqsanlardan danışarkən isə S.Rüstəmov ilk növbədə opera janrında müasir mövzulu əsərlərin olmamasını ön plana çəkdi və qeyd etdi ki, bu məsələ hətta AK (b) P XVII qurultayında M.Bağırovun məruzəsində də öz əksini tapıb və partiya bəstəkarların qarşısında müasir mövzulu opera yaratmaq barədə konkret vəzifə qoyub. 16 Buna cavab olaraq natiq hazırda F.Əmirovun «Sevil», S.Ələsgərovun isə «Mincə-çevir» operaları üzərində işlədiklərini bəyan etmişdi.
Məruzədən sonrakı müzakirələrdə bir sıra şablon çıxışlarla yanaşı maraqlı qeydlər, fikirlər də səsləndi. Bu baxımdan D.D.Şostakoviçin çıxışı xüsusi maraq doğurur. O, ilk növbədə S.Rüstəmovun rəhbərliyi altında Xalq çalğı alətləri orkestrinin ona böyük təsir baxışladığını xüsusi qeyd etmişdi. Bu orkestrin ifasında səslənən S.Rüstəmovun «Rəqs süitası»nı, C.Cahangirovun «Rəqs»ini, F.Əmirov və A.Babayevin Piano və xalq çalğı alətləri üçün konsertini o, çox uğurlu əsərlər kimi qiymətdirmişdi. Bununla yanaşı Şostakoviç orkestrdə bas registrinin çatışmazlığı probleminə də toxunmuşdu: «Musiqi alətləri üzrə ustalar xalq çalğı alətlərinin yeni bas variantlarını hazırlayıb, bu problemi həll edə bilərlər. Çünki bası royalla əvəz etmək düzgün deyil.» 17 Qeyd edək ki, Şostakoviçin xüsusi diqqət yetirdiyi bu problem sonrakı illərdə də vaxtaşırı gündəmə gəlmiş və demək lazımdır ki, hal-hazırda onun həlli istiqamətində artıq əhəmiyyətli addımlar atılmışdı
r. 18
Öz çıxışında Şostakoviç muğamların simfonikləşdirilməsi təcrübəsinin də davam etdirilməsini zəruri saymışdı. Bu baxımdan o, F.Əmirov və Niyazinin əsərlərini yüksək nailiyyət adlandırmışdı. C.Cahangirovun «Arazın o tayında» simfonik poemasını isə çox maraqlı əsər hesab edərək, onu hər yerdə yaymaq və məşhurlaşdırmaq lazım olduğunu bildirmişdi. Ümumiyyətlə, Şostakoviçin çıxışı saxta pafosdan uzaq olan səmimiliyi və açıqlığı ilə diqqəti cəlb edir. Məsələn, o, kiçik bir əsərdən xüsusi zövq və həzz aldığını dilə gətirir. Bu əsər F.Əmirovun A.Zeynallının xatirəsinə ithaf olunmuş violonçel üçün Romansı idi. Şostakoviç deyir ki, «bu romans hələ də mənim yaddaşımda səslənir, beynimdə fırlanır. Çox ciddi, sadə, aydın və son dərəcə təsirli musiqidir.»19 Ümumiyyətlə isə müzakirələrdə çıxış edənlərin yekdil rəyinə görə Baxışın ən diqqətəlayiq və parlaq əsəri C.Cahangirovun «Arazın o tayında» vokal-simfonik poeması oldu.
Baxışın nəticələri istər respublika mətbuatında, istərsə də mərkəzi mətbuatda geniş işıqlandırıldı. 20 Bəstəkarlar Ittifaqnın tarixində isə bu baxış öz möhtəşəmliyi və miqyası ilə xüsusi yer tutdu.
1940-cı illərin sonunda müşahidə olunan son dərəcə intensiv iş rejimi növbəti onillikdə də davam etdirildi. Elə onu demək kifayətdir ki, 50-54-cü illər arasında Bəstəkarlar Ittifaqının 5 böyük plenumu keçirilmişdi. Təsadüfi deyil ki, 50-ci illər Azərbaycan musiqisinə mühüm yaradıcılıq nailiyyətləri ilə daxil oldu. Məhz bu dövrdə Azərbaycan musiqisində bir çox janrların dinamik inkişafı və onların nəinki Ümumittifaq, habelə beynəlxalq miqyasda tanınması prosesi geniş vüsət alır.
14 S.Mümtaz adına ADMƏA, fond 254, s.1, sax.vah.27, v.304-318.
15 S.Mümtaz adına ADMƏA, fond 254, s.1, sax.vah.46, v.87.
16 Oradaca, v.92.
17 Oradaca, v.117.
18 Təqdimat mərasimi// «Musiqi dünyası» jurnalı, 3-4/2004, s.66-67.
19 S.Mümtaz adına ADMƏA, fond 254, s.1, sax.vah.46, v.121.
20 Nestğev I., Fere V. Prekrasnıy rasüvet Azerbaydcanskoy muzıki. «Sov.muzıka», ¹12, 1949.
|
