ИРСИМИЗ «ШУША – 250»
Şuşa Azərbaycan musiqisinin məbədidir
Z.Səfərova.
Natəvan və musiqi
A. Ziyadlı.
Bülbül Azərbaycan professional vokal sənətinin banisidir
S. Həsənova-Ismayılova.
Azərbaycan incəsənətində Bədəlbəylilərin rolu
N. Rəhimova.
Ağalar Əliverdibəyovun musiqişünaslıq fəaliyyəti
haqqında
F. Xalıqzadə.
Şuşa musiqi təhsili
Y. Vəliyev

         Texnikumun təşkil olunmasında və kadrlara olan ehtiyacın edənilməsində Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının (indiki Bakı Musiqi Akademiyasının) və şəxsən bəstəkar Süleyman Ələsgərovun böyük xidməti olmuşdur. Ixtisaslı kadrlara olan ehtiyacı nəzərə alaraq 1974-cü ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının məzunlarından Nadir Əlişovu – musiqi nəzəriyyəsi və harmoniya fənlərindən, Mixail Suxomyası – fortepiano ixtisasından və başqalarını dərs deməyə Şuşa musiqi texnikumana göndərilmişdir. Məktəbin rəhbərliyi o dövrdə ixtisaslı kadrlara olan ehtiyacı nəzərə alaraq bəstəkar Xəlil Cəfərovu – orkestr və dirijorluq fənlərindən, Hafiz Sədirzadəni – xanəndəlik ixtisasından, Rəsul Ismayılov və Təyyar Xəlilovu tar ixtisasından dərs demək üçün musiqi texnikumuna dəvət etmişdir. Texnikumun tələbələri indiyədək vaxtaşırı respublika müsabiqələrində və şəhərin mədəni-kütləvi tədbirlərində fəal iştirak edirlər.
         Şuşada 1922-ci ildən mədəni – maarif texnikumu da fəaliyyət göstərir. Burada kitabxanaçılıq, ibtidai sinif müəllimi, klub işçisi və musiqi fakultələri vardır. Texnikumda 80-nə yaxın müəllim 600-dən çox tələbənin təhsili ilə məşğuldur. Bu texnikumun məzunları nəinki Şuşada, Qarabağın başqa şəhərlərində də fəaliyyət göstərirlər.
         Şuşada XX-ci əsrdə ilk musiqi məktəbi məhz indiki Şuşa incəsənət məktəbidir. Hansı ki, bu məktəb ilk musiqi məktəbinin davamçısıdır. Müxtəlif vaxtlarda musiqi məktəbində Əhməd Əlişov, Əlipaşa Daşdəmirov, respublikanın əməkdar artisti Əlikram Hüseynov, Məmməd Nəbiyev, Kamil Cəfərov, respublikanın əməkdar mədəniyyət işçisi Səid Hacıyev, Zöhrab Bayramov direktor işləmişlər. Hal-hazırda məktəbin direktoru qocaman müəllim Oqtay Alahverdiyevdir. Bəstəkar Arif Məlikov 1950-ci ilin əvvəllərində Asəf Zeynallı adına Bakı musiqi texnikumu bitirdikdən sonra bu məktəbdə pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. Tanınmış tarzən Con Əliyev, Abdulla Abdullayev, Tapdıq Zeynalov və başqaları bu məktəbdə dərs demişlər. Məktəbin minlərlə məzunu olmuşdur. Onlar hazırda respubldikanın müxtəlif mədəniyyət müəssisələrində fəaliyyət göstərirlər.
         Şuşa 2 saylı musiqi məktəbi 1990-cı ildə təşkil olunub. Məktəbdə fortepiano, xalq çalğı alətləri, xanəndə və zərb alətləri şöbələri fəaliyyət göstərir. 200-dən artıq şagirdin təhsili ilə 40-dan çox ixtisaslı müəllim məşğul olur. Məktəbin direktoru Rəsul Ismayılov Bakı Musiqi Akademiyasının məzunudur. O, gənc şuşalıların musiqi təhsilinə böyük zəhmət sərf edir.
         Bu məktəblərlə yanaşı son 20 ildə Şuşa musiqi məktəblərinin miqyası genişlənmiş və 6 kənddə musiqi məktəbi açılmışdır. Malıbəyli, Turşsu, Quşçular, Xəlifəli, Qala dərəsi və Xanallar kənd musiqi məktəblərini qeyd etmək olar. Yuxarıda adları qeyd olunan texnikum və musiqi məktəblərinin hamısı erməni qəsbkarları Şuşanı işğal etdikdən sonra, yəni 1992-ci ildən əsasən Bakı şəhərində fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Xanallar kənd musiqi məktəbi isə Mingəçevir şəhərində yerləşir.
         Şuşanın musiqi və incəsənət məktəbləri, mədəni-maarif və musiqi texnikumları XX əsrin II-ci yarısında yüksək inkişaf taparaq nəinki Qarabağın, hətta Qarabağ ətrafı rayonların ixtisaslı musiqiçilərinə olan ehtiyacını ödəmişdir. Bunlarla yanaşı Şuşada ənənə şəklini almış "mahnı bayramları" yayın gəlişi ilə Şuşaya təşrif gətirən respublika əhalisinin gur vaxtına təsadüf edirdi. "Mahnı bayramı" Mədəniyət evlərindən, klublardan, teatr səhnələrindən başlayaraq Cıdır düzündə yekunlaşardı. Şuşanın kəndləri və şəhərdə fəaliyyət göstərən musiqi məktəblərinin şagird və müəllimləri, özfəaliyyət kollektivləri və Şuşadan kənarda yaşayan tanınmış şuşalı musiqiçilər, şairlər, teatr xadimləri, pəhləvanlar və hətta məzhəkəçilər Cıdır düzünə toplaşardılar. Şənlik axşama qədər davam edər və axşam gəzintisi ilə başa çatardı.          1989-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Naziri, professor Polad Bülbüloğlunun təşəbbüsü ilə ancaq Cıdır düzündə bitən Xarı Bülbül çiçəyinin rəmzi adı ilə bağlı I-ci "Xarı Bülbül" Beynəlxalq musiqi festivalı keçirildi. Bu festivala 15-dən çox xarici ölkə xalqlarının folklor musiqi kollektivləri dəvət olunmuşdu. 1990-cı ildə 2-ci "Xarı Bülbül" Beynəlxalq festivalı, ermənilərin Şuşa şəhərini daima atəşə tutması ilə əlaqədar olaraq Bərdə və Ağdaş şəhərlərində keçirildi. Lakin ənənə halını almış bu festival bədxah qonşuların Qarabağa edilən təcavüzü nəticəsində sonralar keçirilmədi.
         XX əsrin axırlarında, XIX əsrin ortalarında təkamül tapmış Şuşa musiqi mədəniyyəti, öz həyatını yenidən yaşayırdı. Hətta professional musiqiçilərin çoxalması onların Şuşa ilə bağlılığı Şuşanın mədəni həyatını xeyli yüksəltmişdi. O, dövrdə təkcə xanəndə və sazəndə dəstələri inkişaf etmişdirsə, XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq deyərdim ki, "Qafqazın konservatoriyasında" artıq adları dünya musiqiçiləri sırasında çəkilən bəstəkarlarımızdan Üzeyir Hacıbəyovun, Fikrət Əmirovun Niyazinin, Əfrasiyab Bədəlbəylinin, Əşrəf Abbasovun, Süleyman Ələsgərovun, Vasif Adıgözəlovun və Azərbaycanda professional vokal məktəbinin banisi Bülbülün, məhşur müğənni Rəşid Behbudovun və başqalarının adlarını qeyd etmək olar. Bu sənətkarlar Şuşa musiqi təhsili ocaqlarının yetirmələridirlər.
         Bu gün Şuşadan gətirilmiş Üzeyirin, Nətəvanın, Bülbülün R. Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət Muzeyində saxlanılan güllələnmiş heykəllərinə baxdıqca belə qərara gəlirəm ki, erməni işğalçıları nəinki torpaqlarımızı zəbt edərək xalqımıza maddi və mənəvi ziyan vurmuşlar, onlar həmçinin bəşər musiqisinə qarşı öz təcavüzlərini göstərmişlər. Inanıram ki, yaxın gələcəkdə bu heykəllər öz doğma yurduna qayıdacaq və Şuşanın musiqi və mədəni həyatı öz əvvəlki ahəngi ilə yaşayacaqdır.